Trừng phạt Nga: Động cơ thực sự của việc phải thanh toán khí đốt bằng đồng rúp

Giá khí đốt vốn đã cao của châu Âu đã thay đổi kể từ khi Tổng thống Nga Vladimir Putin công bố kế hoạch yêu cầu các nhà nhập khẩu thanh toán khí đốt tự nhiên của Nga bằng đồng rúp thay vì USD và euro.

Dưới đây là cái nhìn về tác động của một động thái như vậy và tại sao nhiều người lại bị cản trở bởi yêu cầu của ông Putin:

Châu Âu nhập khẩu một lượng lớn khí đốt tự nhiên của Nga để sưởi ấm gia đình, sản xuất điện, công nghiệp nhiên liệu và những hoạt động nhập khẩu này vẫn tiếp tục bất chấp cuộc chiến ở Ukraine.

Khoảng 60% hàng nhập khẩu được thanh toán bằng đồng euro và phần còn lại bằng USD. Ông Putin muốn thay đổi điều đó bằng cách yêu cầu các nhà nhập khẩu khí đốt nước ngoài mua đồng rúp và sử dụng chúng để thanh toán cho nhà cung cấp thuộc sở hữu nhà nước Gazprom. Các đối tác nước ngoài của Gazprom chỉ được đề nghị chuyển sang thanh toán khí đốt được cung cấp thông qua một ngân hàng được ủy quyền, cụ thể là Gazprombank, vốn đã là một trong những ngân hàng chính của Nga nhận thanh toán khí đốt.

Tuần trước, ông Putin đã ra lệnh cho ngân hàng trung ương Nga đưa ra một hệ thống thanh toán khả thi và hạn cuối là ngày 31/3.

Kế hoạch có tác dụng gì?

Các nhà nhập khẩu sẽ phải tìm một ngân hàng có thể đổi euro và đô la sang rúp. Điều đó có thể phức tạp vì một số ngân hàng Nga đã bị chặn hoặc bị cắt khỏi hệ thống nhắn tin SWIFT hỗ trợ thanh toán quốc tế.

Theo Eswar Prasad, giáo sư về chính sách thương mại tại Đại học Cornell và một cựu quan chức tại Quỹ Tiền tệ Quốc tế, việc Nga được trả tiền mua khí đốt bằng đồng tiền của họ tốt nhất sẽ giúp một phần nhỏ trong việc vượt qua các biện pháp trừng phạt tài chính, nâng cao giá trị của đồng rúp hoặc bảo vệ nền kinh tế Nga.

Ông cảnh báo rằng động thái này "có thể làm chao đảo hơn nữa thị trường năng lượng toàn cầu bằng cách làm trầm trọng thêm tình trạng gián đoạn nguồn cung hiện tại và thêm vào sự không chắc chắn về nguồn cung trong tương lai, tất cả đều có thể làm tăng giá thêm".

Châu Âu đón nhận như thế nào?

Các chính phủ châu Âu và các công ty năng lượng đã bác bỏ ý tưởng này, nói rằng các hợp đồng nhập khẩu khí đốt xác định tiền tệ và một bên không thể thay đổi nó trong một sớm một chiều. Họ nói rằng họ có ý định tiếp tục thanh toán bằng euro và USD.

Rộng hơn là Nhóm bảy nền kinh tế lớn G7, bao gồm Nhật Bản, Mỹ, Canada, Đức, Pháp, Ý và Anh, cũng đã nói không với thanh toán tiền rúp.

Mục tiêu của ông Putin là gì?

Về lý thuyết, yêu cầu thanh toán bằng đồng rúp có thể hỗ trợ nhu cầu về tiền tệ và tỷ giá hối đoái của nó. Nhưng không nhiều, chuyên gia Prasad nói. Như hiện tại, euro và USD đã được sử dụng để mua đồng rúp khi Gazprom trao đổi thu nhập từ nước ngoài của mình.

Trung tâm Nghiên cứu Phương Đông ở Warsaw đã gợi ý rằng bằng cách chuyển dòng ngoại tệ từ Gazprom sang hệ thống ngân hàng phần lớn do nhà nước kiểm soát, Điện Kremlin sẽ có thêm quyền kiểm soát đối với ngoại tệ ngày càng khan hiếm do các nước phương Tây đóng băng phần lớn dự trữ của Nga ở nước ngoài.

Tuy nhiên, điều đó sẽ khiến Gazprom không có ngoại tệ để thanh toán nợ nước ngoài hoặc mua nguồn cung cấp ở nước ngoài. Như hiện tại, nhà cung cấp khí đốt đã phải bán 80% ngoại tệ của mình cho ngân hàng trung ương Nga.

Tranh chấp về đồng rúp đã làm dấy lên lo ngại nó có thể dẫn đến gián đoạn nguồn cung cấp khí đốt tự nhiên. Điều đó có thể khiến Nga bị buộc tội không tuân thủ các hợp đồng năng lượng dài hạn, điều mà nước này đã thực hiện cho đến nay.

Theo các nhà phân tích của Rystad Energy, một điều phức tạp nữa là hệ thống đường ống của châu Âu có tính kết nối cao, vì vậy bất kỳ nỗ lực nào nhằm hạn chế dòng chảy đến một số quốc gia sẽ ảnh hưởng đến các quốc gia khác, theo các nhà phân tích tại Rystad Energy. Ngoài ra, bán năng lượng là một nguồn thu chính của Nga.

Khi được hỏi liệu Nga có thể cắt nguồn cung cấp khí đốt cho các khách hàng châu Âu nếu họ từ chối yêu cầu thanh toán bằng đồng rúp hay không, phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov nói với các phóng viên hồi đầu tiền rằng "rõ ràng chúng tôi sẽ không cung cấp khí đốt miễn phí".

Hai ngày sau, ông cho biết việc thu xếp chuyển đổi tiền tệ có thể mất thời gian. Craig Erlam, nhà phân tích thị trường cấp cao của Vương quốc Anh, Trung Đông và Châu Phi tại nhà môi giới tiền tệ Oanda, cho biết "điều đó có thể giúp châu Âu có thời gian tìm kiếm các lựa chọn thay thế và nạp thêm tiền dự trữ.

Giải pháp thanh nhã?

Sắc lệnh của Tổng thống Nga Vladimir Putin về việc các quốc gia không thân thiện trả tiền khí đốt bằng đồng rúp là một "giải pháp thanh nhã" cho tình hình hiện nay, theo các chuyên gia từ Viện Năng lượng và Tài chính (IEF).

"Điều chính mà chúng ta phải hiểu... nghị định không liên quan đến việc thay đổi đơn vị tiền tệ thanh toán, mà chỉ đưa ra một thủ tục giải quyết mới, nghĩa là, quyết định này không phải là một sự vi phạm toàn bộ hoặc đáng kể đối với các hợp đồng hiện có (tất cả những khách hàng đang thanh toán bằng euro hoặc USD, sẽ tiếp tục thanh toán như vậy)",  IEF viết trên kênh Telegram chính thức của mình.

"Đồng thời, sắc lệnh không bắt buộc các đối tác nước ngoài của Gazprom phải mua đồng rúp. Việc mở tài khoản ngoại tệ và đồng rúp tại Gazprombank là đủ. Đối tác nước ngoài sẽ chuyển khoản thanh toán cho khí đốt của Nga vào tài khoản ngoại tệ và Gazprombank sẽ ghi có số rúp tương ứng nhận được vào tài khoản rúp của đối tác. Do đó, các đối tác nước ngoài của Gazprom không vi phạm bất kỳ lệnh trừng phạt nào áp đặt đối với hệ thống tài chính Nga và Gazprom không vi phạm các điều kiện thiết yếu của các hợp đồng hiện có, nhưng đồng thời thực hiện quyết định của tổng thống về việc chuyển các khoản thanh toán khí đốt sang đồng rúp". "Đó là sự kết hợp thanh nhã", IEF kết luận.

Sự thật thế nào?

Chính phủ Đức đã ban bố cảnh báo sớm tình trạng khẩn cấp về năng lượng. Phó Thủ tướng Robert Habeck ngày 30/3 cho biết  rằng động thái này là để phòng ngừa vì Nga vẫn đang hoàn thành các hợp đồng của mình cho đến nay. Tuy nhiên, ông kêu gọi các công ty và hộ gia đình bắt đầu giảm tiêu thụ khí đốt tự nhiên.

Ông nói với các phóng viên ở Berlin: "Đã có một số bình luận từ phía Nga rằng nếu điều này (thanh toán bằng đồng rúp) không xảy ra, thì nguồn cung cấp sẽ bị ngừng lại.

Một nhóm xử lý khủng hoảng sẽ tăng cường giám sát nguồn cung cấp khí đốt giai đoạn đầu tiên trong ba giai đoạn khẩn cấp. Giai đoạn cuối cùng có nghĩa là các nhà quản lý của chính phủ quyết định những người sử dụng công nghiệp nào ngừng sử dụng khí đốt, tiết kiệm nhiên liệu khí đốt ở các hộ gia đình và bệnh viện nhưng lại giáng một đòn mạnh vào nền kinh tế vốn đang chịu lạm phát cao và tắc nghẽn nguồn cung.

Carl Weinberg, nhà kinh tế trưởng và giám đốc điều hành tại High Frequency Economics ở White Plains, New York, cho biết: "Putin có thể yêu cầu đồng rúp, nhưng các hợp đồng đều rõ ràng để cung cấp các sản phẩm, và điều đó không thể xảy ra: Ông không thể giữ dầu và khí đốt từ lòng đất mà không đóng các giếng khoan, và dung lượng lưu trữ sẽ đầy rất nhanh nếu các chuyến hàng bị ngừng.

Weinberg nói: "Vì vậy, hãy gọi nó là một trò lừa bịp. Nga không thể ngừng vận chuyển sản phẩm hơn Đức và EU có thể ngừng mua sản phẩm đó".

Tại sao năng lượng  là yếu tố quan trọng trong cuộc chiến tranh?

Nền kinh tế châu Âu vẫn phụ thuộc nhiều vào Nga với 40% lượng khí đốt nhập khẩu và 25% lượng dầu của nước này.

Mỹ và Anh cho biết họ sẽ ngừng mua dầu của Nga trong khi Ba Lan cũng cho biết họ sẽ ngừng mua dầu và than của Nga trong năm nay.

Châu Âu nói chung phụ thuộc nhiều hơn vào năng lượng của Nga so với Mỹ.  Anh đã né tránh một cuộc tẩy chay trên toàn châu lục. Họ đã tập trung vào việc giảm nhập khẩu trong vài năm tới thông qua bảo tồn, các nguồn khác và chuyển sang điện gió và năng lượng mặt trời càng nhanh càng tốt.

Các ước tính khác nhau về tác động của việc ngừng hoàn toàn khí đốt ở châu Âu, nhưng chúng thường liên quan đến thiệt hại đáng kể về sản lượng kinh tế. Đức là nền kinh tế lớn nhất châu Âu đã sử dụng hơn một nửa lượng khí đốt tự nhiên từ Nga để sưởi ấm gia đình, sản xuất điện và công nghiệp.