Chuyện ít biết về nguyên thủ nước ngoài đầu tiên thăm vùng giải phóng VN

Mối tình với Việt Nam

Ngày 2.1.1966, tại Quảng trường Cách mạng Jose Marti ở thủ đô La Habana, trước nửa triệu quần chúng tham dự cuộc mít tinh kỷ niệm lần thứ 7 thắng lợi Cách mạng Cuba và chào mừng các Đoàn đại biểu các nước Á, Phi, Mỹ La tinh tham dự Hội nghị Đoàn kết ba châu lần thứ nhất do Cuba tổ chức, Fidel đã dõng dạc tuyên bố: “Vì nhân dân Việt Nam, chúng ta sẵn sàng hiến dâng không chỉ đường mà còn cả máu của mình, là thứ còn quý giá hơn rất nhiều so với đường!”. Tôi quên sao được giây phút xúc động, sung sướng đến run người khi nghe và dịch đồng thời cho trưởng đoàn nước ta đang ngồi trên lễ đài lời tuyên bố hùng hồn đó của Fidel mà sau này đã đi vào lịch sử như mọi người biết “Vì Việt Nam Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình”, trước tiếng vỗ tay và tiếng hô vang dậy “Việt Nam muôn năm!”, “Việt Nam nhất định thắng!” của biển người trước mặt.

Tác giả làm phiên dịch cho cuộc gặp giữa ông Fidel Castro và Thủ tướng Phạm Văn Đồng vào tháng 3.1974.  Ảnh: Tư liệu

Rồi, đúng một năm sau, cũng ngày 2.1, cũng trong bối cảnh và với những xúc cảm tương tự, tại quảng trường lịch sử ấy, tôi lại được nghe và dịch đồng thời lời tuyên bố dõng dạc của Fidel đặt tên năm 1967 là “Năm Việt Nam anh hùng!” để “nói lên tất cả” tình đoàn kết chiến đấu với Việt Nam, giữa tiếng hoan hô rền vang và rừng cánh tay giơ lên trước mặt, đáp lại lời ông “Những ai đồng ý hãy giơ tay lên!” (sau cách mạng thành công Cuba đều đặt tên cho mỗi năm để thể hiện ý chí, quyết tâm… như “Năm diệt dốt”, “Năm cải cách ruộng đất”,

“Năm nỗ lực quyết định”, “Năm người du kích anh hùng”, “Năm 10 triệu tấn” (đường)...).

Fidel luôn có một niềm tin vững chắc vào thắng lợi cuối cùng của nhân dân ta và chính trong những ngày chiến tranh ác liệt nhất năm 1972 mà Mỹ muốn đưa Việt Nam trở lại thời kỳ đồ đá, ông càng bày tỏ mạnh mẽ niềm tin đó và bày tỏ sẵn sàng giúp Việt Nam xây dựng lại đất nước, kêu gọi quốc tế cùng chung sức trong sự nghiệp này.

 Trong một cuộc mít tinh quần chúng ngày 30.7.1972, Fidel đã tuyên bố: “Chúng ta tin vào thắng lợi của nhân dân Việt Nam và càng ngày thắng lợi lại càng đến gần… Chúng ta đang chứng kiến những sự kiện cuối cùng… Rõ ràng, giờ đây Việt Nam đang và sẽ là một đất nước cần tình đoàn kết quốc tế nhất, không phải chỉ bây giờ mà cả khi đã giành thắng lợi, khi tới thời khắc xây dựng lại đất nước đã bị bom đạn tàn phá với các hố bom có ở khắp mọi nơi… Việt Nam có thể trông chờ vào sự giúp đỡ rộng lớn nhất từ nhân dân các nước cách mạng... và trong sự giúp đỡ đó… có sự giúp đỡ của nhân dân chúng ta, từ những đồng chí sẵn sàng sang đó làm việc với sức lực của mình tới các máy móc, trang thiết bị phục vụ xây dựng, vật liệu, xi-măng, và các thứ cần thiết khác… Chúng ta vui lòng thiếu đi một trường học, một bệnh viện hoặc thiếu đi 2, hoặc 3 hoặc số lượng thiếu cần thiết để giúp xây dựng ở Việt Nam”. 

Lá cờ bách chiến bách thắng

Trong chuyến thăm lịch sử đầu tiên tới Việt Nam 9.1973, Fidel đã 5 lần phát biểu rất dài, trực tiếp bày tỏ tình cảm yêu mến, quý trọng nồng hậu nhất, sự ủng hộ hoàn toàn, triệt để, mạnh mẽ nhất đối với sự nghiệp chính nghĩa của nhân dân ta cũng như hết lời ca ngợi ý nghĩa quốc tế to lớn của tấm gương, bài học Việt Nam mà ông đã luôn luôn bày tỏ trước đó mỗi khi có cơ hội. Fidel cũng bày tỏ những cảm xúc, những ấn tượng vô cùng sâu sắc khi được gặp gỡ các chiến sĩ và đồng bào ta, khi được trực tiếp chứng kiến những hậu quả chiến tranh khủng khiếp do Mỹ đã gây ra, cũng như khi thăm những chiến địa nơi quân và dân ta đã lập nên những chiến công hiển hách. Trong chuyến thăm lịch sử ấy, Fidel đã nhất quyết yêu cầu được đi thăm “thủ phủ” của Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tại Cam Lộ (Quảng Trị), mặc dù lãnh đạo ta tỏ ý ngần ngại vì lý do an toàn.

Fidel đã trở thành vị nguyên thủ nước ngoài đầu tiên và duy nhất thăm vùng giải phóng miền Nam Việt Nam. Đứng trên đồi 241 còn đầy chiến tích, dáng vóc uy nghi, sừng sững giữa các chiến sĩ giải phóng quây quần xung quanh, Fidel đã phất cao lá cờ của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, giọng dõng dạc: “Các đồng chí hãy đem lá cờ bách chiến bách thắng này cắm giữa Sài Gòn!”. Và chưa đầy hai năm sau, điều đó đã thành sự thật.

Dịp đó, Fidel đã tặng Việt Nam 5 công trình lớn trị giá 80 triệu USD: Khách sạn chất lượng quốc tế Thắng Lợi 150 phòng ở Hồ Tây, Hà Nội, “để đón tiếp khách tới thăm và phục vụ Đại hội Đảng sắp tới”, Bệnh viện đa khoa hiện đại Đồng Hới 500 giường ở Quảng Bình – “để chữa chạy cho các chiến sĩ miền Nam và đồng bào vùng chiến tranh ác liệt nhất”, trại bò đực giống Moncada ở Ba Vì cùng trại bò sữa giống Mộc Châu và trại gà giống ở Tam Đảo với những con giống tốt nhất và trang thiết bị hiện đại nhất để phát triển chăn nuôi bò, gà phục vụ đời sống nhân dân và con đường đặc biệt Xuân Mai vừa phục vụ cho giao thông và khi cần sẽ biến thành đường băng cho máy bay chiến đấu, cùng một khoản ngoại tệ để ta mua thiết bị hiện đại mở rộng đường mòn Hồ Chí Minh, chuẩn bị cho cuộc tổng tấn công mùa Xuân 1975.

Khi nghe và dịch cho Fidel thông báo với lãnh đạo ta quyết định tặng 5 công trình nói trên tôi lại xúc động nhớ 6 năm trước đó, tôi đã có may mắn dịch cho Fidel khi ông đích thân lái chiếc xe jeap đưa và hướng dẫn Phó Thủ tướng Lê Thanh Nghị, trưởng đoàn Đảng và Chính phủ ta sang kỷ niệm ngày Khởi nghĩa vũ trang 26.7.1967, đi thăm nông trường chăn nuôi bò Picadura ở La Habana, chỉ dẫn tỉ mỉ kỹ thuật chăn nuôi bò năng suất cao như thế nào. Ông Fidel đã nói với Phó Thủ tướng Lê Thanh Nghị: Sau ngày thắng lợi Việt Nam phải phát triển chăn nuôi đại gia súc và công nghiệp chăn nuôi gà…; sữa bò và trứng gà là thực phẩm rất tốt, nhất là cho người cao tuổi và trẻ em. Vậy là, từ những ngày chiến tranh đang diễn ra ác liệt, vị lãnh tụ của nhân dân Cuba đã nghĩ tới sẽ giúp đỡ Việt Nam xây dựng lại đất nước như thế nào!

Trở lại thăm Việt Nam, ngày 10.12.1995, phát biểu tại cuộc chiêu đãi chào mừng ông tại hội trường Thống nhất thành phố Hồ Chí Minh, Fidel đã xúc động nhắc lại những ấn tượng sâu sắc trong chuyến thăm lịch sử đầu tiên tháng 9.1973 và bày tỏ “Thực sự người Cuba chúng tôi đã cảm thấy mình chính là dân tộc hạnh phúc nhất trên trái đất” khi được tin Việt Nam toàn thắng, “giấc mơ của Hồ Chí Minh khi Người nói “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” và “Đến ngày thắng lợi ta sẽ xây dựng đất nước một trăm lần to đẹp hơn” đã được thực hiện… Nhân dân Việt Nam trong nhiều thập kỷ đã đổ biết bao xương máu, trong khi có những nước đã kinh doanh trên máu của Việt Nam… Ngày nay, rất nhiều trong số những dân tộc này công nhận Việt Nam, ngưỡng mộ Việt Nam, thiết lập quan hệ hòa bình với Việt Nam và hợp tác với Việt Nam…Việt Nam đang tăng trưởng nhanh hơn bất cứ quốc gia nào khác trong khu vực. Giờ đây, những giọt máu cao quý và hào sảng của người Việt Nam đang mang lại phúc lợi, thịnh vượng và hạnh phúc cho người dân của mình. Bằng cả trái tim mình, tôi muốn ôm hôn tất cả các anh hùng có mặt hôm nay, và cả những anh hùng đã được nhắc đến ở đây. Tôi muốn ôm hôn từ những người đã ném bom tòa nhà này, những người bị tù đày nhiều năm cho đến những thân nhân và góa phụ của các liệt sĩ đã ngã xuống”.