Đạo diễn Việt Tú: Chiến thắng lớn nhất là kết luận "Tinh hoa Bắc Bộ" là tác phẩm phái sinh

Nội dung văn bản kết luận của Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam nêu rõ, tiếp nhận công văn của Toà án nhân dân thành phố Hà Nội ngày 22.10.2018, đề nghị Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam với tư cách là hiệp hội nghề nghiệp của các nghệ sĩ sân khấu đưa ra ý kiến chuyên môn về 2 tác phẩm (có tranh chấp), đó là:

Chương trình thực cảnh Tinh hoa Bắc Bộ có dấu hiệu sao chép lại cách thể hiện chủ chốt của kịch bản cũng như vở diễn Ngày xưa (Thuở ấy xứ Đoài) không? 

Công ty DS hiện đã nộp tới toà bằng chứng về việc Công ty Tuần Châu Hà Nội sử dụng hình ảnh và trailer (phim ngắn giới thiệu) của vở diễn Ngày xưa (Thuở ấy xứ Đoài) để quảng cáo bán vé cho chương trình thực cảnh Tinh hoa Bắc Bộ trong giai đoạn trước tháng 11.2017. Đề nghị Quý Hội cho biết ý kiến của mình, cả về mặt chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp cũng như đánh giá về khả năng tương tự giữa các kịch bản/vở diễn kia để quảng cáo bán vé. Trong thực tế, đã xảy ra trường hợp nào như vậy chưa?

Vở diễn Tinh hoa Bắc Bộ đã bị cáo buộc sử dụng gần như toàn bộ diễn viên (người nông dân), trang phục, đạo cụ, thiết kế ánh sáng, âm thanh vốn được xây dựng, thiết kế dành riêng cho vở diễn có trước Ngày xưa (Thuở ấy xứ Đoài) ở cùng thể loại trình diễn thực cảnh. Nếu cáo buộc này là đúng, từ góc độ sân khấu, vở diễn Tinh hoa Bắc Bộ có được coi là sáng tạo độc lập khỏi vở diễn có trước Ngày xưa hay không? Trong thực tế, đã xảy ra trường hợp nào như vậy chưa?

Trước các câu hỏi của Toà án nhân dân thành phố Hà Nội, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam đã ký Quyết định số 232/QĐ-HNSSK ngày 2.11.2018 thành lập Hội đồng thẩm định gồm những người có trình độ và uy tín nghề nghiệp cao. Ngoài công văn, Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam còn nhận được những tài liệu phục vụ cho việc xem xét đưa ra ý kiến chuyên môn bao gồm: Kịch bản vở diễn Ngày xưa, kịch bản vở diễn Tinh hoa Bắc Bộ; Video quay lại vở diễn Ngày xưa, video quay lại vở diễn Tinh hoa Bắc Bộ; Bản liệt kê các phân cảnh bị cáo buộc sao chép giữa Tinh hoa Bắc Bộ và Ngày xưa; Các bản vẽ thiết kế 3D và thiết kế cảnh quan, ý tưởng nghiên cứu từ ban đầu để xây dựng cơ sở hạ tầng cho vở diễn Ngày xưa; Bài báo trên trang báo Sài Gòn Giải Phóng online trong đó Công ty Tuần Châu Hà Nội thừa nhận xây dựng Tinh hoa Bắc Bộ kế thừa những kinh nghiệm đã có và phát huy hơn nữa phần nội dung và hình thức thể hiện của vở diễn Ngày xưa.

Các tài liệu này đã được Hội Nghệ sĩ Sân Khấu Việt Nam sao chuyển cho các thành viên trong Hội đồng thẩm định để xem xét, nghiên cứu, so sánh và có ý kiến nhận định về chuyên môn theo yêu cầu của Toà án nhân dân thành phố Hà Nội.

Với câu hỏi 1, Hội đồng thẩm định cho biết chương trình có nhiều điểm giống nhau về cơ bản.

+ Về ý tưởng: hai chương trình đều có chung một ý tưởng dàn dựng, trình diễn thực cảnh nhằm tôn vinh văn hóa truyền thống dân tộc; chỉ khác nhau ở tên gọi từng trò diễn, từng phân cảnh.

+ Về chất liệu: Hai bên đều sử dụng loại hình nghệ thuật múa rối nước kết hợp với những màn biểu diễn tập thể, và cùng một địa điểm (chùa Thầy, Sài Sơn)

+ Về kết cấu câu chuyện: nội dung của các tiết mục trong hai chương trình có nhiều điểm giống nhau tuy tên gọi của các nhân vật có khác nhau như (Tễu và Mõ). Hoặc thay bài hát dân ca này bằng bài dân ca khác. Về một số phân cảnh: có nhiều phân cảnh giống nhau, ví dụ: Thánh tổ Từ Đạo Hạnh xuất hiện (một vở đổi tên phân cảnh thành cõi Phật); Vinh quy bái tổ, Hội làng (một vở đổi tên thành Ngày hội)…

Chi tiết giống nhau là hai bên đều sử dụng ngôi nhà thuỷ đình có gắn động cơ ở trên hồ, cho thuỷ đình chuyển động, chỉ khác nhau về hướng chuyển động (một bên chuyển động từ dưới nước lên; một bên là hạ từ từ xuống). Về nguyên tắc của rối nước truyền thống: nhà thủy đình tuyệt đối đứng yên, không chuyển động; Hai chương trình lại cùng diễn ra ở cùng 1 địa điểm (chùa Thầy, Sài Sơn) nên không gian nghệ thuật cũng bị lặp lại…

Diễn viên tham gia trong 2 chương trình cũng giống nhau về số lượng tương đương, kể cả đạo cụ biểu diễn trong 2 chương trình cũng không khác nhau là mấy.

Nếu vở Ngày xưa có trước, thì việc sử dụng hình ảnh và trailer để quảng cáo bán vé cho vở diễn có sau là Tinh hoa Bắc Bộ trong thực tế chưa có trường hợp nào và cũng không có quy định nào cho phép như vậy.

Từ thực tế so sánh hai chương trình, Hội đồng thẩm định nhận thấy: hai chương trình nghệ thuật đều giống nhau về căn bản: Từ ý tưởng, chất liệu, kết cấu, đến địa điểm, trang phục, đạo cụ…

Với câu hỏi thứ hai của Toà án, Hội đồng thẩm định trả lời: Nhìn từ góc độ sân khấu, vở diễn Tinh hoa Bắc bộ không được coi là một sáng tạo độc lập mà chỉ có thể coi là vở diễn phái sinh. Đề nghị phải đảm bảo nguyên tắc chuyên môn của sáng tác và đạo đức nghệ sĩ cũng như những quy định pháp luật về quyền tác giả có liên quan. Trong thực tế của nghệ thuật biểu diễn chưa từng xảy ra trường hợp nào như vậy mà được coi là sáng tạo độc lập.