Giải "cơn khát" nguồn nhân lực chất lượng cao để tăng năng suất lao động

Năng suất cải thiện nhưng chưa đạt kỳ vọng

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, chỉ có con đường nâng cao năng suất lao động mới đưa kinh tế nước ta phát triển nhanh và hướng đến bền vững. Đánh giá về tầm quan trọng của năng suất chất lượng, Nhà kinh tế học người Mỹ Paul R. Krugman nhận định: "Năng suất không phải là tất cả, nhưng trong dài hạn năng suất gần như là tất cả!".

Thời gian qua, với sự nỗ lực không ngừng nghỉ của cả hệ thống chính trị, năng suất lao động của Việt Nam đã gia tăng cả về giá trị và tốc độ, từ đó thúc đẩy nền kinh tế tăng trưởng, đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội đất nước. Điều này được chứng minh, bình quân giai đoạn 2011-2020, tốc độ tăng năng suất lao động theo giá hiện hành đạt 5,29%; trong đó bình quân giai đoạn 2016-2020 tăng 6,05%, vượt mục tiêu đề ra là bình quân hằng năm giai đoạn 2016-2020 cao hơn 5,5%.

TS. Nguyễn Bích Lâm, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê đánh giá, mặc dù đã có sự cải thiện đáng kể nhưng những năm gần đây, năng suất lao động của nước ta tăng tương đối chậm và chưa có đột phá như kỳ vọng, còn khoảng cách khá xa với các nước trong khu vực và trên thế giới.

Bình quân hai năm 2021-2022, năng suất lao động tăng 4,65%/năm, thấp khá xa so với mục tiêu kế hoạch kinh tế - xã hội giai đoạn 2021-2025 và Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021-2030 đặt ra là tốc độ tăng năng suất lao động bình quân mỗi năm trên 6,5%. Đây được xem là thách thức lớn với nền kinh tế nước ta.

Từ thực tiễn quá trình phát triển đất nước cho thấy, việc đẩy mạnh tốc độ tăng năng suất lao động có ý nghĩa quyết định đối với năng lực cạnh tranh của nền kinh tế. Do đó, cải thiện và thúc đẩy tăng năng suất lao động là một trong những vấn đề cốt lõi.

"Khát" nguồn nhân lực chất lượng cao

Các chuyên gia đánh giá, để thoát được "vùng trũng" về năng suất lao động là vấn đề khá bao trùm, bởi cần chính sách từ cấp độ vĩ mô. Có thể kể đến một số vấn đề quan trọng như: Tái cấu trúc nền kinh tế; Chuyển dịch lao động từ khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản sang khu vực công nghiệp, dịch vụ; Năng lực ứng dụng công nghệ, mức độ tham gia vào chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu; Nguồn nhân lực chất lượng cao;... tất cả đòi hỏi phải có chính sách mới, tổng thể, từ các cấp độ khác nhau.

Theo TS. Nguyễn Tùng Lâm – Viện trưởng Viện Năng suất Việt Nam, Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia, khu vực doanh nghiệp được xem là "tế bào" của nền kinh tế giúp tăng năng suất lao động, thì "vùng trũng" của doanh nghiệp chính là vấn đề làm chủ công nghệ. "Quản trị công nghệ của doanh nghiệp còn yếu và năng lực quản trị đội ngũ cán bộ doanh nghiệp chưa theo kịp tốc độ đổi mới về công nghệ. Điểm nghẽn ở đây chính là công nghệ vào rất nhanh nhưng năng lực để làm chủ công nghệ còn thấp. Do đó, để khắc phục vấn đề trên yếu tố quan trọng vẫn là cần nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ doanh nghiệp", ông Lâm nhấn mạnh.

Cũng bàn về vấn đề con người, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê cho biết, hiện nay, cơ cấu đào tạo vẫn chưa hợp lý, thiếu hụt lao động có tay nghề cao, khoảng cách giữa giáo dục nghề nghiệp và nhu cầu của thị trường lao động còn khá lớn.

Trình độ tay nghề tương đối thấp so với tiêu chuẩn khu vực và thế giới. Đa số người lao động chưa được tập huấn về kỷ luật lao động công nghiệp, thiếu ý thức tiết kiệm cả về nguyên vật liệu và thời gian, cả người quản lý lẫn người lao động còn rất yếu về ý thức tiết kiệm. Ngoài ra, người lao động còn thiếu kiến thức và kỹ năng làm việc nhóm, thiếu khả năng hợp tác và gánh chịu rủi ro, ngại phát huy tính sáng tạo.

Rõ ràng, từ đòi hỏi của thị trường cho thấy dù doanh nghiệp trong nước hay khu vực doanh nghiệp FDI đều "khát" nguồn nhân lực có trình độ cao và ý thức làm việc tốt. Vì vậy, muốn nâng cao năng suất lao động thì việc nâng cao cả về chất lượng và số lượng lao động là một trong những yếu tố tiên quyết để giải bài toán này.