Bộ chân đèn cổ, bát hương cổ hơn 400 năm tuổi là Bảo vật quốc gia của Nam Định có gì đặc biệt?

Họa tiết, hoa văn sắc nét

Chân đèn được phát hiện tại Đình Cự Trữ. Hiện nay, Đình Cự Trữ nằm trong cụm Di tích kiến trúc nghệ thuật chùa Cự Trữ (xã Phương Định, huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định).

Năm 1990, quần thể kiến trúc chùa Cự Trữ được Bộ VH-TT&DL xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia.

Theo Bảo tàng tỉnh Nam Định, chân đèn bị sứt mẻ một số chỗ ở phần cổ. Chân đèn cao 76cm, có kích thước đường kính miệng 17cm, đường kính đáy 21,2cm. Dáng thon cao, gồm 2 phần cổ và thân ghép với nhau.

Cổ đèn hình trụ tròn nhỏ cao, miệng loe, hai bên đắp 2 tai hình rồng có cánh để mộc chạy dọc cổ, đầu hướng xuống dưới.

Phần trang trí nổi không men gồm các hoa văn rồng, phượng, hoa thị 4 cánh, lá đề, rồng trong cánh sen, chữ Hán "Phật" và hoa văn hình học kết hợp vẽ lam đề tài rồng, phượng.

Thân đèn có vai ngang, thân nở, eo thon, chân đế cao loe rộng, đắp nổi hình một con rồng không men, đầu hướng vào dòng chữ Hán khắc chìm theo chiều dọc với nội dung "Hưng Trị tam niên bát nhị thập nhật tạo" (興 治 三 年 八 二 十 日 造) chế tạo ngày 20 tháng 8 năm Hưng Trị 3 (1590).

Phần thân đèn sát chân đế tạo một băng cánh sen vuông đầu, lòng để mộc trang trí nổi hoa văn.

Ngoài ra còn nhiều loại hoa văn như lá đề, hoa cúc, hoa sen, mây và hoa văn hình học trang trí bằng kỹ thuật đắp nổi để mộc, đắp nổi phủ men nâu, kết hợp vẽ lam xanh dưới men trắng.

Hiện vật gốc độc bản

Cùng với chân đèn, còn có bát hương được phát hiện tại chùa Cổ Chất (xã Phương Định, huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định). Quần thể chùa Cổ Chất đã được Bộ VH-TT&DL cấp bằng di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia.

Bát hương có chiều cao 40,4cm; đường kính miệng 20cm; đường kính đáy 20cm. Bát hương gồm 2 phần chồng lên nhau.

Phần trên giống một bát hương độc lập có miệng bằng loe, cổ hình trụ, thân phình gắn 4 chân hình đầu thú uốn cong ra ngoài trang trí đắp nổi kết hợp vẽ lam các loại hoa văn hoa cúc, hoa chanh, hoa sen, lá đề, rồng trong ô, lân, ngựa có cánh, mặt hổ phù, mây và hoa văn hình học.

Phần đế giống chiếc hồ lô, trong đó thân trên dáng búp sen, thân dưới hình trụ tròn, cổ nhỏ ngắn, vai nở, đế loe tô son nâu.

Ngoài phần trang trí nổi không men hình rồng trong ô, trên chân lư hương còn khắc chìm 27 dòng chữ Hán cho biết người chế tạo lư hương là Đỗ Xuân Vi, xã Bát Tràng chế tạo vào ngày 20 tháng 8 năm Hưng Trị 3 (1590) và tên các tín đồ cúng lư hương vào chùa Thanh Quang.

Theo Bảo tàng tỉnh Nam Định, bộ chân đèn và bát hương được làm bằng chất liệu gốm hoa lam, không chỉ là hiện vật gốc độc bản, mà còn hoàn chỉnh độc đáo về hình thức, hoa văn trang trí cầu kỳ tinh xảo thể hiện rõ phong cách kỹ mỹ thuật bổ ô đắp nổi để mộc kết hợp vẽ lam dưới men đặc trưng của thời Mạc (TK XVI).

Một giá trị quan trọng nữa của bộ hiện vật này là tuy được tìm thấy ở 2 di tích khác nhau (chân đèn phát hiện ở Đình Cự Trữ, bát hương phát hiện ở chùa Cổ Chất) nhưng chúng đều được sản xuất cùng một thời gian, đó là ngày 20 tháng 8 năm Hưng Trị 3 (1590) thời Mạc Mậu Hợp.

Có thể 2 đồ thờ này được dân xã Trực Phương (nay là xã Phương Định) đặt hàng và đều do một người thợ gốm làng Bát Tràng chế tạo.

Năm 2013, Thủ tướng Chính phủ công nhận bộ chân đèn và bát hương là Bảo vật quốc gia. Hiện bộ chân đèn và lư hương đang được trưng bày tại Bảo tàng tỉnh Nam Định.