Chip do Mỹ sản xuất đang "chảy" vào Nga như thế nào?

Vốn dĩ, Washington đã cấm xuất khẩu chip bán dẫn của Mỹ sang Nga, trừ mục đích nhân đạo và các trường hợp ngoại lệ đặc biệt khác, vào ngày 24/2/2022, ngay sau khi Nga tấn công nước láng giềng.

Động thái này nhằm làm suy yếu khả năng tiến hành chiến sự của Moscow bằng cách cắt đứt quyền tiếp cận của nước này với chip bán dẫn - là thành phần quan trọng trong tên lửa, xe tăng, máy bay không người lái và máy bay quân sự, hỗ trợ cho các chức năng bao gồm hệ thống dẫn đường, radar và cảm biến hình ảnh ban đêm.

Nhưng Nga vẫn tiếp tục mua chip thông qua các tuyến đường vòng quanh, với một phần lớn chảy qua các thương nhân nhỏ ở Hồng Kông và Trung Quốc đại lục. Để khám phá những tuyến đường này, đội ngũ Nikkei đã lấy dữ liệu hải quan của Nga từ Export Genius, một công ty nghiên cứu của Ấn Độ và kiểm tra hồ sơ nhập khẩu chip bán dẫn từ ngày 24 tháng 2 đến ngày 31 tháng 12 năm 2022. 

Hồ sơ cho thấy có 3.292 giao dịch trị giá ít nhất 100.000 đô la mỗi giao dịch và 2.358 giao dịch trong số đó, tương đương khoảng 70% lượng chip được dán nhãn là sản phẩm của các nhà sản xuất chip Hoa Kỳ như Intel, Advanced Micro Devices, Texas Instruments và nhiều hãng khác. Tổng giá trị của các giao dịch này ít nhất là 740 triệu USD.

Trong 2.358 giao dịch đó, có 1.774 - khoảng 75% - được vận chuyển từ Hồng Kông hoặc Trung Quốc đại lục, và nhiều chủ hàng là các công ty vừa và nhỏ, một số được thành lập sau cuộc tấn công Ukraine. Giá trị của những giao dịch đó là 570 triệu USD. 

Trong cùng kỳ năm 2021 trước khi nổ ra chiến sự, dữ liệu hải quan chỉ cho thấy 230 giao dịch chip Mỹ xuất khẩu có giá trị cao từ Hồng Kông và Trung Quốc sang Nga, với tổng trị giá chỉ 51 triệu USD. Động thái này cho thấy, quy mô khối lượng giao dịch đã tăng gấp 10 lần, và một trong những thương vụ đắt giá nhất, công ty Công nghệ thông tin Agu của Hồng Kông đã vận chuyển chip Intel trị giá hơn 10.000 đô la Mỹ cho Nga. 

Trong số các mặt hàng có giá trị cao được báo cáo trong dữ liệu xuất khẩu còn có bộ chip xử lý của Intel và AMD, cũng như FPGA của Xilinx, một công ty con của AMD, của Analog Devices, Texas Instruments và On Semiconductor- những công ty đều nổi tiếng về sản xuất chip bán dẫn chất lượng cho các ứng dụng công nghiệp.

"Intel đã đình chỉ tất cả các lô hàng cho khách hàng ở cả Nga và Belarus", Intel cho biết khi được Nikkei liên hệ để đưa ra bình luận. "Intel không hỗ trợ hoặc tha thứ cho các sản phẩm của chúng tôi được sử dụng để vi phạm nhân quyền”.

Texas Instruments, Analog Devices và On Semiconductor đều nói với Nikkei rằng họ không bán cho Nga hoặc các quốc gia bị trừng phạt khác và tuân thủ tất cả các luật và quy định hiện hành, bao gồm cả kiểm soát xuất khẩu của Hoa Kỳ. Analog Devices cho biết họ đã nỗ lực hơn nữa trong việc chống lại việc bán lại trái phép, nhưng nói thêm rằng rất khó để ngăn chặn hoàn toàn các lô hàng như vậy. 

Thâm Quyến, một thành phố cảng của Trung Quốc gần Hồng Kông, là nơi có thị trường khổng lồ nơi buôn bán các chip bán dẫn và linh kiện điện tử từ khắp nơi trên thế giới. Nhiều công ty thương mại Hồng Kông cung cấp chip bán dẫn cho Nga có văn phòng tại Thâm Quyến, phân tích của Nikkei cho thấy. Một nhân viên tại một công ty thương mại Nhật Bản cho biết có thể các công ty Hồng Kông xuất khẩu sản phẩm sang Nga vì "kiểm tra hải quan lỏng lẻo". 

Bất chấp những khó khăn, một số người cho rằng có thể làm nhiều hơn nữa để thu hẹp những kẽ hở cho phép Nga có được chip.

"Từ lâu, chính phủ và các nhà sản xuất đã không nhận thức được rằng họ nên thực sự kiểm tra xem ai đang mua hàng hóa của họ, bởi vì chuỗi cung ứng đã được toàn cầu hóa", Diederik Cops, một chuyên gia về kiểm soát xuất khẩu tại Viện Hòa bình Flemish ở Bỉ, cho biết.

"Chính phủ nên thu thập thông tin càng nhiều càng tốt bằng cách sử dụng các dịch vụ bảo mật và tình báo, và họ nên [chia sẻ thông tin này] với các công ty để các công ty đó có thể nhận thức rõ hơn về các rủi ro. Ngoài ra, chính phủ phải chia sẻ thông tin với tất cả các đối tác toàn cầu ", ông nói thêm.

Trong một thời gian dài, Nga đã cố gắng phát triển và sản xuất chip bán dẫn của riêng mình, nhưng không có kết quả. Một số nhà phát triển và nhà sản xuất đã  thất bại hoặc phá sản. Các công ty  vẫn  phát triển chip như Baikal và Elbrus. 

Nhưng ngay cả trước khi bắt đầu chiến sự ở Ukraine và áp dụng các biện pháp trừng phạt công nghệ khắc nghiệt, các con chip của Nga chủ yếu dựa vào kiến trúc phương Tây, linh kiện nhập khẩu và các nhà sản xuất nước ngoài, đồng thời, họ vẫn tụt hậu so với các nhà lãnh đạo chip thế giới khoảng 15 hoặc 20 năm. Các cơ quan chính phủ Nga và các công ty tư nhân thường  từ chối sử dụng chip bán dẫn trong nước do chất lượng thấp và lạc hậu.

Chip bán dẫn ngày càng trở nên quan trọng đối với kết quả của cuộc chiến. Maria Shagina, một chuyên gia về trừng phạt tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế có trụ sở tại London, cho biết Nga đang tăng cường nỗ lực mua chip, cho thấy kho dự trữ của họ không đủ sâu và những nỗ lực của Moscow khó có thể giải quyết được tình trạng thiếu hụt.