Infographic: Các cơ quan pháp chế và tổ chức nghiên cứu sức khỏe toàn cầu nói về glyphosate

Trong hai phiên tòa vào cuối năm ngoái và vào giữa tháng Ba vừa qua, bồi thẩm đoàn (tại Mỹ) đã phán quyết hai trường hợp liên quan đến glyphosate, được kinh doanh dưới tên sản phẩm Roundup do Monsanto sản xuất (hiện là một bộ phận của Bayer), đã gây ra bệnh ung thư cho người sử dụng loại thuốc trừ cỏ này. Không có trường hợp nào đề cập đến vấn đề liệu glyphosate có thể gây hại cho con người phơi nhiễmvới một lượng dấu vết chỉ là phần tỷ hoặc phần nghìn tỷ có trong thực phẩm.

Tòa án không xác định thực tế khoa học

Tất nhiên, một quyết định của bồi thẩm đoàn, vốn được xem là quan trọng, lại không phải là sự thay thế cho nghiên cứu khoa học. Các bồi thẩm đoàn này cũng đã từng nhận định sai về khoa học, nhất là quyết định trong‘Scopes Monkey Trial’, trong đó giáo viên trung học John Scopes bị kết tội về việc dạy về sự tiến hóa, điều mà các nhà sáng tạo cho rằng không được khoa học ủng hộ.

Những trường hợp như thế này xoay quanh câu hỏi liệu một hóa chất cụ thể là nguyên nhân gây ung thư hay một căn bệnh khác không phải là khoa học. Đây là những trường hợp dựa vào bồi thẩm đoàn, những người cố gắng phức tạp hóa và luôn đưa ra các kết luận mâu thuẫn với các nghiên cứu y học và ý kiến chuyên gia. Khoa học hiếm khi đưa ra 'phán quyết' mang tính chất tuyệt đối, mà chỉ là xác suất “có thể xảy ra”. Người ta đã chứng minh hết lần này đến lần khác khi các bồi thẩm đoàn được yêu cầu đánh giá các nghiên cứu kết luận rằng "chất x không có khả năng gây ung thư", họ hầu như luôn đưa ra kết luận tiêu cực nhất, bởi lẽ bản thân các nghiên cứu đều không kết luận chắc chắn rằng "không" hoặc "không thể" gây ung thư'.

Không có nhà khoa học nào viết một nghiên cứu có uy tín đưa ra kết luận một cách tuyệt đối, điều sẽ giúp bồi thẩm đoàn thấy thoải mái ra quyết định. Chính vì vậy, khi các bồi thẩm viên có chút nghi ngờ, đắn đo, họ thường xuyên chọn phương án phán quyết chống lại một loại hóa chất và nhà sản xuất của nó và phán quyết có lợi cho nguyên đơn bị tổn thương (và thường bị bệnh nặng), ngay cả khi bằng chứng là mỏng manh hoặc gần như không có.

Chẳng hạn, chỉ năm ngoái, một bồi thẩm đoàn Missouri đã trao 4,69 tỷ đô la cho những phụ nữ mắc bệnh ung thư buồng trứng mà họ tuyên bố là do loại phấn rôm Johnson & Johnson gây ra. Vào tháng 4.2018, công ty đã được lệnh trả 117 triệu đô la cho một người đàn ông ở New Jersey bị ung thư trung biểu mô và 25,7 triệu đô la cho một phụ nữ ở Los Angeles bị loại ung thư tương tự.

Như Popular Science đã báo cáo, công ty đang kháng cáo những phán quyết đó và vì lý do chính đáng: Kết luận không dựa vào thực tế khoa học.

Theo các nghiên cứu y học, mối quan hệ giữa ung thư buồng trứng và sử dụng bột Talcum trên bộ phận sinh dục hoàn toàn không rõ ràng, thậm chí có thể nói là không cho thấy mối liên hệ biện chứng. Viện Ung thư Quốc gia cho rằng không có bằng chứng thuyết phục để kết luận rằng bột Talcum gây ung thư buồng trứng và Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ cũng ủng hộ rằng nguy cơ gây ung thư là rất nhỏ và cần có các nghiên cứu tiếp theo.

Như vậy, những gì hệ thống pháp lý cho rằng đủ bằng chứng để kết luận thì đều đang trái ngược với các tiêu chuẩn của khoa học, và việc cố gắng kết hợp cả hai có thể gây nguy hiểm. Đây cũng chính là lý do cho các cuộc tranh cãi về glyphosate.

Các nhà quản lý và các tổ chức giám sát đã nói gì

Mặc dù một số lượng lớn các nghiên cứu đã được tiến hành đối với glyphosate, các cuộc tranh luận trên mạng và trên các phương tiện truyền thông vẫn diễn ra sôi nổi về chủ đề liệu glyphosate có gây rủi ro tới sức khỏe người nông dân do tiếp xúc với thuốc hay tới người tiêu dùng nói chung do dấu vết của chất này có trong thực phẩm.

Hàng chục cơ quan quản lý và tổ chức nghiên cứu đã tiến hành nghiên cứu dài hạn, thẩm định và đánh giá nhằm mục đích xác định xem glyphosate, nếu được sử dụng theo đúng hướng dẫn ghi trên mẫu nhãn, có làm tăng nguy cơ mắc một số bệnh ung thư hay không. Kết quả nghiên cứu và đánh giá đều cho ra một kết luận rằng “Không có bằng chứng nào cho thấy glyphosate gây ra bất kỳ tác hại nào cho người tiêu dùng lo lắng về dấu vết sản phẩm này trong thực phẩm.

Mặc dù có nhiều blog của các nhóm phản đối công nghệ sinh học thường loan tin (mà thường là những thông tin khoa học không rõ ràng, chẳng hạn như ở đây, mới gần đây) tìm thấy glyphosate trong bia hoặc ngũ cốc ở mức phần tỷ hoặc phần nghìn tỷ, hoặc tìm thấy dấu vết của glyphosate trong máu hoặc nước tiểu, không có nghiên cứu khoa học nào cho thấy những dấu vết đó gây ra bất kỳ mối nguy hại nào cho con người.

Dự án của Genetic Literacy đã tổng hợp và phân tích kết quả đánh giá của các cơ quan quản lý và tổ chức nghiên cứu trong phần Hỏi đáp về sản phẩm biến đổi gen đăng tải tại đây. Cho đến nay, tất cả các cơ quan quản lý trên toàn cầu sau khi đánh giá glyphosate đều kết luận rằng “glyphosate là an toàn khi được sử dụng theo đúng hướng dẫn ghi trên mẫu nhãn và không làm gia tăng nguy cơ gây ung thư, đặc biệt là với dấu vết của chất này trong thực phẩm, bao gồm cả khâu sản xuất".

Phần minh họa dưới đây là tóm tắt kết luận các cơ quan quản lý có hệ thống quản lý nghiêm ngặt nhất. Sự đồng thuận của các cơ quan này gần đây nhất đã được tái khẳng định bởi Bộ Y tế Canada sau quá trình đánh giá lại về loại thuốc trừ cỏ này đã ghi nhận “cho tới nay không có cơ quan quản lý thuốc bảo vệ thực vật nào trên thế giới đánh giá glyphosate là tác nhân gây ung thư cho con người ở liều lượng con người hiện giờ đang phơi nhiễm”, Tổ chức Y tế Canada viết vào tháng 1.2019.

Bên cạnh các phân tích và đánh giá về glyphosate, một nghiên cứu dịch tễ học độc lập lớn nhất năm 2018 được gọi là Nghiên cứu Sức khỏe Nông nghiệp của Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ tiến hành trên 54.251 nông dân Hoa Kỳ, trong đó có 44.932 người phơi nhiễm với glyphosate từ năm 1993 đã kết luận Không có mối liên hệ giữa glyphosate và ung thư rắn hay khối u tế bào lympho, bao gồm cả ung thư non-Hodgkin's lymphoma và phân nhóm của loại ung thư này… một số bằng chứng về việc tăng nguy cơ mắc AML [bệnh bạch cầu tủy cấp tính] trong số những nhóm người bị phơi nhiễm cao cần được tiếp tục nghiên cứu.

Kết luận trái ngược với các cơ quan quản lý trên là của Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC), cơ quan không xem xét rủi ro (risk) do một hóa chất cụ thể gây ra. Thay vào đó, cơ quan này đánh giá về mối nguy (hazard) của một hóa chất có thể gây ung thư ở bất kỳ tỷ lệ phơi nhiễm nào, hoặc liều lượng nào, thậm chí là liều cao không hợp lý. Vào năm 2015, IARC đã xếp loại glyphosate vào nhómcó thể có khả năng gây ung thư cho người, cùng với thịt đỏ và đồ uống nóng. Nhưng theo cơ quan này, glyphosatecó ít bằng chứng về khả năng có thể gây ung thư hơn so với thịt xông khói, cá muối, thuốc tránh thai và rượu và các ví dụ khác.

Trong hơn 40 năm, cơ quan này đã đánh giá khoảng 1.000  sản phẩm/hoạt động, từ asen, bia và cà phê đến tắm nắng và làm tóc. Họ chỉ tìm thấy duy nhất một sản phẩm hoặc hoạt động mà có lẽ là không có khả năng gây ung thư ở người. Theo cách đánh giá về “mối nguy”, hầu như bất kỳ chất nào cũng có thể bị đánh giá là độc hại, ngay cả nước, nếu liều lượng cực cao và thời gian tiếp xúc đủ lâu. Trong khi đó, các số liệu dựa trên đánh giá rủi ro hầu như hoàn toàn không được thảo luận trên báo chí và công chúng, rằng liệu glyphosate có thể gây ra bất kỳ nguy hiểm nghiêm trọng nào hay không.

IARC là một cơ quan thuộc Tổ chức Y tế Thế giới của Liên Hiệp quốc. Kết luận về mối nguy “có thể có khả năng gây ung thư” của cơ quan này đối với glyphosate đã được sử dụng để hỗ trợ các đề xuất cấm sử dụng hoạt chất này và bằng chứng chủ yếu trong hai vụ kiện gần đây. Ba cơ quan khác của WHO và chính bản thân WHO đã thực hiện các đánh giá rủi ro về glyphosate và phản đối kết luận của IARC và tiếp tục các phân tích toàn diện hơn mặc dù các phân tích của các cơ quan này thường bị truyền thông hoặc thậm chí bồi thẩm đoàn bỏ qua không xem xét.

Trong minh họa dưới đây, chúng tôi tóm tắt tất cả các nghiên cứu có uy tín nhất. Nhấp vào kết luận được in đậm để tìm hiểu về tài liệu do cơ quan quản lý và nghiên cứu ban hành.

Infographic: Các cơ quan pháp chế và tổ chức nghiên cứu sức khỏe toàn cầu nói về glyphosate