Chuyện ít biết về vị công tố viên chính trong vụ Năm Cam

Đó là chuyện của ông Trịnh Minh Tân, công tố viên chính của vụ án Năm Cam và đồng bọn tại phiên tòa sơ thẩm của TAND TP.HCM. Ông Tân sinh năm 1955, hiện là Trưởng phòng Thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra và kiểm sát xét xử sơ thẩm án hình sự - Viện KSND TP.HCM.

"Ông trùm" Năm Cam trước tòa.

Từ tháng 9.2002, khi Cơ quan Cảnh sát điều tra (Bộ Công an) còn chưa kết thúc điều tra vụ án Năm Cam thì lãnh đạo Viện KSND tối cao đã chỉ đạo cử kiểm sát viên Viện KSND TP.HCM tham gia nghiên cứu án, chuẩn bị cho việc tham gia phiên tòa sơ thẩm. Lúc đó, Viện KSND TP.HCM cử ra một tổ công tác đặc biệt gồm 6 kiểm sát viên kỳ cựu, do ông Tân làm tổ trưởng. Trước khi xảy ra vụ án Năm Cam, ông Tân từng được phân công thực hành quyền công tố một loạt các vụ án lớn như tập đoàn buôn lậu Tân Trường Sanh (74 bị cáo), tập đoàn buôn lậu Kim Lợi (38 bị cáo) và đặc biệt là vụ Lê Kim Hùng (trong tổ chức phản động của Nguyễn Hữu Chánh với 38 bị cáo)... Thế nhưng, suýt chút nữa ông đã bị loại ra khỏi danh sách những kiểm sát viên tham gia vụ án này.

Thử thách

Lúc đó xuất hiện thông tin cho rằng ông từng ăn nhậu với phóng viên Hoàng Linh, một trong số 155 bị cáo trong vụ án. Rất may là lãnh đạo Viện KSND tối cao và Viện KSND TP.HCM lúc đó đã rất thận trọng xác minh lại mọi chuyện, kịp thời bác bỏ luận điệu xuyên tạc mà ai đó do không muốn ông tham gia vụ án này tung ra.

Đến đầu năm 2003, khi phiên tòa sơ thẩm khai mạc được khoảng 2 tuần, đang chuẩn bị bước vào phần xét hỏi căng thẳng thì ông nhận được tin mẹ ruột ở quê nhà (tỉnh Hà Tây) lâm trọng bệnh và đang trong cơn hấp hối. Lãnh đạo Viện KSND TP.HCM lúc đó dành cho ông 2 ngày nghỉ cuối tuần của phiên tòa để bay ra Hà Nội và về nhìn mặt mẹ lần cuối. Và cũng đã chuẩn bị tinh thần để nếu như ông bị chi phối bởi hoàn cảnh gia đình thì sẽ có người khác thay thế tại phiên tòa. Nhưng việc thay thế công tố viên chính là một "tình thế bị động" và những người có tâm huyết đều không tránh khỏi lo lắng. Ông Bảy Phương, lúc đó là Phó viện trưởng Viện KSND TP.HCM trực tiếp chỉ đạo tổ công tố cùng bay ra Hà Nội với ông để động viên gia đình. Còn tại TP.HCM, tướng Nguyễn Việt Thành cũng không thể ngồi yên. Tuy nhiên trước khi phiên tòa làm việc trở lại thì ông đã có mặt tại TP.HCM cùng với tin vui là mẹ ông đã qua khỏi cơn nguy kịch. Ai nấy đều mừng theo ông. Sau này, khi gặp lại tướng Nguyễn Việt Thành cùng với đoàn công tác của tướng Lê Thế Tiệm đến chúc mừng thắng lợi của ê - kíp công tố và xét xử tại TAND TP.HCM, ông mới có dịp nói: "Cám ơn trung tướng Nguyễn Việt Thành đã gửi lời động viên và thăm hỏi. Có lẽ cũng nhờ những tình cảm đó mà mẹ tôi vượt qua được cơn hấp hối, đợi đến khi phiên tòa kết thúc, con trai hoàn thành xong nhiệm vụ thì bà mới thanh thản ra đi, để cho con có điều kiện về chịu tang".

"Cuộc chiến" tại tòa

Phiên tòa sơ thẩm vụ án Năm Cam (khai mạc 25.2.2003 và kết thúc 6.5.2003) ai cũng biết là ngoài những áp lực về quy mô quá lớn và tính chất phức tạp "chưa từng có trong lịch sử tố tụng" của vụ án, còn có những khó khăn riêng đối với công tố viên do những yêu cầu cơ bản của công cuộc cải cách tư pháp. Đặc biệt, với những bị cáo nguyên là cán bộ trong cơ quan bảo vệ pháp luật, trong đó có cả người từng là cấp trên của mình, mà nếu nói rằng không có một lo lắng nào đối với một công tố viên chính như ông Tân thì thật khó tin. Họ chẳng những giỏi luật mà còn thừa kinh nghiệm và lý lẽ để né tránh tội lỗi. Nhưng chính sự lo lắng đó đã buộc ông phải cẩn trọng trong từng chi tiết nhỏ nên kết quả cuối cùng đã tránh được những sai sót. Ông "bẻ" rất chắc những lập luận quanh co của một bị cáo từng là nhà báo mà ông từng coi là "có những bài viết sắc sảo"; ông cũng vạch trần những lý lẽ ngụy biện nhằm trốn tránh trách nhiệm của một bị cáo nguyên là cấp trên của mình...

Ngoài những diễn biến công khai mà mọi người đã thấy, là người ngồi ở vị trí công tố chính, sau này ông còn cho chúng tôi biết: "Hội đồng xét xử hỏi ít, khi đến những phần khó và phức tạp chủ tọa phiên tòa thường yêu cầu kiểm sát viên xét hỏi. Vì vậy tôi và kiểm sát viên đồng nghiệp có lúc không thực hiện phương pháp hỏi cuốn chiếu như chủ tọa đã sắp xếp, mà hỏi xen kẽ, những vấn đề nào chưa rõ thì tranh thủ trao đổi trong giờ giải lao để thống nhất nội dung xét hỏi, sau đó mới quay trở lại vấn đề mà chủ tọa gợi mở". Vì vụ án có đông bị cáo, nhiều luật sư, nhân chứng và người liên quan nên trước ngày khai mạc phiên tòa, ông đã nhập và lưu nội dung phạm tội của từng bị cáo kèm theo phần trích cung, lời khai các bị hại, nhân chứng, phần trích các văn bản liên quan đến bị cáo đó vào máy vi tính xách tay và mang vào phòng xử án. Và trên thực tế, chính "sự trợ giúp" đó của công nghệ thông tin (mà không phải kiểm sát viên nào cũng làm được) đã khiến cho pháp đình giảm được khá nhiều "thời gian chết" do công tố viên phải lật tìm bút lục, mày mò trích cung...

"Việc chuẩn bị luận tội cũng quá khó khăn vì không phải một mà là nhiều vụ án, xảy ra ở những thời gian và địa điểm khác nhau. Chúng tôi đã cố gắng sắp xếp theo trật tự thời gian mà các bị cáo tiến hành hành vi phạm tội, nhằm chứng minh hành vi phạm tội sau là hệ quả tất yếu của hành vi phạm tội trước" - ông nói.

 Một phóng viên ở TP.HCM hỏi rằng làm công tố viên, buộc tội nhiều người thì có khi nào thấy mình "ác" không? Ông bẻ lại: "Chúng tôi chỉ buộc tội những người đã có hành vi trái pháp luật xâm hại đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của các công dân lương thiện khác, buộc tội tập đoàn tội ác Năm Cam để đem lại cuộc sống yên lành cho nhân dân thì không thể gọi là ác". Khép lại vụ án Năm Cam, ông vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng Huân chương Lao động hạng ba.