Trừng phạt kinh tế Nga có chấm dứt được chiến sự hay "làm đau" Mỹ và phương Tây?

Arun Kumar là tác giả cuốn 'Cuộc khủng hoảng lớn nhất của nền kinh tế Ấn Độ: Tác động của Covid-19 và con đường phía trước". Mới đây, vị tác giả này đã có những chia sẻ thú vị xoay quanh các lệnh trừng phạt lên nền kinh tế Nga, sau khi chiến sự Nga-Ukraine bùng nổ từ ngày 24/2 vừa qua.

Suốt những tuần qua, chiến sự Nga - Ukraine diễn ra đã bị đa số các nước trong Liên hợp quốc lên án. NATO đã không can thiệp quân sự vì điều đó có nguy cơ bùng phát rộng hơn khi có thể sử dụng vũ khí hạt nhân. Vì vậy, thay vào đó, các cường quốc NATO đã cung cấp vũ khí cho lực lượng Ukraine, và áp đặt các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc đối với Nga. Các biện pháp trừng phạt cấp bách đó cũng được công bố hàng tuần.

Người ta nói rằng, điều này sẽ làm suy giảm khả năng gây chiến của Nga, bằng cách đóng băng tài sản của nước này trong các ngân hàng phương Tây. Ngoài ra, thu nhập của họ thông qua thương mại sẽ giảm và làm nghèo dần nước này. Người ta cũng lập luận rằng, người Nga sẽ bị tổn hại thông qua nhiều kênh, từ lạm phát cao hơn, đến công dân không có khả năng kiếm được đồng đô la, sự sụt giảm giá của các tài sản tài chính, chẳng hạn như cổ phiếu, v.v.

Do đó, trong khi Nga tấn công quân sự thì phương Tây lại đánh trả bằng các biện pháp kinh tế. Hơn nữa, còn có một thành phần mạng và phương tiện truyền thông tham gia vào cuộc chiến. Có lẽ đây là cuộc chiến đầu tiên trên nhiều mặt trận. Liệu Nga có đủ tổn thương để ngừng chiến? Liệu người ta có thể rút ra bài học từ các lệnh trừng phạt chống lại Iran?

Các biện pháp trừng phạt chắp vá có đủ làm tổn thương nền kinh tế Nga?

Nền kinh tế Iran chiếm 0,3% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của thế giới và các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc đối với nước này đã không thể khiến nước này quỳ gối. Nền kinh tế Nga chiếm 1,7% GDP của thế giới, và có công nghệ tiên tiến hơn nhiều, và là nhà cung cấp các mặt hàng quan trọng. Do đó, nền kinh tế của nước này có thể ít bị ảnh hưởng bởi các lệnh trừng phạt nghiêm khắc.

Không chỉ quy mô của nền kinh tế Nga mà xuất khẩu của nước này rất quan trọng đối với phần còn lại của Thế giới. Do đó, tất cả các mặt hàng xuất khẩu của Nga không thể bị trừng phạt ngay lập tức mà không làm tổn hại đến phần còn lại của nền kinh tế thế giới. Điều quan trọng, đây là một nhà xuất khẩu năng lượng lớn - dầu và khí đốt, đặc biệt là sang châu Âu. Vì vậy, một lệnh cấm hoàn toàn đối với xuất khẩu dầu và khí đốt của Nga đã không thể thực hiện được. Nga cũng đã lật ngược tình thế bằng cách yêu cầu thanh toán bằng đồng rúp chứ không phải bằng đồng EUR hoặc USD.

Điều này đã đặt người châu Âu vào tình thế khó khăn. Vì họ đã ngừng xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ sang Nga, họ làm cách nào để nhận được đồng rúp? Có hai lựa chọn. Đầu tiên, họ tiếp tục giao dịch với Nga và kiếm được đồng rúp. Thứ hai, họ mua đồng rúp từ các ngân hàng của Nga. Nhưng hầu hết các ngân hàng của Nga đều bị ngắt kết nối với hệ thống SWIFT nên người châu Âu sẽ phải sử dụng Hệ thống chuyển tin nhắn tài chính của Nga (SPFS), giải pháp thay thế cho SWIFT. Trong cả hai trường hợp, nếu xét theo các biện pháp trừng phạt thì hoàn toàn là đã bị vi phạm.

Vì vậy, lựa chọn cho châu Âu là tìm các nguồn năng lượng thay thế hoặc tiếp tục thương mại với Nga để đáp ứng nhu cầu năng lượng của mình. Việc chuyển đổi sang các nguồn thay thế không phải là dễ dàng và sẽ tốn kém hơn nhiều. Do đó, về trung hạn, thương mại có thể sẽ tiếp tục giữa Nga và châu Âu. Hậu quả của việc Nga ngừng cung cấp năng lượng cho châu Âu sẽ rất nghiêm trọng nếu các khoản thanh toán không được thực hiện bằng đồng rúp. Việc cắt điện và cắt giảm sản lượng sẽ theo sau và có khả năng xảy ra suy thoái nhanh chóng.

Lựa chọn thay thế cho Nga

Nếu Nga cắt nguồn cung cấp năng lượng cho châu Âu, sản lượng của nước này sẽ giảm. Tuy nhiên, Nga có thể cung cấp năng lượng cho Trung Quốc và các nước khác như Ấn Độ. Để làm cho hấp dẫn, nguồn năng lượng này tại Nga đang giảm giá rất lớn so với giá thế giới. Ấn Độ đang được giảm giá 35 USD so với giá trước xung đột và về cơ bản là mua nhiều hơn so với trước đó. Nếu Nga có thể bán cho người khác, và điều này có thể là do nhu cầu năng lượng khổng lồ của Trung Quốc, tác động của các lệnh trừng phạt đối với Nga sẽ được giảm bớt.

Hơn nữa, Nga cũng xuất khẩu các nguyên liệu thô quan trọng như kim loại, phân bón và các sản phẩm nông nghiệp. Có một số nguồn thay thế cho một số kim loại như palađi, niken và khí neon. Nếu nguồn cung các mặt hàng này bị cắt giảm thì việc sản xuất chip mạch tích hợp, và pin vốn đã thiếu hụt sẽ bị ảnh hưởng trên toàn cầu. Giá lương thực và phân bón đã tăng vì chiến sự và chúng có thể tăng cao hơn nữa nếu nguồn cung bị chặn. Do đó, trong khi Nga có thể đi vào suy thoái, phần còn lại của thế giới cũng sẽ bị tác động tiêu cực ngang ngửa không kém.

Xuất khẩu có tài trợ cho chiến sự không?

Lập luận rằng việc hạn chế xuất khẩu của Nga sẽ dẫn đến sự thiếu hụt ngoại hối để tài trợ cho chiến sự Nga - Ukraine là sai lầm. Cuộc chiến đòi hỏi con người, năng lượng, vũ khí và trang thiết bị mà Nga tự sản xuất. Và đồng USD không cần thiết dùng để mua chúng.

Các mặt hàng nhập khẩu chính của Nga từ châu Âu trong năm 2019 là "máy móc và thiết bị (19,5 tỷ euro, chiếm 19,7%), xe có động cơ (8,95 tỷ euro, 9%), dược phẩm (8,1 tỷ euro, 8,1%), thiết bị điện và máy móc (7,57 tỷ euro, 7,6%), cũng như nhựa (4,38 tỷ euro, 4,3%) ". Hầu hết trong số các mặt hàng này nhập khẩu ngừng hoạt động, nó cũng sẽ không ảnh hưởng đến nỗ lực chiến sự của Nga, và chắc chắn không phải trong ngắn hạn. Phương Tây không cung cấp bất kỳ công nghệ tiên tiến nào cho Nga nên lệnh cấm vận công nghệ cũng khó có thể tác động đến nỗ lực chi phối yêu cầu dừng chiến sự của Nga.

Hơn nữa, hầu hết các mặt hàng xa xỉ mà Nga nhận được từ các cường quốc phương Tây có thể được thay thế bởi Trung Quốc và các quốc gia khác cần dầu của Nga. Nga có khả năng tự sản xuất những mặt hàng này trong thời gian trung bình vì nước này có công nghệ khá tiên tiến. Có, những thứ này có thể đắt hơn và chất lượng của chúng có thể không tốt bằng. Việc ngừng nhập khẩu các mặt hàng xa xỉ của Nga sẽ hầu như không ảnh hưởng đến nỗ lực chiến sự.

Tóm lại, trên mặt trận thương mại, với các mặt hàng quan trọng do Nga cung cấp cùng thặng dư thương mại khổng lồ của nước này, nó sẽ chỉ chịu tác động nhẹ của các lệnh trừng phạt, đặc biệt nếu Trung Quốc (và Ấn Độ) tiếp tục buôn bán với Nga.

Tác động của các biện pháp trừng phạt tài chính

Các biện pháp trừng phạt tài chính rất nghiêm khắc. Những điều này bao gồm:

a) Xóa sổ hầu hết các ngân hàng Nga khỏi SWIFT.

b) Đóng băng tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga.

c) Đóng băng tài sản của các nhà lãnh đạo Nga và các nhà tài phiệt Nga sống ở nước ngoài.

d) Các tập đoàn đa quốc gia đóng cửa hoạt động và nhanh chóng thanh lý khoản đầu tư của họ ở Nga.

Hiện tại, một số ngân hàng Nga vẫn chưa bị xóa khỏi SWIFT. Ngoài ra, một số ngân hàng châu Âu sẽ phải sử dụng hệ thống thanh toán của Nga, SPFS. Ngay cả khi đó, việc thanh toán cho hàng xuất khẩu của Nga bằng đồng rúp sẽ gây ra một vấn đề và châu Âu sẽ phải tìm ra giải pháp cho điều đó càng sớm càng tốt.

Như đài CNN đã đưa tin trước đây, các quan chức ở Nga đã tìm cách đẩy đồng rúp lên, một phần bằng cách ra lệnh cho các nhà xuất khẩu hoán đổi 80% doanh thu ngoại tệ của họ lấy đồng rúp, cấm các nhà môi giới Nga bán chứng khoán, cấm người dân Nga chuyển khoản ngân hàng bên ngoài Nga và các bước khác. Các bước này đã thúc đẩy nhu cầu đối với đồng rúp. Vì vậy, đồng rúp sau khi giảm mạnh vào thời điểm bắt đầu các lệnh trừng phạt, nó đã phục hồi giá trị trở lại gần bằng mức trước khi bị trừng phạt.

Trong khi đó, việc đóng băng tài sản ở nước ngoài của các nhà lãnh đạo và giới tài phiệt không gây ra vấn đề gì cho nền kinh tế chung, mà nó sẽ là một cú đánh úp phủ đầu lên những cá nhân đó. Liệu giới tài phiệt bị trừng phạt có đủ gây áp lực để giới lãnh đạo Nga ngừng chiến và đi đến một thỏa thuận nào đó? Có thể, nhưng một ban lãnh đạo kiên quyết có thể bỏ qua những áp lực này trong trung hạn. Vẫn không biết liệu điều này có thể dẫn đến đảo chính hay thay đổi chế độ hay không, nhưng trước mắt nó có thể làm mất ổn định tình hình thêm nữa, và rất dễ lâm vào thế nguy hiểm.

Có thể thấy, các biện pháp trừng phạt tài chính có thể không ảnh hưởng nhiều đến Nga do thặng dư thương mại của nước này, nhưng tác động đối với các tập đoàn đa quốc gia có thể nghiêm trọng. Những tập đoàn đã đóng cửa doanh nghiệp của họ ở Nga hầu hết đã mất vốn và dòng thu nhập từ thị trường này. Vì vậy, hiển nhiên bảng cân đối kế toán của họ sẽ có một lỗ hổng lớn. Ví dụ, tập đoàn Shell có thể giảm 4 tỷ USD và BP có thể mất 3 tỷ USD. Lợi nhuận trong tương lai cũng sẽ bị mất. Giá dầu tăng có thể bù đắp cho việc họ mất đi lợi nhuận nhưng việc lỗ vốn sẽ vẫn tồn tại. Đối với các tập đoàn đa quốc gia không kinh doanh dầu, tổn thất sẽ là đáng kể. Tất cả điều này sẽ ảnh hưởng đến thị trường chứng khoán ở phần còn lại của thế giới.

Nga có thể không bị ảnh hưởng bởi việc rút các tập đoàn đa quốc gia, bởi họ có thể tịch thu hóa tài sản của các công ty này (miễn phí), và tiếp tục vận hành các doanh nghiệp bằng cách sử dụng lao động và quản lý hiện có.

Nguy cơ khử đô la hóa có thể xảy ra

Trung Quốc đã được Mỹ và các cường quốc phương Tây coi là đối thủ cạnh tranh chiến lược. Căng thẳng đang gia tăng giữa hai bên cả về quân sự và kinh tế. Vì đây là một yếu tố lâu dài, Trung Quốc sẽ hỗ trợ Nga để họ có thể hình thành một khối hùng mạnh. Trung Quốc cũng sẽ nhận được nhiều nguồn cung quan trọng với giá rẻ từ Nga. Vì vậy, sự hợp tác là vì lợi ích lâu dài của Trung Quốc và điều này sẽ làm giảm các lệnh trừng phạt của phương Tây.

Nếu điều này dẫn đến các biện pháp trừng phạt của phương Tây chống lại Trung Quốc, nền kinh tế thế giới sẽ đối mặt với nhiều vấn đề nghiêm trọng hơn nữa. Trung Quốc đã trở thành trung tâm sản xuất lớn nhất và nếu nguồn cung từ đó bị gián đoạn thì nền kinh tế thế giới sẽ rơi vào suy thoái sâu. Tất nhiên, Trung Quốc cũng sẽ bị ảnh hưởng nặng nề. Vì những lý do này, các biện pháp trừng phạt chống lại Trung Quốc sẽ bị hạn chế. Ngoài ra, liệu Trung Quốc có điều chỉnh theo yêu cầu của phương Tây ở một mức độ nào đó không? Đó sẽ là một tình huống sôi động và khó có thể đoán trước được tình hình diễn biến như thế nào.

Mọi thứ đang chỉ ra một sự thoái trào của nền kinh tế thế giới. Thương mại giữa Nga và phần còn lại của thế giới sẽ không được tính bằng USD. Thương mại của Trung Quốc cũng có thể được tính bằng đơn vị tiền tệ của nước này, đồng Nhân dân tệ. Việc chặn SWIFT đối với các Ngân hàng Nga sẽ dẫn đến sự phát triển của hệ thống SPFS của Nga và hệ thống CIPS của hệ thống Trung Quốc.

Một số quốc gia có thể muốn chuyển dự trữ của họ sang các loại tiền tệ khác như một vấn đề cần thận trọng. Việc Nga nhấn mạnh rằng số tiền đó được thanh toán bằng đồng rúp cũng là một bước khởi đầu của quá trình thoái hóa. Nền kinh tế Mỹ có khả năng rơi vào tình trạng lạm phát đình trệ do tắc nghẽn nguồn cung dẫn đến lạm phát và suy thoái tiếp tục xảy ra. Điều này sẽ dẫn đến sự sụt giảm trong việc nắm giữ USD, và sự suy yếu của nó so với các loại tiền tệ khác. Điều này sẽ làm tăng mức độ lạm phát ở Mỹ trong một vòng luẩn quẩn. Trong tình huống này, việc Nga liên kết đồng rúp với vàng sẽ chẳng khác nào đổ thêm dầu vào lửa.

Với hàng nghìn tỷ USD trôi nổi trên khắp thế giới, việc phi chế độ hóa sẽ gây thêm áp lực lên nền kinh tế Mỹ. Mỹ sẽ không thể duy trì tình trạng thâm hụt tài khoản vãng lai khổng lồ và thâm hụt ngân sách. Điều này có thể ảnh hưởng đến mức sống ở Mỹ và gây ra những hậu quả chính trị và xã hội nghiêm trọng.

Trong khi cuộc chiến ở Ukraine không mang tính toàn cầu, thì cuộc chiến kinh tế lại có tính chất toàn cầu. Nga chắc chắn sẽ bị tác động bất lợi nhưng phần lớn sẽ phụ thuộc vào tốc độ thực hiện các lệnh trừng phạt kinh tế và vai trò của Trung Quốc. Nhiều khả năng Trung Quốc sẽ hỗ trợ Nga vì lợi ích lâu dài của nước này. Với các mặt hàng xuất khẩu quan trọng từ Nga, tình trạng tắc nghẽn nguồn cung sẽ gia tăng trên toàn cầu. 

Nếu các biện pháp trừng phạt cũng được áp đặt đối với Trung Quốc vì thương mại của họ với Nga, nền kinh tế thế giới sẽ bị ảnh hưởng nặng nề hơn. Rất có thể xảy ra phi toàn cầu hóa. Tất cả những điều này có thể đẩy thế giới vào một cuộc suy thoái. Nếu việc khử đô la hóa xảy ra, tác động đối với Hoa Kỳ sẽ trở nên trầm trọng hơn. Vì vậy, các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc là con dao hai lưỡi sẽ tác động đến mọi quốc gia.

Các biện pháp trừng phạt là vũ khí hủy diệt hàng loạt về kinh tế, chúng ta phải xem xét hậu quả của chúng

Trong một cuộc phỏng vấn với Karan Thapar, cựu thống đốc RBI Raghuram Rajan đã nói cả về tác động của các lệnh trừng phạt đối với nền kinh tế Nga, nền kinh tế toàn cầu và hệ thống tài chính toàn cầu.

Cựu thống đốc RBI Raghuram Rajan đã bày tỏ quan ngại của mình về các lệnh trừng phạt kinh tế, mô tả chúng là "vũ khí hủy diệt hàng loạt về kinh tế", nói rằng thế giới cần phải xem xét cẩn thận những hậu quả và tác động của chúng, cả đối với các nền kinh tế và con người mà còn đối với nền kinh tế toàn cầu và hệ thống tài chính toàn cầu.

Rajan, hiện là giáo sư tài chính tại Đại học Chicago cho biết: "Khi được giải phóng hoàn toàn, các biện pháp trừng phạt cũng là vũ khí hủy diệt hàng loạt. Chúng có thể không lật đổ các tòa nhà hoặc đánh sập các cây cầu, nhưng chúng phá hủy các công ty, tổ chức tài chính, sinh kế và thậm chí cả mạng sống. Giống như các vũ khí hủy diệt trong quân đội, chúng gây đau đớn một cách bừa bãi, tấn công cả những người vô tội và vô tội".

Trong cuộc phỏng vấn dài 35 phút với Karan Thapar của kênh The Wire, Rajan đã nói về tác động của các lệnh trừng phạt đối với nền kinh tế Nga nhưng có lẽ quan trọng hơn là đối với nền kinh tế toàn cầu và hệ thống tài chính toàn cầu. Ông nói về "những hậu quả không mong muốn" mà việc lạm dụng các biện pháp trừng phạt có thể dẫn đến, bao gồm cả việc chúng có thể "tiếp sức cho chủ nghĩa phát xít". Ông cũng tin rằng các lệnh trừng phạt có thể khiến nền kinh tế Nga thu hẹp 10%.

"Đối với những người mới bắt đầu, bản chất dường như không đổ máu của vũ khí kinh tế và việc thiếu các chuẩn mực quản lý chúng có thể dẫn đến việc chúng bị lạm dụng quá mức… (điều này) có thể đảo ngược quá trình toàn cầu hóa đã cho phép thế giới hiện đại thịnh vượng", Rajan nói. Ông nói điều này có nghĩa là sự tương tác kinh tế giữa các quốc gia sẽ thu hẹp lại.

Một hệ quả đáng lo ngại khác là "các quốc gia có thể bắt đầu khám phá các lựa chọn thay thế tập thể cho mạng nhắn tin tài chính SWIFT, có khả năng dẫn đến sự phân mảnh của hệ thống thanh toán toàn cầu". Rajan chỉ ra rằng Trung Quốc đang cố gắng xây dựng CIPS như một giải pháp thay thế cho SWIFT và điều này hiện có thể không chỉ được xúc tiến mà nhiều quốc gia khác có thể chọn CIPS hơn SWIFT. Điều này sẽ làm phân tán và chia rẽ hệ thống thanh toán toàn cầu của thế giới.

Trong nửa sau của cuộc phỏng vấn, Rajan thảo luận về các biện pháp có thể, trong tương lai, nên xác định cách thức triển khai các biện pháp trừng phạt kinh tế, "bởi vì vũ khí kinh tế quá mạnh không thể để gọn trong tay bất kỳ riêng quốc gia nào, nên việc sử dụng chúng phải tuân theo một yêu cầu đồng thuận tối thiểu từ các liên minh, tổ chức". Rajan cho biết yêu cầu đồng thuận tối thiểu này cần được tranh luận và suy nghĩ, cân nhắc hậu quả. Anh ấy không có câu trả lời chính xác cho nó phải là gì, nhưng anh ấy muốn quá trình suy nghĩ sâu về nó nên bắt đầu từ bây giờ.

Huỳnh Dũng  -Theo Thewire