"Bạch vệ" của Bulgakov: Được dịch và xuất bản tại Việt Nam sau một thế kỷ sáng tác

Ngày 26/12, Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQG TP.HCM) tổ chức tọa đàm "Mikhail Bulgakov & tiểu thuyết lịch sử". Đây là tọa đàm chia sẻ và giới thiệu về tác phẩm Bạch vệ của nhà văn, nhà viết kịch Liên Xô Mikhail Afanasievich Bulgakov do PGS.TS Trần Thị Phương Phương dịch từ nguyên bản tiếng Nga.

Chia sẻ tại buổi tọa đàm, PGS.TS Trần Thị Phương Phương cho biết, Bạch vệ là tiểu thuyết lịch sử, cũng là tiểu thuyết lớn đầu tiên của nhà văn Nga Mikhail Bulgakov viết về một gia đình trí thức Nga và bạn bè với thời gian diễn ra cuộc nội chiến trên đất Ukraine vào cuối năm 1918.

Thời gian Bulgakov viết tiểu thuyết này vào năm 1923-1924, tuy nhiên cũng có thể sớm hơn, bởi các nhà nghiên cứu về Bulgakov tìm thấy nhiều truyện ngắn của ông xuất bản từ năm 1922, sau đó đưa vào tiểu thuyết này với những chỉnh sửa. Như vậy, kể từ khi tác phẩm được đặt bút cho đến khi được dịch và phát hành tại Việt Nam là tròn 100 năm.

Về bối cảnh lịch sử, tiểu thuyết này được gợi lên ngay từ nhan đề tác phẩm Bạch vệ. Đây hai từ chỉ về lực lượng chính trị quân sự được hình thành trong thời gian Nội chiến (1917-1922) ở Nga và các vùng lãnh thổ thuộc đế quốc Nga sau Cách mạng Tháng Mười. Các lực lượng Bạch vệ có chung một mục đích là tiêu diệt chính quyền Xô viết của những người Bolshevik, tiêu diệt lực lượng quân sự của chính quyền đó được thành lập vào đầu năm 1918. Tuy nhiên, Bạch vệ không phải là một lực lượng thống nhất mà là tập hợp cả những người xã hội chủ nghĩa, những nhà dân chủ lẫn những người theo chủ nghĩa quân chủ. Cùng với phong trào Bạch vệ còn có các phong trào dân tộc, các cuộc khởi nghĩa nông dân, phong trào vô chính phủ.

Khi nhận lời dịch tác phẩm này, PGS.TS Trần Thị Phương Phương rất băn khoăn, lo lắng. Bởi, chỉ nhan đề của tác phẩm đã thể hiện nội dung về chính trị. Bên cạnh đó, khi hoàn thành bản dịch là lúc xung đột giữa Nga - Ukraine diễn ra...  Dù vậy, có cơ hội được dịch một tác phẩm của tác gia kinh điển, PGS.TS Trần Thị Phương Phương gác mọi âu lo, tập trung dịch sách.

PGS.TS Trần Thị Phương Phương đánh giá, đây là tác phẩm lớn đầu tiên của Bulgakov nên chưa thể hiện hết đặc trưng sáng tác của ông - điều được thể hiện rất rõ nét trong các tác phẩm như Trái tim chó, Những quả trứng định mệnh, Nghệ nhân và Margarita... Tuy nhiên, về phương diện sáng tác, tác phẩm đã thể hiện được đặc điểm của một nhà văn hiện đại chủ nghĩa ở thế kỷ XX.

Đánh giá về tác phẩm này, PGS.TS Trần Thị Phương Phương cho biết, dù không đồ sộ như tác phẩm Sông đông êm đềm của Sholokhov, nhưng Bạch vệ có tầm cỡ không thua kém bởi những đặc điểm sáng tác nổi bật như liên văn bản, thi pháp đặc biệt; có nhiều ẩn ý, hàm ý về triết lý, văn hóa...