Bất chấp sự giận dữ của Tổng thống Putin, nền kinh tế Nga ngày càng suy yếu

Nền kinh tế Nga đang bị tổn thương bất chấp sự giận dữ của Putin

Khi Nga phát động cuộc tấn công toàn diện vào Ukraine cách đây một năm, các nước phương Tây đã đáp trả bằng các biện pháp trừng phạt chưa từng có để trừng phạt Moscow, và gây áp lực lên Tổng thống Vladimir Putin. Mục đích là giáng một đòn kinh tế nghiêm trọng đến mức Putin phải xem xét lại cuộc chiến tại Ukraine.

Kết quả là nền kinh tế Nga đã suy yếu. Nhưng nó cũng cho thấy khả năng phục hồi đáng ngạc nhiên. Khi nhu cầu về dầu của Nga giảm ở châu Âu, Moscow đã chuyển hướng các thùng dầu của mình sang châu Á. Ngân hàng trung ương của nước này thì đã ngăn chặn cuộc khủng hoảng tiền tệ bằng các biện pháp kiểm soát vốn tích cực và tăng lãi suất. Chi tiêu quân sự đã hỗ trợ lĩnh vực công nghiệp, trong khi cuộc tranh giành để thay thế thiết bị và công nghệ phương Tây đã thúc đẩy các công cuộc đầu tư.

"Nền kinh tế và hệ thống chính phủ của Nga hóa ra mạnh hơn nhiều so với những gì phương Tây nghĩ", Putin nói trong bài phát biểu trước quốc hội Nga.

Năm nay thực sự có thể là một bài kiểm tra quan trọng cho nền kinh tế Nga

Tuy nhiên, các vết nứt đang bắt đầu lộ ra và chúng sẽ mở rộng ra trong 12 tháng tới. Liên minh châu Âu – khu vực vốn đã chi hơn 100 tỷ đô la cho nhiên liệu hóa thạch của Nga vào năm 2021 - đã đạt được những bước tiến lớn trong việc loại bỏ dần việc mua nhiên liệu. Khối này cũng đã giảm đáng kể sự phụ thuộc vào khí đốt tự nhiên của Nga vào năm ngoái, cũng như chính thức cấm hầu hết hoạt động nhập khẩu dầu thô của Nga bằng đường biển vào tháng 12/2022. 

Họ cũng đã ban hành một lệnh cấm tương tự đối với các sản phẩm dầu tinh chế trong tháng 2/2023. Những biện pháp đó đã gây căng thẳng tài chính cho Nga, khi nước này phải vật lộn để tìm khách hàng thay thế sẵn sàng trả giá cao. Chính phủ Nga đã báo cáo thâm hụt ngân sách khoảng 1.761 tỷ rúp (23,5 tỷ USD) trong tháng 1/2023. Chi tiêu tăng 59% so với cùng kỳ năm ngoái, trong khi doanh thu giảm 35%. Phó Thủ tướng Alexander Novak tuyên bố Nga sẽ cắt giảm sản lượng dầu khoảng 5% bắt đầu từ tháng 3/2023.

Janis Kluge, một chuyên gia về kinh tế Nga tại Viện Nghiên cứu Các vấn đề An ninh và Quốc tế của Đức, nói với Đài CNN: "Kỷ nguyên kiếm được lợi nhuận trời cho từ thị trường dầu mỏ và khí đốt đối với Nga đã kết thúc".

Trong khi đó, đồng Rúp đã giảm xuống mức yếu nhất so với USD kể từ tháng 4/2022. Sự yếu kém của đồng tiền này đã góp phần làm tăng lạm phát. Và hầu hết các doanh nghiệp nói rằng họ không thể nghĩ đến việc phát triển ngay bây giờ, do mức độ bất ổn kinh tế cao, theo một cuộc khảo sát gần đây của một tổ chức tư vấn Nga.

Những động lực này đặt nền kinh tế của đất nước vào quỹ đạo suy giảm. Và họ sẽ buộc Putin phải lựa chọn giữa việc tăng cường chi tiêu quân sự hay đầu tư vào hàng hóa, xã hội như nhà ở và giáo dục - một quyết định có thể gây ra hậu quả cho cả cuộc chiến và sự ủng hộ của công chúng Nga đối với chính phủ.

"Năm nay thực sự có thể là một bài kiểm tra quan trọng", Timothy Ash, một thành viên cộng tác trong chương trình Nghiên cứu Nga và Á-Âu tại Chatham House cho biết trong một tuyên bố.

Trong nỗ lực buộc Nga phải phục tùng hành vi trừng phạt của mình, các nước phương Tây đã sử dụng ảnh hưởng của họ đối với hệ thống tài chính toàn cầu, công bố hơn 11.300 biện pháp trừng phạt kể từ cuộc xâm lược và đóng băng khoảng 300 tỷ USD dự trữ ngoại hối của nước này. Đồng thời, hơn 1.000 công ty, từ BP đến McDonald và Starbucks, đã rời khỏi hoặc cắt giảm hoạt động tại quốc gia này, với lý do phản đối chiến sự và vì những thách thức hậu cần mới.

Theo ước tính sơ bộ từ chính phủ Nga, sản lượng kinh tế của Nga đã giảm 2,1% trong năm ngoái. Nhưng cú đánh bị hạn chế hơn so với dự đoán ban đầu của các nhà dự báo kinh tế. Khi các biện pháp trừng phạt lần đầu tiên được áp đặt, một số nhà kinh tế đã dự đoán mức giảm 10% hoặc 15% .

Một lý do giải thích cho sự thành công bất ngờ của Nga là việc nước này hướng tới khả năng tự cung tự cấp sau khi Putin sáp nhập Crimea từ Ukraine vào năm 2014. Thông qua chính sách được gọi là "Pháo đài nước Nga", chính phủ đã thúc đẩy sản xuất lương thực trong nước và các nhà hoạch định chính sách buộc các ngân hàng phải tăng cường dự trữ. Ash tại Chatham House cho biết điều đó đã tạo ra một mức độ "bền bỉ" nhất định cho nền kinh tế Nga.

Sự can thiệp nhanh chóng của ngân hàng trung ương Nga, tăng lãi suất lên 20% sau cuộc xâm lược và thực hiện các biện pháp kiểm soát tiền tệ để củng cố đồng rúp, cũng là một động lực ổn định. Nhu cầu của các nhà máy tăng cường sản xuất hàng hóa quân sự và thay thế các mặt hàng đã được nhập khẩu từ phương Tây cũng vậy.

Nhưng sự hỗ trợ lớn nhất đến từ giá năng lượng cao và cơn khát dầu mỏ và các mặt hàng khác của thế giới. Nga, nước xuất khẩu dầu thô lớn thứ hai thế giới, đã có thể gửi các thùng dầu lẽ ra phải đi đến châu Âu đến các nước như Trung Quốc và Ấn Độ. Bởi Liên minh châu Âu, nhập khẩu trung bình 3,3 triệu thùng dầu thô và sản phẩm dầu của Nga mỗi ngày vào năm 2021, cũng vẫn mua 2,3 triệu thùng mỗi ngày tính đến tháng 11/2022, theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA).

"Đó là vấn đề về tài nguyên thiên nhiên", Sergey Aleksashenko, cựu Thứ trưởng Bộ Tài chính Nga, cho biết tại một sự kiện vào tháng trước do Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, một tổ chức tư vấn, tổ chức. Điều đó có nghĩa là nền kinh tế đã trải qua một sự suy giảm, nhưng "không phải là một sự sụp đổ", ông nói thêm.

Việc nền kinh tế Nga thu hẹp hay mở rộng vào năm 2023 sẽ được quyết định bởi những diễn biến trong chiến sự Nga- Ukraine

Quỹ Tiền tệ Quốc tế lập luận rằng, nền kinh tế Nga sẽ tăng trưởng 0,3% trong năm nay và 2,1% trong năm tới. Tuy nhiên, bất kỳ triển vọng nào cũng phụ thuộc vào những gì xảy ra ở Ukraine.

"Việc nền kinh tế Nga thu hẹp hay mở rộng vào năm 2023 sẽ được quyết định bởi những diễn biến trong chiến sự Nga- Ukraine", Tatiana Orlova, nhà kinh tế học tại Oxford Economics, đã viết trong một lưu ý. Cô cho rằng tình trạng thiếu lao động gắn liền với nghĩa vụ quân sự và di cư là một rủi ro chính.

Tác động của các biện pháp trừng phạt của phương Tây có nguy cơ phát triển thành một cuộc khủng hoảng theo thời gian. Các chuyên gia kinh tế của tờ Bloomberg ước tính rằng, cuộc chiến của Putin ở Ukraine sẽ cắt giảm 190 tỷ đô la khỏi tổng sản phẩm quốc nội của Nga vào năm 2026 so với lộ trình trước khi nổ ra chiến sự của đất nước.

Các ngành phụ thuộc vào nhập khẩu đặc biệt dễ bị tổn thương. Các nhà sản xuất ô tô trong nước như Avtovaz, công ty sản xuất Ladas mang tính biểu tượng, đã phải vật lộn với tình trạng thiếu linh kiện và vật liệu chính.

Gần một nửa trong 1.000 doanh nghiệp Nga có kế hoạch duy trì sản xuất trong một đến hai năm tới không nghĩ đến tăng trưởng ở Nga

Ngành công nghiệp ô tô của Nga đã suy yếu sau khi các công ty như Volkswagen, Renault, Ford và Nissan tạm dừng sản xuất và bắt đầu bán tài sản địa phương của họ vào năm ngoái. Các công ty Trung Quốc đã tăng cường sự hiện diện của họ, một phần của xu hướng rộng lớn hơn. Mặc dù vậy, vào tháng 1/2023 doanh số bán ô tô mới đã giảm 63% so với cùng kỳ năm ngoái, theo Hiệp hội các doanh nghiệp châu Âu.

Trên khắp các lĩnh vực, các công ty đang gặp khó khăn trong việc lập kế hoạch cho tương lai. Một cuộc khảo sát hơn 1.000 doanh nghiệp Nga do Viện Tăng trưởng Kinh tế Stolypin thực hiện vào tháng 11/2022 cho thấy, gần một nửa có kế hoạch duy trì sản xuất trong một đến hai năm tới và không nghĩ đến tăng trưởng. Nhóm cho biết điều này góp phần gây ra rủi ro cao về "sự đình trệ lâu dài của nền kinh tế Nga".

Theo Sharafutdinova tại Đại học King College London, xét theo độ cam kết về ý thức hệ của Putin trong việc tấn công Ukraine, ông ấy khó có thể lùi bước. Nhưng chiếc rương chiến tranh của ông ấy "có khả năng chắc chắn sẽ giảm đi theo thời gian", cô ấy nói thêm.

Cô còn nói thêm, ưu tiên chi tiêu quân sự cũng sẽ phải trả giá bằng xã hội, với sự xói mòn mức sống "từ từ và từ từ". Sharafutdinova nói: "Trong thời gian tới, chúng tôi có thể nói rằng dân chúng Nga sẽ phản đối điều đó. "Nhưng tất nhiên, đó cũng là chính thời điểm không còn bình thường được nữa".

Tình hình kinh tế Nga suy giảm dần?

Điều đáng lưu ý là có một số nhà quan sát và chính trị gia nghi ngờ các số liệu thống kê chính thức do Nga cung cấp. Phản ứng với số liệu GDP của Nga, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho biết "nền kinh tế Nga đang chịu nhiều tổn thất", đồng thời nói thêm rằng ông "không tin" "tuyên truyền" của truyền thông phía Moscow.

Một số chỉ số quan trọng, chẳng hạn như dữ liệu ngoại thương, không còn được công bố. Agathe Demarais, giám đốc dự báo toàn cầu tại Economist Intelligence Unit, cho biết: "Có lẽ để ngăn phương Tây tuyên bố về hiệu quả của các biện pháp trừng phạt".

Ngoài ra, hơn 300.000 người đã được huy động để chiến đấu ở Ukraine và hàng trăm ngàn người Nga được cho là đã trốn khỏi đất nước trong 12 tháng qua. Tình trạng này có thể ảnh hưởng đến năng suất của đất nước trong dài hạn. David Teurtrie cho biết: "Bên cạnh các biện pháp trừng phạt, có lẽ khía cạnh này đã trừng phạt nền kinh tế Nga nhiều nhất trong nửa cuối năm qua, bởi vì chủ yếu là những người Nga có học thức và giàu có di cư".

Các lệnh trừng phạt đối với Nga giống như một cuộc chạy marathon hơn là chạy nước rút

Trong khi nền kinh tế Nga vẫn đứng vững, nó dường như bị suy yếu lâu dài và tình hình có thể trở nên tồi tệ hơn. Một số biện pháp trừng phạt vẫn chưa được nền kinh tế Nga cảm nhận, nhưng thời gian sẽ trả lời. Trước mắt là trường hợp trừng phạt dầu mỏ, nguồn thu nhập chính của ngân sách liên bang Nga.

Kể từ tháng 12/2022, lệnh cấm vận của EU đối với dầu thô của Nga có hiệu lực. Nó đi kèm với việc giới hạn áp trần giá đối với các thùng được vận chuyển qua các tuyến đường biển. Kể từ ngày 5/ 2, các cơ chế tương tự được áp dụng cho các sản phẩm dầu thô tinh chế. Những lệnh cấm vận này có thể ảnh hưởng đáng kể đến ngân sách của đất nước. "Đây mới chỉ là khởi đầu. Các lệnh trừng phạt đối với Nga giống như một cuộc chạy marathon hơn là chạy nước rút", Agathe Demarais nói. "Trong những tháng tới, Moscow sẽ cần phải giải một phương trình bất khả thi để tài trợ cho cuộc chiến ở Ukraine, đồng thời duy trì các khoản trợ cấp xã hội đủ cao để tránh tình trạng bất ổn".

David Teurtrie cảnh báo: "Giá dầu thấp hơn chắc chắn có tác động đến ngân sách Nga, nhưng thị trường sẽ ổn định". Theo nhà nghiên cứu, Nga vẫn còn lâu mới bị tê liệt về kinh tế như phương Tây đã hy vọng và vẫn có nhiều cách để đẩy lùi các lệnh trừng phạt: dự trữ tài chính khổng lồ và "nợ tương đối thấp, mang lại cho nước này khả năng vay mượn đáng kể".

Điều này không có nghĩa là các biện pháp trừng phạt đã thất bại. Không tiếp cận được với công nghệ nhập khẩu của phương Tây, các công ty Nga đang dựa vào các vật liệu kém phức tạp hơn - điều mà ngân hàng trung ương gọi là "công nghiệp hóa ngược". Nền kinh tế thường xuyên thiếu nhân lực và tài năng, vì hàng trăm nghìn người đã chạy trốn khỏi chiến tranh hoặc bị gọi nhập ngũ. Một nghiên cứu hồi tháng 11/2022 cho thấy tới 1/3 ngành công nghiệp Nga có thể phải đối mặt với tình trạng thâm hụt nhân sự, cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất kể từ năm 1993.

Cũng đáng ngại không kém, kho ngân sách chiến sự mà Kremlin xây dựng đang cạn kiệt. Thâm hụt ngân sách tháng 1/2023 là lớn nhất trong một phần tư thế kỷ. Chi phí leo thang của chiến sự đang buộc chế độ phải cắt giảm sâu hơn và cuối cùng sẽ ảnh hưởng đến cả chi tiêu xã hội, khiến chế độ này dễ bị tổn thương hơn trước sự bất mãn của công chúng từ cả cấp trên lẫn cấp dưới.

Phương Tây có thể làm nhiều hơn để tăng áp lực

Thứ nhất, Mỹ và châu Âu nên tiếp tục bổ sung vào danh sách trừng phạt. EU nên phê duyệt gói mới nhất, gói thứ 10, sẽ tiếp tục cắt giảm nhập khẩu hàng hóa được sử dụng bởi quân đội Nga và áp đặt các hình phạt đối với các ngân hàng và các nhóm truyền thông tuyên truyền. Cần thắt chặt các hạn chế đối với các dịch vụ tài chính và hạn chế xuất khẩu kim loại và kim cương. Tiếp theo, thực thi các biện pháp đã có để ngăn chặn việc tiếp cận công nghệ lưỡng dụng và làm giảm doanh thu từ hydrocacbon.

Việc ngoại giao quyết đoán hơn cũng cần thiết để hạn chế khả năng lách lệnh trừng phạt của Nga. Các nhà lãnh đạo phương Tây nên lôi kéo Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ và những nước khác tránh tiếp tục làm ăn với Nga, và làm rõ những hậu quả tiềm ẩn của việc hỗ trợ chế độ này, bao gồm cả việc mất quyền tiếp cận thị trường Mỹ.

Huỳnh Dũng- Theo France24/CNN/QZ/Orfonline/ Bloomberg