Giám đốc Trung tâm Khí tượng thủy văn quốc gia đưa cảnh báo những tác động của EI Nino đến sản xuất nông nghiệp

Dự báo về hiện tượng El Nino 2023-2024

Trong tháng 5 năm 2023, nhiệt độ bề mặt nước biển (SST) cao hơn mức bình thường ở hầu hết các khu vực ở xích đạo Thái Bình Dương. Cùng với đó, hoạt động đối lưu gần như không hoạt động trong suốt tháng 4, đã thay đổi thành gió gần bình thường, gió đông ở tầng đối lưu thấp hơn (gió tín phong) trên vùng xích đạo trung tâm Thái Bình Dương cũng suy yếu xuống gần bình thường. 

Những hình thế/biểu hiện của đại dương và khí quyển cho thấy El Nino đang hiện hữu/tồn tại. Thông tin này cũng được cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Hoa Kỳ (NOAA) xác nhận ngày 8/6/2023 khi nhiệt độ nước biển đo được đã cao hơn so với trung bình khí hậu 0.5⁰C (ngưỡng để xác lập trạng thái El Nino). Dự báo El Nino sẽ gia tăng dần về cường độ vào các tháng mùa đông năm 2023-2024.

Dự báo thời gian đỉnh điểm của El Nino có thể xảy ra trong mùa 3 tháng từ tháng 11/2023 đến tháng 01/2024 với xác suất El Nino có cường độ mạnh (Chuẩn sai nhiệt độ mặt nước biển tại khu vực Nino3.4 > 1,5⁰C) vào khoảng 56% và xác suất El Nino đạt cường độ trung bình (Chuẩn sai nhiệt độ tại khu vực Nino3.4 > 1,0⁰C) vào khoảng 84%. Như vậy, nhiều khả năng El Nino sẽ xảy ra với cường độ từ trung bình đến mạnh.

Dự báo hiện tượng El Nino sẽ tiếp tục phát triển từ nay cho tới hết năm 2023 và có thể duy trì đến nửa đầu năm 2024 với xác suất khoảng 80-90%.

Ảnh hưởng của El Nino đến về thời tiết và khí hậu Việt Nam

Nghiên cứu cho thấy sự xuất hiện của El Nino có thể ảnh hưởng tới điều kiện thời tiết, khí hậu ở Việt Nam, cụ thể như sau:

Trong điều kiện El Nino, số cơn bão và áp thấp nhiệt đới ít hơn trung bình nhiều năm khoảng 28%. Trung bình mỗi năm có 5 - 7 xoáy thuận nhiệt đới bao gồm bão và áp thấp nhiệt đới ảnh hưởng đến nước ta, trung bình mỗi tháng có 0,58 cơn. Trong những năm El Nino trung bình mỗi tháng có 0,42 cơn. Ngoài ra, trong điều kiện El Nino, xoáy thuận nhiệt đới thường tập trung vào giữa mùa bão (tháng 7, 8, 9).

Số đợt không khí lạnh ảnh hưởng đến nước ta ít hơn bình thường. Thời gian kết thúc hoạt động của không khí lạnh ở Việt Nam sớm hơn bình thường.

Trong điều kiện El Nino, nhiệt độ trung bình các tháng đều cao hơn bình thường, mùa đông chênh lệch rõ rệt hơn mùa hè, các khu vực phía Nam chịu ảnh hưởng nhiều hơn phía Bắc. Do ảnh hưởng của El Nino, nhất là các đợt El Nino mạnh, nhiều kỷ lục về nhiệt độ cao nhất tuyệt đối được ghi nhận ở nhiều nơi.

El Nino thường gây thiếu hụt lượng mưa trong hầu hết các vùng của cả nước, phổ biến từ 25 đến 50% (rõ rệt nhất là Bắc Trung Bộ). Vì thế nguy cơ cao xảy ra khô hạn cục bộ, hoặc diện rộng ở những nơi có nhu cầu dùng nước nhiều cho sản xuất và sinh hoạt.

Tuy vậy, trong điều kiện El Nino, lượng mưa có xu thế giảm nhưng có thể xuất hiện những kỷ lục về lượng mưa lớn nhất trong 24 giờ. Ví dụ như mưa lớn lịch sử vào cuối tháng 7 năm 2015 tại Quảng Ninh là vào lúc El Nino; đợt lũ lớn, lũ lịch sử vào cuối tháng 9/2009 sau cơn bão số 9 (Ketsana) tại các tỉnh Quảng Nam - Quảng Ngãi, đỉnh lũ năm 2009 vượt báo động 3 tại các sông chính từ Quảng Bình đến Phú Yên xảy ra trong pha El Nino. Điều này cho thấy El Nino làm tăng tính biến động của mưa ở Việt Nam.

Một điểm đáng lưu ý và đang nhận được sự quan tâm của toán cầu đó là tác động kép của hiện tượng El Nino và biến đổi khí hậu có thể làm trầm trọng hơn tình trạng nóng lên toàn cầu. Chúng ta vừa trải qua 8 năm nóng nhất được ghi nhận theo số liệu lịch sử. Sự phát triển của El Nino năm 2023 cũng với xu thế nóng lên toàn câu do biến đổi khí hậu rất có thể sẽ dẫn đến một đợt nóng lên toàn cầu mới và tăng khả năng phá vỡ các kỷ lục về nhiệt độ đã được xác lập năm 2016.

Tác động của El Nino đến sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam

Từ cuối năm 2022, Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia đã có cảnh báo sớm về khả năng chuyển pha của hiện tượng ENSO từ pha lạnh sang pha nóng. Trên cơ sở đó, ngành nông nghiệp ở Trung ương cũng như địa phương đã nắm bắt tích cực, chủ động xác định thời vụ gieo trồng không chỉ cho vụ Xuân mà còn là cơ sở cho vụ Mùa. 

Đối với vụ Xuân, nửa cuối khi nghiêng sang pha nóng, thời tiết thuận lợi kèm với mưa đầu mùa, nền nhiệt cao, quang mây, bức xạ lớn... nên cơ bản vụ xuân và đông xuân trên cả nước đều cho năng suất cao.

Ngay sau khi kết thúc vụ Xuân 2023, với những nhận định của cơ quan KTTV về tình trạng El Nino, các địa phương đã chủ động lên phương án chuyển đổi các diện tích không đủ nước sang các cây trồng khác, đồng thời bố trí cơ cấu thời vụ với các giống ngắn ngày,.... song, nửa cuối trong giai đoạn thu hoạch sẽ có nguy cơ bị ảnh hưởng của các hiện tượng cực đoan như bão, áp thấp, mưa lớn. 

Dựa trên cơ sở dự báo diễn biến của hiện tượng El Nino, khả năng kéo dài đến nửa đầu năm 2024, chắc chắn nền nông nghiệp Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng lớn. Theo chúng tôi, có thể khu vực Đông bằng sông Cửu Long khả năng nguồn nước về sẽ thiếu hụt do mưa giảm dẫn đến nguy cơ hạn, mặn xâm nhập sớm và kéo dài.

Đối với Tây Nguyên, khả năng khô hạn gia tăng, song những trận mưa đầu mùa có thể xuất hiện bất chợt nên việc tưới đuổi cho phân hóa hoa cũng như nuôi quả ở đây chắc chắn sẽ căng thẳng.

Đối với trung du miền núi Bắc Bộ và Đồng bằng Sông Hồng, nếu không có kế hoạch tích nước mềm dẻo, khả năng thiếu nước sẽ xảy ra ngay trong vụ đông xuân, sẽ gây hậu quả lớn hơn đối với vụ mùa. Với các vùng trông chờ lượng mưa tự nhiên (khu vực phía Bắc) nếu không chú ý, sẽ tiến hành gieo trồng sau những trận mưa đầu tiên thì nguy cơ chết, trồng lại là rất cao. 

Với các tỉnh miền Trung cũng tương tự. Vụ đông xuân cơ bản có thể đáp ứng đủ nước cho các diện tích chủ đạo song chắc chắn vụ mùa sẽ phải chuyển đổi cơ cấu cây trồng.

Một số giải pháp của ngành nông nghiệp để ứng phó trước đợt El Nino 2023-2024

Để chủ động ứng phó hiện tượng El Nino, Tổng cục Khí tượng Thủy văn đã có Công văn báo cáo Ban Chỉ đạo quốc gia về Phòng chống thiên tai về cảnh báo tác động của El Nino, thông tin cho các bộ, ngành, địa phương có phương án ứng phó. 

Bộ Tài nguyên và Môi trường đã chỉ đạo cơ quan Khí tượng Thủy văn và các đơn vị liên quan xây dựng kế hoạch thực hiện ứng phó cụ thể, trong đó tăng giám sát và tăng cường tần suất bản tin chuyên đề về hiện tượng El Nino, dự báo lượng mưa và nguồn nước trên các lưu vực sông, không chỉ phần Việt Nam mà cả thượng nguồn các lưu vực sông xuyên biên giới. Cung cấp kịp thời thông tin dự báo, cảnh báo nguồn nước phục vụ các bộ, ngành, địa phương xây dựng kế hoạch ứng phó phù hợp.

Với khả năng cao xuất hiện của El Nino, chúng ta cần rà soát đánh giá nhu cầu dùng nước cho sản xuất và sinh hoạt, xây dựng các kịch bản tác động cụ thể để có điều chỉnh kế hoạch cho phù hợp, trước mắt là đối với vụ hè-thu ở Bắc Trung Bộ, Trung Bộ, hay các khu có hoạt động phát triển du lịch lớn trong những tháng mùa khô 2023.

Các hồ chứa cũng cần lưu ý có giải pháp điều chỉnh kế hoạch vận hành, sản xuất để ứng phó nguy cơ thâm hụt lượng mưa, bảo đảm an ninh nguồn nước và an ninh năng lượng. Tổng cục Khí tượng Thủy văn sẽ có bản tin chuyên đề dự báo nguồn nước, cập nhật hằng tuần và gửi các cơ quan liên quan phục vụ vận hành các hồ chứa thời gian thực.

Tuy nhiên, để có những giải pháp lâu dài quan điểm cá nhân đưa ra một số giải pháp lâu dài như sau: Có thể xây dựng chiến lược cũng như chính sách phòng ngừa các thảm họa khởi phát chậm liên quan đến El Nino. 

Cùng với đó, cần nâng cao năng lực của cán bộ và tổ chức cũng như sự hợp tác giữa các cơ quan thuộc chính phủ, chủ động về nguồn ngân sách, lập kế hoạch kịp thời đối phó với các hiện tượng thời tiết bất thường. Tăng cường năng lực dự báo cũng như cảnh báo sớm từ các địa phương cũng như năng lực hậu cần để hỗ trợ kịp thời trong ứng phó giảm nhẹ tác động của thiên tai.

Có thể thực hiện một số biện pháp can thiệp bằng chính sách để giảm thiểu thiệt hại từ El Nino, đó là dùng các giống cây trồng chịu hạn, bổ sung thêm hệ thống tưới tiêu...