Anh trai Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Thái Sơn: "Không thể hình dung nổi mẹ tôi đã vất vả thế nào"

Anh trai Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Thái Sơn chia sẻ về mẹ - Nhà giáo Nhân dân Thái Thị Liên

Vào 19h30 ngày 28/12 tới đây tại Phòng Hòa nhạc Lớn, Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam sẽ tổ chức một buổi hòa nhạc đặc biệt Tiếng đàn còn mãi ngân vang để tưởng niệm Nhà giáo, Nghệ sĩ Nhân dân Thái Thị Liên - một trong 7 người tham gia thành lập Trường Âm nhạc Việt Nam (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam), người thầy đứng đầu ngành Piano đầu tiên và lâu nhất của nhà trường.

Nhà giáo, Nghệ sĩ Nhân dân Thái Thị Liên trải qua hai cuộc hôn nhân, có tất cả 3 người con. Người con đầu là GS.NGND.Nghệ sĩ Nhân dân Trần Thu Hà - nguyên Giám đốc Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, KTS Trần Thanh Bình và Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Thái Sơn.

Chia sẻ về Nhà giáo, Nghệ sĩ Nhân dân Thái Thị Liên, KTS Trần Thanh Bình - anh trai của Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Thái Sơn cho biết: "Mẹ tôi là một đại trí thức, sinh ra trong một gia đình dòng dõi nhưng cuộc đời của bà lại trải qua rất nhiều thăng trầm, biến cố. Mọi người không thể hình dung nổi mẹ tôi đã vất vả như thế nào.

Đến bây giờ, khi chị em chúng tôi ngồi nói chuyện với nhau vẫn thắc mắc, không hiểu vì sao ngày xưa mẹ đã nuôi được từng đấy người trong gia đình vượt qua thời kỳ khó khăn. Thời đó, chúng tôi đếm được trong nhà có đến 7 - 8 người mà bà là lao động chính.

Trong gia đình, ngoài 3 chị em tôi ra còn có 2 người con riêng của cụ Đặng Đình Hưng và bà nội của Sơn nữa. Vậy mà không hiểu bà đã nuôi cả gia đình bằng cách nào, nuôi bằng tiếng đàn và bằng cây đàn duy nhất. Nhà lúc đó vẫn có người giúp việc.

Câu hỏi nhiều người đặt ra, vậy bà có thời gian cho các con không? Chúng tôi vẫn nhớ những bài hát ru của mẹ mình. Thậm chí, có chi tiết nhỏ là mà tôi nhớ cả cuộc đời ấy là cố gắng chăm ngoan và trật tự xếp hàng để được mẹ mình lấy ráy tai cho.

Về sau tôi mới cảm nhận được sự vĩ đại của mẹ. Nói bà là "người mẹ vĩ đại" có vẻ hơi to tát nhưng bà đúng là vĩ đại thật.

Trong 105 năm hiện hữu giữa cuộc đời, mẹ tôi sống đa phần với chú em Đặng Thái Sơn. Nhưng khoảng 10 năm cuối, chúng tôi may mắn được gần gũi, chăm sóc mẹ và được mẹ quan tâm. Mẹ tôi quan tâm con tới mức dù tôi đã lớn tuổi nhưng mỗi khi đi công tác, mẹ vẫn phải dặn dò phải uống thuốc đều đặn và đúng giờ. Mẹ thậm chí còn đếm từng viên thuốc cho tôi mang đi. Mẹ tôi chu đáo và yêu thương con vô cùng tận".

GS.NGND.Nghệ sĩ Nhân dân Trần Thu Hà cũng kể rằng, khi đã ở tuổi "bách niên" (100 tuổi), Nghệ sĩ Nhân dân Thái Thị Liên vẫn nhớ vanh vách họ tên của từng học trò và người quen. Thậm chí, bà còn nhớ cả tên các học trò của Nghệ sĩ Nhân dân Trung Kiên - con rể của bà.

"Hồi đó, thầy Kiên ốm phải nằm viện, mẹ tôi dù đã 100 tuổi nhưng vẫn đòi vào thăm thầy. Ở bệnh viện, các bác sĩ, y tá và bệnh nhân rất lấy làm ngạc nhiên vì bà 100 tuổi rồi mà vẫn đi xe lăn vào thăm con rể. Bà vào thăm còn động viên thầy Kiên cố gắng chóng khỏe để các em còn có chỗ dựa", Nghệ sĩ Nhân dân Trần Thu Hà chia sẻ thêm.

Con trai diva Thanh Lam được biểu diễn cùng Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Thái Sơn

Nghệ sĩ, Nhà giáo Nhân dân Thái Thị Liên sinh ngày 4/8/1918 trong một gia đình trí thức danh giá ở Sài Gòn. Cha là kỹ sư Thái Văn Lân - một trong những kỹ sư người Việt đầu tiên tốt nghiệp tại Pháp. Chị gái bà là Thái Thị Lang, nhà soạn nhạc - nghệ sĩ piano Việt Nam đầu tiên tốt nghiệp Nhạc viện Paris ở cả hai chuyên ngành biểu diễn và sáng tác. Anh trai bà là luật sư Thái Văn Lung - Đại biểu Quốc Hội khóa I, liệt sỹ hy sinh năm 1946 và tên ông được đặt cho một con đường giữa trung tâm TP.HCM.

Bà đã học đàn piano từ năm 4 tuổi tại trường dòng và tiểu học dành cho con em người Pháp trong 7 năm. Từ năm 11 tuổi, cùng lúc khi theo học trường Trung học Marie Curie, bà bước vào con đường chuyên nghiệp với bà giáo Armande Caron, người đã giành giải nhất piano nhạc viện Paris, học trò của Giáo sư Nhạc viện Paris Isidore Philipp, giải nhất ngành biểu diễn piano năm 1883.

Là học trò xuất sắc của Armande Caron, năm 16 tuổi, bà đã có buổi biểu diễn ra mắt công chúng tại tòa thị chính Sài Gòn.

Năm 1946, bà sang Pháp với dự định tiếp tục học cao hơn về âm nhạc nhưng cùng với những biến cố lịch sử của Việt Nam, Bà đã từ Paris sang Praha năm 1948 và theo học ngành biểu diễn piano tại Nhạc viện Praha, một trong những trường âm nhạc lâu đời nhất châu Âu. Tốt nghiệp xuất sắc năm 1951 lớp giáo sư Ema Dolezalóva với chương trình biểu diễn đồ sộ gồm các tác phẩm của D. Scarlatti, J. S. Bach, L. V. Beethoven và B. Smetana.

Cuối 1951, bà theo chồng đầu là nhà cách mạng Trần Ngọc Danh về Việt Bắc tham gia kháng chiến và công tác tại Đoàn văn công Trung Ương. Đầu năm 1954, bà tham gia đoàn hợp xướng Hòa bình sang Thượng Hải, Trung Quốc, ghi âm chương trình để phát trên đài phát thanh khi tiếp quản Thủ đô mùa thu năm đó. Cuối năm 1955, bà đã cùng với ca sỹ Minh Đỗ sang Tiệp Khắc ghi âm với Supraphon đĩa nhạc đầu tiên của nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.

Tháng 11/1956, bà là một trong 7 nhạc sỹ sáng lập Trường Âm nhạc Việt Nam và là Chủ nhiệm đầu tiên của Khoa Piano cho tới khi nghỉ hưu năm 1977.

Trong suốt hơn 20 năm gắn bó, kể cả trong những năm tháng chiến tranh, khó khăn thiếu thốn nơi sơ tán, Nhà giáo Nhân dân Thái Thị Liên đã biên soạn chương trình, giáo trình, bồi dưỡng, huấn luyện những giảng viên đầu tiên, trực tiếp đào tạo nhiều thế hệ giảng viên, nghệ sỹ piano.

Nhiều người trong số đó đã trở thành những nghệ sỹ, nhạc sỹ, nhà giáo nổi tiếng như Nguyễn Hữu Tuấn, Hoàng My, Phương Chi, Tuyết Minh, Kim Dung Trần Thu Hà và Đỗ Hồng Quân. Nổi bật nhất trong số đó là Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Thái Sơn, con trai út của nà, là người Châu Á đầu tiên giành giải nhất Cuộc thi Piano quốc tế Chopin năm 1980.

Bên cạnh sự nghiệp đào tạo, bà đã có những hoạt động biểu diễn không ngừng nghỉ. Bà là người đầu tiên đã biểu diễn chương trình recital từ cuối những năm 50 ở Hà Nội, tham gia các chương trình hòa tấu với các chuyên gia từ Liên Xô cũ như: Giáo sư Khódjaev (violon) và Fedoshénko (violoncelle) tại Nhà hát Lớn Hà Nội và Hải Phòng. Bà đã biểu diễn không chỉ trong các khán phòng lớn đầy ánh sáng, mà còn cả trong những đêm nhạc chỉ có ánh trăng trên sân kho hợp tác xã nơi sơ tán, như những đêm chuyên đề với các tác phẩm của Chopin hay đêm hòa tấu Trio Weber với các giáo sư Vũ Hướng (violoncelle) và Lê Bích (flute).

Từ đầu những năm 80, bà lại đồng hành, chia sẻ cùng người con trai danh tiếng - Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Thái Sơn một cuộc sống đầy dịch chuyển từ châu Âu, châu Á, rồi châu Mỹ. Cuối năm 2013, bà trở về ở hẳn Hà Nội, sum vầy bên các con, cháu, chắt.

Theo KTS Trần Thanh Bình, lúc sinh thời, Nhà giáo Nhân dân Thái Thị Liên thường nói bà là người mẹ rất hạnh phúc với tài sản duy nhất trong đời chính là mấy người con. Ngoài Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Thái Sơn còn có con gái, một "cựu học trò" nổi tiếng nữa của bà: GS.NGND.Nghệ sĩ Nhân dân Trần Thu Hà - nguyên Chủ nhiệm Khoa Piano, nguyên Giám đốc Học viện Âm nhạc, Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới và Trần Thanh Bình, tuy không theo nghiệp âm nhạc, nhưng vẫn để lại dấu ấn của mình tại Học viện Âm nhạc với vai trò kiến trúc sư, tác giả thiết kế toàn bộ cơ ngơi mới và Phòng hòa nhạc hiện đại.

Ở tuổi một trăm có lẻ, hoạt động thường ngày của Nhà giáo Nhân dân Thái Thị Liên vẫn rất bận rộn và phong phú: quây quần bên con cháu, lên rừng, xuống biển, ngắm hoa, xem tranh, tham dự sự kiện, trả lời phỏng vấn, theo dõi trực tiếp cuộc thi Chopin năm 2015 và 2021, chuyện trò qua mạng với con cháu ở xa.

Bà vẫn thường xuyên đi nghe hòa nhạc, luyện đàn, dạy học và lên sân khấu lớn trong những chương trình kỷ niệm 50 năm, 60 năm thành lập Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam và chương trình hòa nhạc vinh danh bà "Trăm mùa Thu Vàng" tháng 11/2017.

Bà đã thanh thản ra đi về miền mây trắng vào sáng ngày 31/1/2023. Theo di nguyện của nà, Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Thái Sơn đã tiễn biệt mẹ bằng bản nhạc Hành khúc tang lễ của Ferederic Chopin.

Cuộc đời bà như một huyền thoại và huyền thoại ấy đã được viết bằng kỷ lục hiếm có:một nghệ sĩ hơn thế kỷ tuổi đời vẫn dạy học và biểu diễn. Bà không chỉ là mẹ của ba người con mà còn là người mẹ, người thầy huyền thoại của nhiều thế hệ pianist Việt Nam.