Vì sao giới tỷ phú công nghệ Trung Quốc không còn cuộc sống xa hoa ở Mỹ?

Michael trở nên giàu có sau khi bán công ty thiết bị gia dụng của mình cho một trong những gã khổng lồ công nghệ của Trung Quốc. Cuối năm 2011, anh chuyển từ Trung Quốc đến Mỹ và định cư ở Irvine, California, và nhanh chóng được mời vào một câu lạc bộ độc quyền gồm các nhà đầu tư, những doanh nhân Trung Quốc giàu có, những người đã thành công trong lĩnh vực bất động sản, khai thác mỏ và công nghệ thông tin.

Vài năm tiếp theo, bạn bè ở Trung Quốc liên tục gọi cho anh, xin kết nối với những người ở Thung lũng Silicon. Hầu như tháng nào Michael cũng đón tiếp một đoàn doanh nhân Trung Quốc, giới thiệu họ với các công ty khởi nghiệp và nhà đầu tư mạo hiểm ở Mỹ.

Cuộc sống xa xỉ ở Mỹ của giới đầu tư công nghệ Trung Quốc

“Có cảm giác như mọi người đều có quá nhiều tiền để đầu tư, nên phải cạnh tranh nhau trong việc tìm kiếm các giao dịch. Họ sợ rằng sẽ đánh mất cơ hội kiếm bộn tiền nếu hành động chậm chạp”, Michael, yêu cầu không nêu cụ thể danh tính vì bây giờ đã trở lại Trung Quốc, nói với Wired.

Đi kèm với những giao dịch và hợp đồng đầu tư là những bữa tiệc. Tiệc trên thuyền, tiệc trên tầng áp mái, phòng suite tại khách sạn Four Seasons ở Los Angeles và những bữa ăn Nhật Bản tại các nhà hàng đạt sao Michelin. Michael được mời tham gia đủ loại sự kiện gây quỹ, triển lãm đường phố và hội nghị công nghiệp. Anh mua một chiếc Maserati vì những người khác lái những chiếc Rolls Royce, Bentley và Maybach.

“Vào thời điểm đó, bạn thường nghe mọi người nói về việc kiếm được hàng chục triệu USD, huy động nhiều vòng tài trợ và phát hành cổ phiếu ra công chúng, đến mức dễ ảo tưởng rằng kiếm tiền quá dễ dàng", Michael nói.

Cuối những năm 2010 là thời điểm bùng nổ của các nhà đầu tư Trung Quốc tại Mỹ. Khi đó chính phủ Mỹ và Bắc Kinh có mối quan hệ tốt và lĩnh vực công nghệ của hai nước không ngừng tìm kiếm cơ hội thâm nhập thị trường của nhau. Các nhà đầu tư mạo hiểm Trung Quốc — nhiều người trong số họ có quan hệ mật thiết với chính phủ — đã đầu tư hàng tỷ USD vào các công ty khởi nghiệp ở Mỹ.

Một dấu hiệu cho thấy mối quan hệ giữa Trung Quốc và lĩnh vực công nghệ Mỹ từng thoải mái như thế nào vào cuối những năm 2010 là số lượng lớn các công ty liên quan chặt chẽ với chính phủ Trung Quốc hoạt động tại thị trường Mỹ. Theo Reuters, hơn 20 công ty đầu tư mạo hiểm hoạt động tại Thung lũng Silicon năm 2018 có quan hệ chặt chẽ với quỹ của chính phủ Trung Quốc hoặc tổ chức nhà nước.

Trung Quốc từng là yếu tố hấp dẫn với giới khởi nghiệp Mỹ

Thâm chí, khi đó mối quan hệ với chính phủ Trung Quốc là một điểm hấp dẫn. Frank Liu, giám đốc Trung tâm Phát triển sáng tạo Trung Quốc tại Thung lũng Silicon, một vườn ươm, cho biết từ năm 2015, mỗi năm tổ chức của ông sẽ tổ chức một cuộc thi khởi nghiệp ở Bắc Mỹ, trao cho những người chiến thắng một vòng đầu tư thiên thần nhỏ.

Sau đó, họ sẽ gửi thông tin chi tiết về các công ty cho chính quyền tỉnh Sơn Đông, chính quyền này sẽ mời một số ít công ty được chọn tham dự một buổi giới thiệu ở Trung Quốc, nơi những người sáng lập có thể chào hàng với các quan chức địa phương. Các doanh nhân Mỹ được gặp những người trong chính phủ có quyền lực giúp họ thâm nhập thị trường Trung Quốc.

Aimee Chin, người sáng lập Kuaizi Express, công ty hậu cần quốc tế, nói với Wired rằng các công ty khởi nghiệp nào của Mỹ có thể chứng minh tiềm năng ở thị trường Trung Quốc sẽ dễ dàng huy động vốn. “Các giao dịch trong ngành của tôi thường kết thúc chỉ trong vòng 6 tháng, không có nhiều quy định và hạn chế đối với người Trung Quốc chuyển vốn ra nước ngoài, và không có nhiều cuộc điều tra như hiện nay", Chin nói.

Liu cho biết ngoài động lực chính là kiếm tiền, một số nhà đầu tư Trung Quốc hy vọng rằng đầu tư sẽ giúp họ có được thị thực để ở lại Mỹ. Một số thì coi đây là một cách để chuyển tiền ra nước ngoài.

Tổng cộng, số tiền mà các quỹ đầu tư mạo hiểm do Trung Quốc kiểm soát đầu tư vào các công ty khởi nghiệp của Mỹ đã đạt đỉnh vào năm 2018, với tổng giá trị là 4,59 tỷ USD, theo dữ liệu từ Rhodium Group, một công ty nghiên cứu kinh tế.

Mối quan hệ Mỹ - Trung xấu đi nhanh chóng

Nhưng môi trường đầu tư xấu đi nhanh chóng vào cuối năm đó. “Mối quan hệ Mỹ - Trung xấu đi không diễn ra từ từ, nhiều nhà đầu tư và doanh nhân mất cảnh giác", Liu nói.

Và đến nay, tất cả những điều này đến nay gần như chấm dứt. Chính phủ Mỹ nghi ngờ về bất kỳ công nghệ nào có liên quan đến Trung Quốc, thắt chặt kiểm soát và đe dọa cấm các công ty Trung Quốc tham gia thị trường, khiến các công ty Mỹ lo lắng về việc nhận đầu tư từ Trung Quốc. Trung Quốc cũng đang bóp nghẹt dòng tiền và nhân tài đến Mỹ.

Chính quyền của Tổng thống Donald Trump vào năm 2018 đã áp đặt thuế quan đối với hàng nhập khẩu của Trung Quốc và bắt đầu nêu lo ngại về các khoản đầu tư của Trung Quốc vào các công nghệ tiên tiến. Đạo luật đánh giá rủi ro đầu tư nước ngoài năm 2018 đưa ra những hạn chế mới đối với đầu tư nước ngoài vào các công ty Mỹ.

Vào tháng 5/2019, Bộ Thương mại Mỹ đã thêm gã khổng lồ công nghệ Trung Quốc Huawei vào “Danh sách thực thể” cấm kinh doanh. Vào tháng 2/2020, nhiều quy định yêu cầu giám sát chặt chẽ hơn các khoản đầu tư vào dữ liệu cá nhân nhạy cảm, một số tài sản bất động sản, “công nghệ quan trọng” và “cơ sở hạ tầng quan trọng”.

Dữ liệu của Rhodium Group cho thấy đầu tư của Trung Quốc vào các công ty khởi nghiệp ở Mỹ đã giảm xuống còn 2,27 tỷ USD vào năm 2019, chỉ hơn một nửa so với tổng số của năm trước đó.

Đó là khoảng thời gian Michael quyết định rời Mỹ, trở về Trung Quốc để tham gia một công ty khởi nghiệp do một vài người bạn thành lập. “Vào thời điểm đó, Trung Quốc dường như có nhiều cơ hội hơn, trong khi có quá nhiều vấn đề chính trị liên quan đến hoạt động kinh doanh ở Mỹ”, anh nói.

Kể từ đó, chính quyền của Tổng thống Joe Biden đã tiếp tục gây áp lực lên lĩnh vực công nghệ của Trung Quốc, áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu, hạn chế đầu tư và thuế quan mới. Vào tháng 10/2022, Bộ Thương mại Mỹ có quy định mới cấm các công ty Mỹ xuất khẩu công nghệ được sử dụng để sản xuất chip hoặc siêu máy tính. Thậm chí, Nhà Trắng sắp đạt được thỏa thuận hạn chế đầu tư của Mỹ vào các công ty công nghệ Trung Quốc và cấm một số giao dịch trong các lĩnh vực quan trọng, bao gồm cả vi mạch.

Dưới áp lực, một số công ty công nghệ Trung Quốc, bao gồm gã khổng lồ gọi xe Didi, đã hủy niêm yết khỏi thị trường Mỹ. Những công ty khác, bao gồm cả nền tảng podcast Himalaya, đã hoãn kế hoạch niêm yết tại Mỹ. Bây giờ, các nhà lập pháp Mỹ đang thảo luận công khai về việc cấm TikTok, mạng xã hội thuộc sở hữu của ByteDance có trụ sở tại Bắc Kinh.

Trước khi mối quan hệ Mỹ - Trung bắt đầu rạn nứt, các học giả người Mỹ gốc Hoa đã là cầu nối giữa hai nước và là những người tham gia thường xuyên vào các chương trình trao đổi và vườn ươm. “Nhưng vì nhiều học giả bị FBI điều tra, giờ đây mọi người quá sợ hãi để có quan hệ với các nhà đầu tư Trung Quốc và chính phủ Trung Quốc”, Liu nói. Công ty của Liu đang chuyển trọng tâm sang châu Âu, Israel, Nhật Bản và Hàn Quốc.

Orlando tại USC nói rằng bây giờ hiếm khi được các nhà đầu tư Trung Quốc tiếp cận và các công ty cũng cảnh giác khi nhận tiền của Trung Quốc. “Mọi người lo ngại rủi ro tiềm ẩn khi phụ thuộc vào đầu tư của Trung Quốc", Orlando cho biết.