Bắc Ninh: Vì sao hát quan họ ở làng này đã từng có chuyện bọn nam phải trùm đầu?

Theo các nghệ nhân cao tuổi của Viêm Xá kể lại thì cho đến những năm cuối của thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, nơi đây vẫn còn tục hát Quan họ trùm đầu. 

Vào những tối mùa thu trăng sáng, con trai làng Diềm trùm lên đầu một cái áo, hoặc cái khăn, kéo nhau đôi ba anh từ chỗ ngủ bọn của mình sang chỗ ngủ bọn của các bạn gái để hát. 

Các liền anh đứng bên này rào, cất tiếng hát gọi bạn. Các liền chị nằm trong nhà nghe tiếng hát của bạn thì kéo nhau ra hè hát đối vọng ra. 

Họ hát những bài Quan họ và cũng hát đối giọng như mọi canh hát Quan họ thông thường, nhưng không theo lề lối mà chủ yếu ca những câu giao duyên nam nữ giọng vặt. Quan họ trùm đầu không cần hát đôi mà thường là cả bọn nam ca với cả bọn nữ.

Làng Diềm có những lúc cả 5 bọn Quan họ nam và 5 bọn Quan họ nữ với hàng trăm liền anh, liền chị ở các lứa tuổi, thường xuyên sinh hoạt ở các nhà chứa khác nhau. 

Vào những đêm trăng sáng mùa thu sẽ có tới 5 điểm hát Quan họ trùm đầu. Trong hình thức sinh hoạt Quan họ trùm đầu người dân đến nghe, xem và cổ vũ rất đông, tạo nên những buổi sinh hoạt Quan họ sôi nổi khắp xóm làng. 

Những canh hát trùm đầu như vậy “kéo dài từ chập tối đến tận boong chùa”, tức là chùa Viêm Xá thỉnh chuông về sáng. Dù là hát những làn điệu Quan họ nhưng người Viêm Xá gọi là hát trùm đầu mà không gọi là hát Quan họ, vì theo quan niệm của nghệ nhân, thì hát Quan họ phải có lề lối đủ các chặng: Giọng lề lối, giọng vặt, giã bạn. Hát trùm đầu thì không có lề lối.

Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Thềm, cho biết: Hát Quan họ trùm đầu là để phân biệt với hát canh, hát hội, hát chúc, hát thờ. Quan họ sinh hoạt diễn ra quanh năm nhưng chủ yếu vào mùa xuân, bởi đây là mùa của lễ hội, các bọn Quan họ mời nhau sang chơi hội và lẽ đương nhiên là chơi Quan họ thâu đêm suốt sáng. 

Song hát Quan họ trùm đầu thì thường diễn ra vào mùa thu những đêm ngập tràn ánh trăng nên có thể đây là sự giao thoa của hát ghẹo, hát đúm vốn xa xưa có ở làng Diềm chịu ảnh hưởng của nghệ thuật hát Trống quân cũng diễn ra vào mùa thu.

Sinh hoạt văn hóa Quan họ bao gồm một hệ thống các chuẩn mực được phát triển, giao lưu ngày càng mở rộng giữa các bọn Quan họ, các làng Quan họ với nhau. 

Song, ngoài những nét chung thì mỗi làng sẽ có những lối chơi Quan họ độc đáo, tạo nên bản sắc riêng cho làng mình. Hát Quan họ trùm đầu là nét đặc trưng của làng Viêm Xá, đây được coi là bước khởi đầu của một liền anh, liền chị trong quá trình tập chơi và ngủ bọn Quan họ. 

Từ khi được đi ngủ bọn, thì các liền anh, liền chị được thế hệ trên truyền dạy cho vốn liếng từ câu hát đến lời ăn tiếng nói. Suốt những năm tháng ngủ bọn, đi hát trùm đầu như một bước tích lũy vốn liếng để các anh Hai, chị Hai trở thành những liền anh, liền chị tham gia các canh hát chuẩn mực để ca “đủ lối, đủ câu”.