Xung đột Trung Đông tác động thế nào đến kinh tế toàn cầu?

Sau gần một năm tấn công Hamas ở Gaza, Israel đã đưa quân vào miền nam Lebanon sau hai tuần không kích dữ dội, làm leo thang xung đột ở Trung Đông.

Những biến động chính trị ở đây đang khiến người ta lo ngại tác động đến kinh tế thế giới. 

Roger Bootle, cố vấn độc lập của tập đoàn Capital Economics tại London nhận định: Biến số kinh tế quan trọng nhất bị ảnh hưởng bởi xung đột Trung Đông là giá dầu.Hai lần trong những năm 1970, giá dầu tăng mạnh đã gây ra một đợt lạm phát tăng đột biến và đồng thời đẩy thế giới phát triển vào suy thoái . Cả hai đợt tăng đột biến này đều liên quan đến rắc rối ở Trung Đông, vì vậy, khi một cuộc khủng hoảng nổ ra ở đó, mọi người thường nhớ lại những gì đã xảy ra.

Gần đây hơn, sau khi chiến tranh Nga-Ukraine nổ ra, giá dầu tăng đột biến (ít nghiêm trọng hơn), lạm phát tăng vọt và kéo theo đó là cú đánh vào tổng cầu ở các nước phát triển.

Trên thực tế, quy mô của sự gia tăng giá dầu trong những năm 1970 ở một đẳng cấp khác so với cả sự gia tăng giá dầu do chiến tranh Nga-Ukraine và những cơn sốt giá gần đây. (Lưu ý, vào năm 2022, giá khí đốt tự nhiên ở châu Âu tăng rất đáng kể.) Vào năm 1973, giá dầu tăng hơn 300% và vào năm 1979 tăng gần 200%. GDP thời đó phụ thuộc nhiều vào dầu mỏ hơn bây giờ.

Theo nguyên tắc chung, giá dầu tăng 5% hiện nay sẽ làm tăng khoảng 0,1% tỷ lệ lạm phát ở các nền kinh tế tiên tiến. Tại thời điểm bài viết này, giá dầu thô Brent là khoảng 78 đô la một thùng, cao hơn khoảng 8% so với một tuần trước, nhưng thấp hơn một chút so với giá vào cuối tháng 8. Thật vậy, giá hiện tại gần với mức thấp nhất trong phạm vi sau năm 2022.

Theo đó, không có nhiều tác động đáng lo ngại.

Về việc giá sẽ đi về đâu từ đây, điều quan trọng cần cân nhắc là thiện chí và khả năng của OPEC, đặc biệt là Saudi Arabia và UAE, trong việc tăng sản lượng dầu trong trường hợp cơ sở hạ tầng dầu mỏ của Iran bị hư hại. Iran chiếm khoảng 4% sản lượng dầu toàn cầu. Tổng công suất sản xuất dầu dự phòng của Saudi Arabia và UAE vượt xa con số đó.

Nhưng liệu họ có chọn tăng nguồn cung hay không phụ thuộc vào kết quả của cuộc tranh luận về chiến lược giá tối ưu của các quốc gia này. Hiện tại, Saudi Arabia đang có xu hướng bù đắp bất kỳ sự sụt giảm nào về nguồn cung dầu do sản lượng của Iran giảm bằng cách tăng sản lượng của chính mình.

Nhưng đó không hẳn là kết thúc của vấn đề. Trong trường hợp xảy ra xung đột toàn diện, Iran có thể tìm cách chặn Eo biển Hormuz, nơi phần lớn sản lượng dầu của Trung Đông phải đi qua. Phải thừa nhận rằng, có thể chuyển hướng một số nguồn cung cấp dầu bằng đường ống đến các cảng Biển Đỏ. Và nếu việc đóng cửa eo biển gây ra các vấn đề nghiêm trọng, Mỹ và các đồng minh chắc chắn sẽ can thiệp để giữ cho eo biển mở.

Ít nhất cho đến nay, tác động của cuộc khủng hoảng đang diễn ra ở Trung Đông lên thị trường tài chính khá nhỏ. Cả cổ phiếu và trái phiếu hầu như không thay đổi. Một động thái đáng chú ý là đồng đô la Mỹ mạnh lên khi, theo truyền thống, các nhà đầu tư quốc tế tìm kiếm nơi trú ẩn an toàn.

Đồng bảng Anh giảm từ hơn 1,34 so với đô la xuống chỉ còn dưới 1,31. Trên thực tế, điều này cũng không thực sự đáng kể. Phần lớn động thái này là do các bình luận từ Thống đốc Ngân hàng Anh rằng Ngân hàng có thể cần đẩy nhanh tốc độ cắt giảm lãi suất. Đồng bảng Anh giảm  không chỉ so với đô la mà còn so với đồng euro.

Khi đồng bảng Anh giảm, điều này thường gây ra sự tăng đột biến về giá tiêu dùng và do đó có thể dẫn đến sự gia tăng tạm thời về tỷ lệ lạm phát. Tuy nhiên, lần này, cấu trúc giá trên toàn nền kinh tế chắc chắn vẫn chưa điều chỉnh hoàn toàn theo sự tăng giá trước đó của đồng bảng Anh so với tất cả các loại tiền tệ chính. Sự suy yếu nhẹ gần đây chỉ nên được coi là sự tháo gỡ một phần sức mạnh trước đó và do đó gần như không có tác động gì đến lạm phát.

Do đó, ít nhất là cho đến nay, có vẻ như tác động kinh tế của cuộc khủng hoảng Trung Đông đối với nền kinh tế thế giới sẽ khá nhỏ. Hơn nữa, trong bối cảnh nhu cầu suy yếu và nguồn cung tăng trên thị trường dầu mỏ, trong năm tới, khả năng giá dầu sẽ giảm.

Roger Bootle cho rằng, mối nguy hiểm địa chính trị lớn nhất trong cuộc khủng hoảng hiện nay chắc chắn phát sinh từ nguy cơ xảy ra đồng thời các sự kiện ở hai khu vực điểm nóng lớn khác: Nga-Ukraine và Trung Quốc - Đài Loan. Ông e ngại rằng nếu điều tồi tệ nhất xảy ra ở đó, thì mọi dự đoán hiện nay sẽ đổ bể.

Tương tự theo Reuters, ngoài khu vực Trung Đông, người ta chưa cảm nhận tác động ngay lập tức, những ảnh hưởng chính giới hạn trong các thị trường tài chính khi các nhà đầu tư bảo vệ danh mục đầu tư của họ bằng các tài sản an toàn.

Giá dầu đã tăng khoảng 2% hôm 3/10 do lo ngại rằng một cuộc xung đột rộng hơn có thể làm gián đoạn dòng chảy dầu thô từ khu vực – ví dụ, nếu Israel chọn tấn công cơ sở hạ tầng dầu mỏ của Iran, điều này có thể dẫn đến sự trả đũa từ Iran. Nhưng chưa rõ liệu điều này có chuyển thành những mức tăng bền vững, mạnh mẽ hay không.

Thống đốc Ngân hàng Anh (BoE) Andrew Bailey đã nói với tờ Guardian rằng ngân hàng có thể hành động mạnh mẽ hơn để cắt giảm lãi suất nếu áp lực lạm phát tiếp tục suy yếu – cho thấy các nhà hoạch định chính sách, ít nhất là hiện tại, không coi xung đột ở Trung Đông là mối đe dọa lớn đối với nỗ lực kiềm chế lạm phát.

Bailey cho biết dường như có cam kết để giữ thị trường dầu ổn định, nhưng ông cũng nói rằng xung đột có thể đẩy giá dầu lên cao hơn nếu tình hình tiếp tục leo thang.

Phó Thống đốc Ngân hàng Riksbank Thụy Điển, Per Jansson, đã đưa ra thông điệp tương tự, nói rằng những ảnh hưởng của xung đột ở Trung Đông chưa đủ để xem xét lại các dự báo kinh tế.

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho biết hôm 3/10 rằng một sự leo thang của xung đột ở Trung Đông có thể có tác động kinh tế đáng kể đối với khu vực và nền kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, giá hàng hóa vẫn dưới mức cao nhất của năm trước.

Theo phát ngôn viên IMF, Julie Kozack, vẫn còn quá sớm để dự đoán các tác động cụ thể đối với nền kinh tế toàn cầu.

Nếu nổ ra một cuộc chiến toàn diện dẫn đến các cuộc tấn công rộng rãi vào cơ sở hạ tầng năng lượng trên toàn bộ khu vực Trung Đông và Vùng Vịnh cùng với các gián đoạn thương mại qua Biển Đỏ, các tác động kinh tế sẽ rõ ràng hơn.

Oxford Economics ước tính rằng một kịch bản như vậy có thể đẩy giá dầu lên 130 USD và làm giảm 0,4 điểm phần trăm tăng trưởng sản xuất toàn cầu vào năm tới, mà Quỹ Tiền tệ Quốc tế hiện dự báo ở mức khoảng 3,3%.