Chúa Nguyễn

Lũy Trường Dục, Lũy Thầy do Đào Duy Từ thiết kế và trực tiếp chỉ đạo xây dựng đã thực sự phát huy hết tác dụng trong suốt cuộc chiến tranh Trịnh - Nguyễn, xứng đáng với tên gọi "Định Bắc Trương Thành".

Nghe xong lời tâu ấy, chúa Nguyễn khen Đào Duy Từ nói phải rồi hậu đại sứ giả và tiễn sứ giả trở về Đàng Ngoài. Đó là kế sách ngoại giao ứng phó hợp thời thế đầu tiên của Đào Duy Từ với chúa Nguyễn.

“Nguyễn Hữu Dật là người sáng suốt, có tài thao lược, đầu do tư cách văn chức được dùng làm giám chiến chức danh vốn đã rõ ràng, đến khi làm tướng thì nhiều lần dựng bày mưu lớn, đương thời lấy làm ỷ trọng, từng ví với Khổng Minh, Bá Ôn”.

Sinh thời, vị danh tướng này là người văn võ song toàn của chúa Nguyễn. Ông còn được sử sách ca ngợi là người sáng suốt có tài lược ví như Gia Cát Lượng.

Sử sách nước Việt coi năm 1757 – thời của Mạc Thiên Tứ – là mốc thời gian rất quan trọng: Hoàn tất công cuộc “Nam Tiến” của dân tộc, hoàn thiện việc mở mang lãnh thổ của quốc gia ở phương Nam.

Chúng ta hãy bơi lội qua các dòng sử Việt, Trung Quốc, để biết ngọn ngành về số phận của viên ngọc Bình Ðịnh Hợp Phù của chúa Nguyễn, đã nổi trôi theo thời cuộc như thế nào?

Trong vô vàn những huyền thoại, những câu chuyện kể về núi Chứa Chan (tỉnh Đồng Nai), tôi đặc biệt bị cảm hóa với truyền thuyết về công nữ Ngọc Vạn, con gái của chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên. Tương truyền rằng chính công nữ Ngọc Vạn đã xây dựng nên chùa Gia Lào trong quần thể danh thắng này...

Long Vân Hầu Trương Tấn Bửu (1752 - 1827) xuất thân là trai làng làm ruộng ở Bến Tre, ông đã cứu chúa Nguyễn Ánh trong lúc nguy nan, trở thành võ tướng lẫy lừng với nhiều công trạng cho nhà Nguyễn.

Sau ngày khỏi bệnh, Đào Duy Từ tìm đường vào Nam theo phò chúa Nguyễn. Trong lúc bơ vơ nơi phủ Hoài Nhơn (nay là phủ Bồng Sơn) tỉnh Bình Định, ông tạm khuất thân ở ẩn, chăn trâu cho nhà giàu là Chúc Trịnh Long ở thôn Tùng Châu, để chờ thời.

Các đạo sắc phong đang phụng thờ Lương Văn Chánh tại từ đường họ Lương ở thôn Long Phụng, xã Hòa Trị, huyện Phú Hòa ghi nhận công lao, đóng góp của vị công thần của Chúa Nguyễn trong việc mở mang các vùng đất xứ Đàng Trong, và đặc biệt là việc mở đất Phú Yên.