Khả năng nguồn cung thuốc sẽ lại bị thiếu hụt vào năm 2023

Theo IQVIA, Việt Nam có 55.300 cửa hàng thuốc vào năm 2016, trong đó 185 cửa hàng thuộc chuỗi nhà thuốc hiện đại. Năm 2021, tổng số cửa hàng thuốc giảm xuống còn 44.600, nhưng số cửa hàng thuộc chuỗi nhà thuốc hiện đại đã tăng lên con số 1.600.

Năm 2022, các chuỗi nhà thuốc hiện đại lớn tiếp tục đặt mục tiêu mở mới đầy tham vọng. Nhiều công ty mới cũng bước chân vào thị trường, bao gồm Wincommerce (sở hữu chuỗi cửa hàng bách hóa Winmart, với khoảng 3.000 siêu thị nhỏ) và Viettel (sở hữu mạng lưới bán lẻ với khoảng 370 cửa hàng viễn thông).

Các chuỗi nhà thuốc hiện đại tăng tốc, giành thị phần từ các nhà thuốc truyền thống

Theo SSI Research, lý do đằng sau sự chuyển đổi từ hiệu thuốc truyền thống sang hiệu thuốc thương mại hiện đại, có thể từ nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân trọng yếu là việc kiểm soát chặt chẽ hơn các loại thuốc kê đơn.

Cụ thể, ngày 7/9/2017, Bộ Y tế đã ban hành Quyết định 4041/QĐ-BYT về việc kiểm soát kê đơn thuốc trong điều trị ngoại trú. Theo đó, các nhà thuốc chỉ được bán thuốc kê đơn cho người bệnh có đơn để tránh tình trạng lạm dụng thuốc, nhất là đối với trường hợp thuốc kháng sinh.

Theo Bộ Y tế, trước năm 2017, lần lượt 88% và 91% thuốc kháng sinh ở khu vực thành thị và nông thôn được bán cho người bệnh không có đơn bác sĩ, dẫn đến tình trạng kháng kháng sinh. Thuốc kháng sinh lần lượt chiếm 13% và 19% doanh thu nhà thuốc ở khu vực thành thị và nông thôn.

Ngày 15/11/2020, Chính phủ ban hành Nghị định 117/2020/NĐ- CP tăng mức phạt hành vi "bán thuốc kê đơn mà không có đơn" (từ 200.000-500.000 đồng lên 5-10 triệu đồng, thậm chí ngừng hoạt động cơ sở bán thuốc), khiến các nhà thuốc nhỏ lẻ kém cạnh tranh hơn và buộc một số nhà thuốc phải đóng cửa.

Tuy nhiên, với hơn 50.000 cửa hàng thuốc trên khắp Việt Nam, rất khó để kiểm soát việc tuân thủ.

Một nguyên nhân khác, theo SSI Research, là việc triển khai việc kê đơn điện tử.

Cụ thể, theo Thông tư 27/2021/TT-BYT do Bộ Y tế ban hành ngày 20/12/2021 và có hiệu lực ngày 15/2/2022, các cơ sở khám bệnh, nhà thuốc bệnh viện và kênh nhà thuốc phải áp dụng kê đơn điện tử trước thời hạn như sau: Bệnh viện cấp 1~3: Trước ngày 30/6/2022; Các bệnh viện hoặc cơ sở y tế khác: Trước ngày 1 tháng 12 năm 2022

Tuy nhiên, do khó khăn trong việc triển khai thực hiện, ngày 12/7/2022, Bộ Y tế đã ban hành Thông tư 04/2022/TT-BYT (có hiệu lực ngày 15/9/2022) để gia hạn thời gian triển khai đơn thuốc điện tử, cụ thể như sau: Bệnh viện cấp 1~3: Trước ngày 31 tháng 12 năm 2022; Các bệnh viện hoặc cơ sở y tế khác: Trước ngày 30 tháng 6 năm 2023.

"Các hiệu thuốc thương mại hiện đại được trang bị hệ thống ERP, nên có thể nhanh chóng thích ứng với quy định mới. Điều này sẽ giúp các hiệu thuốc này giành được thị phần từ các hiệu thuốc nhỏ, khi các hiệu thuốc nhỏ có thể bị mất khách hàng do hệ thống kiểm soát nội bộ không kịp thời kết nối với hệ thống kê đơn điện tử", chuyên gia SSI Research nêu.

Nguyên nhân cuối cùng khiến các chuỗi nhà thuốc hiện đại chiếm ưu thế là do sự chậm trễ trong việc phê duyệt đăng ký thuốc mới hay gia hạn thuốc cũ làm hạn chế nguồn cung, thúc đẩy quá trình hợp nhất thị trường của các chuỗi nhà thuốc thương mại hiện đại.

Theo đó, kể từ khi Covid-19 bùng phát, các vụ điều tra gia tăng trong ngành y tế Việt Nam và tình trạng thiếu lao động đã khiến quá trình phê duyệt thuốc mới và gia hạn thuốc cũ của Cục Quản lý Dược (DAV) bị trì hoãn.

"Với nguồn cung thuốc eo hẹp, các nhà thuốc thương mại hiện đại với khả năng tài chính mạnh và khả năng thương lượng tốt hơn, đã có thể đảm bảo đủ nguồn hàng từ các công ty dược, trong khi các nhà thuốc truyền thống phải đối mặt với tình trạng khan hiếm hàng tồn kho", chuyên gia SSI Research phân tích.

Kênh nhà thuốc vẫn có thể giành thêm thị phần từ kênh bệnh viện

Theo SSI Research, thời gian tới, kênh nhà thuốc vẫn có thể giành thêm thị phần từ kênh bệnh viện, vì kênh bệnh viện sẽ mất thời gian để khôi phục tốc độ đấu thầu về mức trước Covid-19. Chưa kể, trong bối cảnh nhiều vấn đề pháp lý, các bệnh viện công đã trở nên thận trọng hơn khi đấu thầu thuốc.

"Từ đầu năm 2022, đã xảy ra một số vụ việc liên quan đến đấu thầu cung cấp thuốc và thiết bị y tế cho các bệnh viện. Do đó, các bệnh viện đã thận trọng hơn rất nhiều khi tham gia các gói thầu mới, dẫn đến tình trạng thiếu một số loại thuốc và thiết bị y tế", chuyên gia SSI Research, thông tin.

Đặc biệt, các chuỗi nhà thuốc thương mại hiện đại có thể hấp thụ thị phần của các hiệu thuốc truyền thống do quy mô lớn và lợi thế trong việc có sẵn hệ thống ERP - giao thức tương thích với hệ thống kê đơn điện tử mới.

Ngoài ra, việc gia hạn giấy chứng nhận đăng ký thuốc đã tăng nhanh trong thời gian gần đây, mặc dù hiệu lực của việc gia hạn chỉ trong một thời gian ngắn. Theo đó, có khoảng 10.000 giấy chứng nhận đăng ký thuốc sẽ hết hạn vào năm 2022.

Nghị quyết 12/2021/UBTVQH15 ban hành ngày 30/12/2021 và Nghị định 29/2022/NĐ-CP ban hành ngày 29/4/2022 đã tạo điều kiện thuận lợi cho các công ty dược phẩm để đẩy nhanh quá trình gia hạn giấy chứng nhận đăng ký thuốc. Đến ngày 3 tháng 8 năm 2022, gần như tất cả 10.000 loại thuốc đã được gia hạn.

Tuy nhiên, việc gia hạn này chỉ có hiệu lực đến hết ngày 31 tháng 12 năm 2022 (so với thời hạn hiệu lực thông thường là 5 năm), và các công ty dược phẩm phải thực hiện một lần gia hạn khác vào năm 2023.

Theo Cục Quản lý Dược Việt Nam, cơ quan này hiện có thể xử lý 500 trường hợp mỗi tháng. Với tốc độ như vậy, có khả năng nguồn cung thuốc sẽ lại bị thiếu hụt vào năm 2023.

"Trong bối cảnh này, chúng tôi tin rằng các nhà bán lẻ dược phẩm quy mô lớn có thể đảm bảo đủ lượng hàng tồn kho và giành được thị phần", chuyên gia SSI Research dự báo.