Đọc sách: Thương cho cả đời bạc

Ngày 20/3/2021, vào hồi 16h45, tại Hà Nội nhà văn Nguyễn Huy Thiệp đã qua đời ở tuổi 71. Ông là một nhà văn lớn của văn học Việt Nam hiện đại. Những truyện ngắn của ông bằng vào nội dung truyện và cách viết truyện ngay từ khi mới xuất hiện đã tạo nên sự đột biến làm khuấy đảo rung chuyển cả nền văn học nước nhà trong khoảng hai mươi năm cuối thế kỷ XX. Nhà văn Nguyễn Khải có lần nói chỉ với truyện "Tướng về hưu" Nguyễn Huy Thiệp mới chạm khẽ tay đã đủ sức làm lung lay cả ngôi nhà văn học Việt Nam lâu nay Đột biến đến mức có thể nói đến văn học Việt Nam với dấu mốc trước và sau Nguyễn Huy Thiệp. Trong lịch sử văn học Việt Nam hiện đại chưa có tác giả nào khiến văn đàn tranh luận sôi nổi kịch liệt căng thẳng đến thế để tìm cách đọc văn chương của nhà văn. Bởi vì văn Nguyễn Huy Thiệp tạo ra một cách viết khác, rất khác, do đó đòi hỏi một cách đọc khác. Ngoài truyện ngắn, kịch văn học và tiểu luận văn học của ông cũng khác lạ không kém, cũng đầy thách thức cái đọc của độc giả. Năm 2006 tập tiểu luận phê bình "Giăng lưới bắt chim" của Nguyễn Huy Thiệp đã được giải thưởng văn học hàng năm của Hội Nhà Văn Hà Nội. Đây là giải thưởng văn chương duy nhất ở trong nước sinh thời nhà văn được nhận.

Tưởng nhớ ông, hôm nay tôi giới thiệu với bạn tập "Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp" do công ty Đông A chuẩn bị bản thảo năm 2020 như một món quà kỷ niệm 70 năm sinh nhà văn. Có mấy điểm đáng chú ý ở tập sách này. Một, trước hết sách là một tuyển tập truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp do chính tác giả tuyển lựa và sắp xếp theo thứ tự thời gian. Bây giờ nó đã trở thành cuốn sách xuất bản cuối cùng có sự tham gia của tác giả. Do đó có thể coi nó là cơ sở để đọc và nghiên cứu các truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp từ nay về sau. Hai, sách có lời tựa và lời bạt của tác giả, có phần ghi chú sự sáng tác cho một số truyện. Trong lời bạt mang tên "Nói chuyện một mình" nhà văn bày tỏ những suy nghĩ của mình về nghề văn dưới dạng hỏi đáp. Ba, sách in kiểu cao cấp, có các bản giới hạn và bản đặc biệt, có phần minh họa của các họa sĩ nổi tiếng trong và ngoài nước: Thành Chương, Lê Thiết Cương, Đỗ Dũng, Lê Trí Dũng, Lý Trần Quỳnh Giang, Hà Trí Hiếu, Đặng Xuân Hòa, Võ Tá Hùng, Nguyễn Hồng Hưng, Đỗ Phấn, Đào Hải Phong, Quách Đông Phương, Đinh Quân, Lena Sjoberg (Thụy Điển), Lê Thị Minh Tâm, Phan Cẩm Thượng, Trịnh Tú, Hoàng Phượng Vỹ. Bốn, sách có chữ ký của tác giả đặt ở cuối như một quà tặng bạn đọc.

Kết thúc lời tựa sách này, Nguyễn Huy Thiệp viết: "Tập truyện được tôi sắp xếp lại theo thứ tự thời gian. Các họa sĩ đều là bạn bè thân tình với tôi minh họa để cho thêm sinh động, vui mắt. Nó là tình cảm liên tài với nhau, cũng là một cái cớ để khi gặp gỡ chuyện trò vui đùa. Đời người có hạn, lẽ trời là thế, không ai sống mãi được. Tất cả rồi qua đi, ấy thế mà loanh quanh thế nào lại có những thứ tưởng như vẩn vơ mà không tài nào mất đi đâu cả, biết đâu trong ấy chẳng có cuốn truyện lẫn với tranh mà bạn đang cầm trên tay này đây? Như thế thật đắc ý." (tr. 10). Có ai ngờ đây là những lời viết cuối của nhà văn gửi lại bạn đọc. Giờ đây nó trở thành một kỷ vật đúng như lời ông nói "không tài nào mất đi đâu cả".

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp mất theo lẽ tử sinh cuộc đời. Nhưng giá trị văn chương của ông thì sẽ sống với thời gian và người đời. Đối với ông, văn chương Việt Nam sẽ còn tiếp tục phải "Đi tìm Nguyễn Huy Thiệp" như tên một cuốn sách tập hợp các bài viết về sáng tác của ông do tôi làm đã được xuất bản từ năm 2001. Hôm nay, trong niềm thương tiếc nhà văn, tôi tạm đặt cạnh nhau tên 42 truyện ngắn trong tập sách này theo một cách có thể gợi ra cho bạn hình dung  ý nghĩa văn chương của nhà văn lớn Nguyễn Huy Thiệp.

Thổ cẩm

Muối của rừng

Những ngọn gió Hua Tát

*

Sang sông

Đưa sáo sang sông

Cánh buồm nâu thuở ấy.

*

Những bài học nông thôn

Chăn trâu cắt cỏ

Sống dễ lắm.

*

Hạc vừa bay vừa kêu thảng thốt

Những người muôn năm cũ

Thương nhớ đồng quê.

*

Tội ác và trừng phạt

Chú Hoạt tôi

Thương cả cho đời bạc.

*

Mưa

Mưa Nhã Nam

Chuyện tình kể trong đêm mưa.

*

Chuyện ông Móng

Chuyện bà Móng

Những tiếng lòng líu la líu lo

*

Con gái thủy thần

Lòng mẹ

Tâm hồn mẹ

*

Nguyễn Thị Lộ

Phẩm tiết

Không có vua

*

Tướng về hưu

Kiếm sắc

Vàng lửa

*

Quan Âm chỉ lộ

Thiên văn

Cún

*

Bài học tiếng Việt

Huyền thoại phố phường

Chút thoáng Xuân Hương

*

Không khóc ở California

Giọt máu

Những người thợ xẻ

*

Chảy đi sông ơi!

Đời thế mà vui

Trương Chi.

Hẹn bạn lần tới với một cuốn sách mới khác.

Hà Tĩnh 21.3.2021