Các nhà máy vẫn cạnh tranh lẫn nhau, thiếu chia sẻ lợi ích với người trồng sắn

Liên kết với người trồng sắn còn lỏng lẻo

Công ty CP Nông sản Thực phẩm Quảng Ngãi (tỉnh Quảng Ngãi) là 1 trong những đơn vị lớn nhất của ngành sắn với 14 nhà máy. Thời gian qua, công ty tích cực tham gia với chính quyền địa phương triển khai các biện pháp nhân giống sắn sạch bệnh và kháng bệnh.

Ông Võ Văn Danh - Chủ tịch HĐQT Công ty cho biết, thời gian tới, công ty tiếp tục cấp giống hỗ trợ người dân trồng sắn ở các vùng bị nhiễm bệnh, tại các tỉnh Quảng Ngãi, Phú Yên, Gia Lai và Đắk Lắk. Công ty triển khai bằng cách cấp giống KM94 sạch bệnh và một số giống mới kháng bệnh; dự kiến kinh phí khoảng 3,5 - 4 tỷ đồng (mỗi nhà máy từ 450-500 triệu đồng).

Công ty TNHH MTV Định Khuê là một trong những đơn vị sản xuất lớn ở Tây Ninh. Bà Nguyễn Thị Hồng Hạnh, quản lý sản xuất của công ty cho biết, khu vực các xã Tân Thành, Suối Dây và Suối Ngô được xem "tam giác vàng" trồng sắn tại huyện Tân Châu.

Hiện, công ty đã liên kết Hội Nông dân xã Suối Dây nắm bắt thông tin về diện tích trồng sắn. Qua đó, công ty hỗ trợ kỹ thuật cho nông dân bằng cách tổ chức hội thảo; đồng thời hỗ trợ một phần kinh phí mua phân bón, cây giống.

Tuy nhiên, bà Hạnh nhìn nhận hướng đi này chỉ mới thực hiện bước đầu với trên diện tích 700ha của nông hộ. Thời gian tới công ty sẽ tiếp tục mở rộng diện tích liên kết và có nhiều hỗ trợ hơn cho nông dân trồng sắn.

Trên đây chỉ là số ít các đơn vị có tham gia liên kết cùng nông dân trồng sắn. Theo bà Nguyễn Thị Thu Hương – Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt, các nhà máy hiện chưa có chính sách, cơ chế phối hợp, thu hút HTX vào trong chuỗi cung ứng sản phẩm sắn cho nhà máy.

Thực tế, người trồng sắn vẫn muốn có sự ràng buộc với nhà máy, giúp định hướng sản xuất (diện tích trồng, nhu cầu thu mua) nhằm chia sẻ rủi ro, ổn định sản xuất.

Theo Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, trên cả nước hiện có khoảng 300 HTX dịch vụ nông nghiệp có các thành viên là những hộ dân trồng sắn. Tuy nhiên, vai trò của các HTX này đối với chuỗi giá trị sắn rất mờ nhạt. Các HTX chủ yếu cung cấp một số vật tư đầu vào như phân bón, thuốc trừ sâu.

Vai trò của các HTX này trong liên kết chuỗi giá trị sắn với các doanh nghiệp chế biến rất hạn chế. Liên kết giữa nhà máy chế biến với HTX chủ yếu là thông tin về giống, giá cả, sự phối hợp về cung ứng giống.

Cùng người trồng sắn nâng cao năng lực ngành hàng

Ông Nghiêm Minh Tiến – Chủ tịch Hiệp hội Sắn Việt Nam cũng thừa nhận, mối liên kết giữa nhà máy với người trồng sắn, và vùng nguyên liệu rất lỏng lẻo.

Theo ông Tiến, liên kết lỏng lẻo này là lỗi của chính doanh nghiệp đã không chia sẻ đồng đều lợi ích với nông dân. Các doanh nghiệp để nông dân tự trồng, rồi đến vụ lại tranh nhau thu mua. Đây cũng là điều kiện để thương lái nhảy vào thao túng giá. Như vậy chính các doanh nghiệp đang cạnh tranh với chính mình chứ không tính tới lợi ích chung của quốc gia.

Doanh nghiệc buộc phải gắn kết, đầu tư và bao tiêu sản phẩm cho cho người trồng sắn, để họ yên tâm trước các biến động của thị trường nhờ vào giá bảo hiểm của công ty. "Chính mối gắn kết hữu cơ đảm bảo cho ngành hàng tồn tại và phát triển bền vững", ông Tiến đề nghị.

Và để củng cố mối liên kết này, các địa phương cũng nên có những biện pháp hỗ trợ tư pháp, đảm bảo an toàn lợi ích cho nhà máy. Các biện pháp này nhằm tránh tình trạng nhà máy đầu tư vùng nguyên liệu nhưng bà con nông dân lại không thực hiện đúng cam kết của hợp đồng đầu tư, lãnh đạo Hiệp hội sắn nói.

Đồng tình, bà Nguyễn Thị Hồng Hạnh cho biết, liên kết giữa nhà máy và nông dân chưa chặc chẽ vì chưa có tham gia nhiều từ phía chính quyền địa phương.

Đến vụ thu hoạch, vẫn có tình trạng nông dân lấy sản phẩm của nhà máy đầu tư bán lại cho nhà máy không đầu tư với giá cao hơn. Cứ như vậy, các nhà máy không yên lòng đầu tư.

Đồng thời, bà Hạnh kiến nghị địa phương phải hỗ trợ và có quy hoạch vùng nguyên liệu sắn tập trung vì nguồn nguyên liệu đầu vào chưa đủ. Tây Ninh có 68 nhà máy. Để chế biến, các nhà máy cần 8 triệu tấn củ nhưng trong tỉnh chỉ mới đáp ứng được khoảng 2 triệu tấn.

Thứ trưởng Bộ NNPTNT Hoàng Trung đánh giá, việc đầu tư hạ tầng đối với vùng nguyên liệu trồng sắn còn hạn chế, tỷ lệ cơ giới hóa trong sản xuất sắn còn thấp. Nhiều tỉnh thành cũng chưa đưa cây sắn vào kế hoạch, nghị quyết phát triển của địa phương để làm tiền đề đầu tư, phát triển ngành hàng này.

Đề án phát triển bền vững ngành hàng sắn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 đề ra mục tiêu kim ngạch xuất khẩu đạt 1,8-2 tỷ USD/năm. Để hoàn thành mục tiêu này, các địa phương trồng sắn cần bố trí nguồn lực, để xây dựng các chương trình, dự án phát triển ngành hàng sắn phù hợp với đặc điểm và thế mạnh của địa phương.

Các tỉnh đồng thời lồng ghép các chỉ tiêu về cây sắn vào các bộ chỉ tiêu, mục tiêu phát triển kinh tế tại địa phương để có những chính sách đầu tư, khuyến khích thích đáng, đặc biệt là các đầu tư về hạ tầng cho vùng nguyên liệu.

"Đây là những giải pháp góp phần nâng cao thu nhập cho người dân, khẳng định và tăng cường uy tín, vị thế của sắn và các sản phẩm sắn của Việt Nam", Thứ trưởng Hoàng Trung nói.