Không chỉ nền kinh tế Nga, cuộc chiến của Putin khiến kinh tế Mỹ và Châu Âu điêu đứng

Nhà sử học nổi tiếng Adam Tooze đã cảnh báo rằng, thế giới đang đối mặt với một "Poly-Crisis" – một cơn bão hoàn chỉnh của các cuộc khủng hoảng kinh tế xã hội và tài chính toàn cầu sắp xảy ra. Thậm chí, một hình thái bản đồ trật tự thế giới từng rất dễ hiểu đã trở thành một mớ hỗn độn, làm nảy sinh hàng loạt thách thức kinh tế nan giải, khi nền kinh tế toàn cầu vốn đã bị căng thẳng do COVID-19, và cuộc chiến kinh tế giữa Nga và phương Tây giờ đây càng làm trầm trọng thêm tình hình hiện tại.

Cuộc xung đột không chỉ là một cuộc giao tranh quân sự cả trực tiếp và gián tiếp, mà nó còn là một cuộc chiến tranh tiêu hao kinh tế ở quy mô không thể tưởng tượng được, và chưa từng có về tác động sâu rộng của nó đối với sự ổn định tài chính của một thế giới vốn có mối liên hệ chặt chẽ với nhau so với một năm trước.

Kể từ khi bắt đầu cuộc xung đột Nga-Ukraine - thế giới phương Tây, dẫn đầu là Mỹ - đã sử dụng các biện pháp trừng phạt như một vũ khí kinh tế chống lại Nga bằng cách chọn cách tiếp cận "thiệt hại từ phía cung" để tác động đến nền kinh tế Nga, trong khi không lập kế hoạch đầy đủ cho những hậu quả không thể tránh khỏi của một chiến lược như vậy đối với phần còn lại của thế giới, bao gồm cả chính họ. Châu Âu đang phải trả giá đắt, chủ yếu dưới hình thức tăng giá năng lượng cùng với lãi suất tăng để đối phó với áp lực lạm phát.

Theo Báo cáo của Hội đồng Năng lượng Châu Âu, xung đột Ukraine sẽ làm giảm năng suất toàn cầu khoảng 1 nghìn tỷ USD trong năm nay, với mức tăng trưởng 2,8% trong nền kinh tế thế giới thay vì mức 3,9% được dự báo trước đó. Quỹ đạo hiện tại của cuộc chiến lại đang hướng tới một cuộc chiến kinh tế tiêu hao kéo dài giữa Nga và phương Tây. Thông báo của Nga về việc ngừng cung cấp khí đốt trong thời gian vô thời hạn đã tạo ra một làn sóng lo ngại ở châu Âu vì không thể thay thế một sự phụ thuộc lớn như vậy trong thời gian ngắn như vậy.

Các nước G20 cũng chứng kiến sự sụt giảm trong tổng sản phẩm quốc nội của họ. Theo cuộc họp của Hội đồng Năng lượng châu Âu vào tháng 11, việc tăng giá khí đốt và điện đã gây áp lực lên nền kinh tế EU, ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp châu Âu, và gây nguy hiểm cho sự gắn kết của EU.

Nga đang phá hoại kinh tế Ukraine, khiến Mỹ và đồng minh phải trả giá đắt

Nga ngày càng dựa vào các cuộc tấn công trên không, và pháo kích vào cơ sở hạ tầng dân sự trong nỗ lực phá vỡ tinh thần của Ukraine, bằng cách lấy đi nhiệt độ, nước sinh hoạt hoặc điện của quốc gia này khi những tháng mùa đông lạnh giá bắt đầu - một động thái mà các quan chức quốc phòng phương Tây cho là do những thất bại của Moscow trong cuộc chiến ở tiền tuyến.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho biết, Nga "đã chọn một chiến lược hoài nghi, nhằm phá hủy cơ sở hạ tầng dân sự để khiến Ukraine phải quỳ gối. Mục tiêu rất rõ ràng, họ phản ứng trước những thất bại quân sự bằng cách gieo rắc nỗi kinh hoàng trong dân thường, cố gắng phá vỡ hậu phương vì không thể duy trì tiền tuyến".

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy cho biết Ukraine cần máy phát điện khẩn cấp để hỗ trợ khoảng 12 triệu người sống trong tình trạng thiếu điện cũng như quân đội của họ cần xe bọc thép.

Có thể thấy, hai tháng không ngừng tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái, Nga đã tàn phá cơ sở hạ tầng quan trọng của Ukraine, và thổi bay một lỗ hổng trong các dự đoán về nền kinh tế bị chiến tranh tàn phá.

Trước cuộc tấn công đó, Kiev dự kiến sẽ cần ít nhất 55 tỷ đô la hỗ trợ nước ngoài vào năm tới để đáp ứng các chi phí cơ bản - nhiều hơn toàn bộ chi tiêu hàng năm của đất nước này trước chiến tranh.

Giờ đây, với hệ thống năng lượng bị tàn phá nghiêm trọng và khả năng xảy ra nhiều cuộc tấn công của Nga hơn, một số quan chức tin rằng, Ukraine có thể sẽ cần thêm 2 tỷ đô la mỗi tháng, và các nhà lãnh đạo chính trị đã bắt đầu cố gắng chuẩn bị tinh thần trước phản ứng từ những người ủng hộ phương Tây trong những tình huống xấu nhất.

"Bạn sẽ làm gì khi không thể sưởi ấm ngôi nhà của mình, bạn không thể điều hành các cửa hàng, xí nghiệp hoặc nhà máy của mình và nền kinh tế của bạn không hoạt động?", Oleg Usenko, cố vấn kinh tế của Tổng thống Volodymyr Zelensky cho biết. "Chúng tôi sẽ yêu cầu hỗ trợ tài chính nhiều hơn và Putin cũng đang dựa vào điều này để phá hủy sự đoàn kết giữa các đồng minh chúng tôi".

Tại một cuộc họp kín vào tuần trước tại Ngân hàng Quốc gia Ukraine, hiện có một trạm kiểm soát quân sự ngay bên ngoài trụ sở chính, các quan chức ngân hàng trung ương đã cân nhắc điều gì có thể xảy ra nếu các cuộc tấn công của Nga gia tăng. Mọi người có thể lũ lượt chạy trốn khỏi Ukraine, mang theo tiền của họ, có khả năng phá giá đồng tiền quốc gia khi họ tìm cách đổi đồng hryvnia của Ukraine lấy euro hoặc đô la.

Chính phủ Ukraine có thể không có dự trữ quốc tế để thanh toán cho các mặt hàng nhập khẩu quan trọng, và không thể đáp ứng các nghĩa vụ nợ nước ngoài của mình - một kịch bản ngày tận thế được gọi là khủng hoảng cán cân thanh toán.

Một kịch bản tồi tệ đã dự đoán rằng, nền kinh tế Ukraine có thể giảm thêm 5% trong năm tới, trên mức giảm 33% trong năm nay, theo một người quen thuộc với báo cáo của các chủ ngân hàng, người này nói với điều kiện giấu tên vì không muốn danh tính được công khai.

Thủ tướng Ukraine Denys Shmyhal, tại một hội nghị các nhà tài trợ quốc tế ở Paris mới đây cho biết sự suy giảm trong năm tới có thể lên tới 9% tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của các cuộc tấn công liên tục của Nga.

Khi Tổng thống Nga Vladimir Putin kiên trì với cuộc chiến kéo dài 10 tháng của mình, sự sống còn của Ukraine phụ thuộc nhiều vào viện trợ kinh tế bên ngoài cũng như vũ khí được tặng, và Putin giờ đây dường như có ý định làm cho sự giúp đỡ đó tốn kém đến mức những người ủng hộ phương Tây với Kyiv sẽ phải sớm từ bỏ.

Trước khi các cuộc tấn công cơ sở hạ tầng bắt đầu vào ngày 10 tháng 10, các quan chức Ukraine đã lạc quan rằng, viện trợ tài chính của phương Tây sẽ cho phép họ thu hẹp phần lớn, nếu không muốn nói là tất cả trong khoảng cách ngân sách khổng lồ vào năm 2023.

Liên minh châu Âu và Hoa Kỳ đã cam kết gửi hơn 30 tỷ đô la cho Ukraine vào năm tới, mặc dù không phải tất cả số tiền đó đều được phê duyệt chính thức. Hôm 15/12, 27 người đứng đầu nhà nước và chính phủ của EU, họp tại Brussels đã đồng ý cung cấp 18 tỷ euro, tương đương hơn 19 tỷ USD, cho Ukraine vay vào năm tới.

Một số khoản viện trợ được hứa hẹn trong năm nay chậm thành hiện thực, buộc Kiev phải in tiền và phá giá đồng tiền để đảm bảo nền kinh tế duy trì tính cạnh tranh, góp phần làm tăng lạm phát hơn 20%. Nhưng sự giúp đỡ này, ngay cả khi nó thành công, cũng chỉ nhằm mục đích giữ cho đất nước tồn tại hàng ngày. Nó không đủ sớm và đủ để giải quyết thiệt hại do chiến tranh gây ra.

Cuộc chiến của Nga đã phá hủy các bệnh viện, bến cảng, cánh đồng, cây cầu và các phần khác của cơ sở hạ tầng quan trọng của đất nước. Xuất khẩu nông sản đã bị suy giảm, bất chấp thỏa thuận của quốc tế để duy trì một số lô hàng ngũ cốc. Những vùng lãnh thổ rộng lớn của ngành công nghiệp Ukraine hiện đang nằm trong lãnh thổ bị chiếm đóng. Khoảng một phần ba rừng của đất nước này đã bị hủy bỏ.

Vào tháng 9, các quan chức Liên Hợp Quốc ước tính rằng gần 18 triệu người Ukraine cần viện trợ nhân đạo. Với đất nước đang trên bờ vực tài chính mỏng manh, một số cố vấn của Zelensky trong những tuần gần đây đã cân nhắc yêu cầu các chính phủ phương Tây tài trợ cho các khoản thanh toán trực tiếp bằng tiền mặt cho công dân Ukraine, theo hai người quen thuộc với các cuộc đàm phán nội bộ tiết lộ.

Giờ đây, với các hệ thống năng lượng đã cạn kiệt, Kyiv và các đối tác phải đối mặt với một thách thức đau đầu. Các trụ cột chính của nền kinh tế — khai thác than, sản xuất công nghiệp, công nghệ thông tin — không thể hoạt động nếu không có điện hoặc dịch vụ internet.

"Trong trường hợp mất điện hoàn toàn trong thời gian dài hơn, chúng tôi chắc chắn sẽ cần thêm nguồn lực để tránh thảm họa nhân đạo", Sergiy Nikolaychuk, phó thống đốc ngân hàng trung ương Ukraine, người đã tham dự cuộc họp tuần trước, cho biết trong một cuộc phỏng vấn.

Người dân Ukraine vật vã để làm chủ cuộc sống

Mất điện chiếm khoảng một nửa ngày làm việc. Valentyn Nyzkovolosov, đồng sở hữu dịch vụ ăn uống Salt and Pepper ở Kyiv, và đối tác của anh, Andrii Boyarskyy, yêu cầu nhân viên của họ đến lúc 5 giờ sáng — càng sớm càng tốt theo lệnh giới nghiêm thời chiến ở Kyiv. Trước khi mất điện sau khi mặt trời lặn thì trước 4 giờ chiều những ngày này, có lúc nhân viên làm việc với đèn pin.

Khi các nhà báo của Washington Post đến cơ sở kinh doanh của Nyzkovolosov gần đây, nơi này không có điện. Một lúc sau, còi báo động không kích vang lên và nhân viên của Salt and Pepper xuống một căn hầm chật chội dùng làm hầm tránh bom. "Đây là ví dụ điển hình nhất về điều kiện làm việc của chúng tôi", Nyzkovolosov nói.

Người Ukraine kiên quyết rằng các cuộc tấn công tên lửa của Nga sẽ không làm mất tinh thần chiến đấu của họ. Nhưng các doanh nghiệp và người lao động đang phải vật lộn để thích nghi. Đối với nhiều người, họ không thể hoạt động nếu không có điện.

Khai thác mỏ và sản xuất - chiếm khoảng 1/5 nền kinh tế Ukraine, cũng là một trong những ngành bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Hai trong số các nhà máy thép lớn nhất của đất nước, nằm ở khu công nghiệp phía đông nam, đã đóng cửa vào tháng trước vì mất điện. Hàng chục công nhân khai thác than đã được giải cứu sau khi mất điện khiến họ mắc kẹt dưới lòng đất.

Dennis Sakva, nhà phân tích năng lượng tại Dragon Capital, một công ty đầu tư của Ukraine, cho biết: "Đối với các nhà máy công nghiệp và luyện kim lớn, những lần mất điện này rất nguy hiểm" cho sự phát triển hoạt động sản xuất.

"Nếu bạn đang ở giữa một quy trình kỹ thuật phức tạp với nhiệt độ cao và bị mất điện, nó có thể gây ra đủ loại vấn đề", Sakya nói.

Việc ngừng hoạt động internet liên tục cũng có thể tàn phá tài chính. Ví dụ, công nghệ thông tin đã nổi lên như một trụ cột của nền kinh tế Ukraine, và là lĩnh vực duy nhất tăng trưởng trong năm qua, Mykhailo Fedorov, phó thủ tướng giám sát quá trình chuyển đổi kỹ thuật số, cho biết.

Tuy nhiên, chủ yếu do các cuộc tấn công gần đây, tỷ lệ kết nối internet giảm xuống 35% so với mức trước chiến tranh. Người Ukraine đang nhập các thiết bị đầu cuối Starlink cho internet qua vệ tinh, nhưng dường như không đủ quản lý sự cố mất điện trên diện rộng. Và sự gián đoạn internet không chỉ làm suy yếu lĩnh vực CNTT mà cả các dịch vụ tài chính công và tư nhân cơ bản, chẳng hạn như thanh toán lương hưu, ngân hàng di động, thu thuế và bán hàng kỹ thuật số.

Tuy nhiên, mối đe dọa kinh tế lớn nhất không phải là mất kết nối mà là mất con người. Việc thiếu dịch vụ sưởi ấm và nước trong mùa đông có thể gây ra một cuộc di cư hàng loạt của dân chúng. Kyiv đã cảnh báo cư dân chuẩn bị rời đi nếu điều kiện sưởi ấm mất đi trong bối cảnh nhiệt độ đóng băng. Trong kịch bản đó, thành phố sẽ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc cắt nước để ngăn đường ống bị đóng băng và vỡ.

Tại các thành phố miền nam Mykolaiv và Kherson, chính quyền đang kêu gọi người dân sơ tán, cảnh báo về việc thiếu các dịch vụ quan trọng trong mùa đông. Các nước châu Âu đã che chở cho hàng triệu người tị nạn chiến tranh và các chuyên gia cảnh báo về một cuộc khủng hoảng mới.

"Bạn cần có một nơi để sơ tán rất nhiều người", Sakva, nhà phân tích của Dragon, cho biết. "Khi số lượng cư dân bị ảnh hưởng lên đến hàng triệu hoặc hàng chục triệu, đó là một câu hỏi rất khó. Tôi không chắc có ai có câu trả lời rõ ràng cho nó không".

Áp lực lên Kiev và những người ủng hộ

Sau khi Ukraine hứng chịu và phản công cuộc tấn công của Nga vào Kyiv thì vào mùa hè, các quan chức phương Tây thậm chí đã bắt đầu nói về việc buộc Nga phải trả tiền tái thiết sau chiến tranh, mà Ngân hàng Thế giới ước tính sẽ tiêu tốn 350 tỷ USD. Các quan chức Ukraine đã đề cập đến một "Kế hoạch Marshall" thời hiện đại cũng sẽ thúc đẩy các mối quan hệ kinh tế chặt chẽ hơn với phương Tây.

Khi gặp Bộ trưởng Tài chính Janet L. Yellen, Mỹ vào tháng 10, Bộ trưởng Tài chính Ukraine Sergii Marchenko đã cảnh báo rằng, các cuộc tấn công năng lượng có thể phá vỡ những tính toán trước đó, nhưng ông không biết mọi thứ sẽ tồi tệ đến mức nào. "Thậm chí chúng tôi không thể ước tính được Nga có thể phá hủy cơ sở hạ tầng năng lượng của chúng tôi kéo dài bao xa nữa", Marchenko nhớ lại trong một cuộc phỏng vấn tại Bộ Tài chính Mỹ.

Chính quyền của Zelensky và Biden đã rất lo lắng về những lời hùng biện từ các đảng viên Cộng hòa Hoa Kỳ, những người đã giành được đa số mỏng manh trong Hạ viện, bao gồm cả diễn giả tiềm năng trong tương lai, Kevin McCarthy, người đã cảnh báo rằng sẽ không có "séc trắng" cho Ukraine.

Khi nhu cầu nhân đạo tăng lên, các quan chức kinh tế Ukraine đã nói với các quan chức phương Tây về tiềm năng của một chương trình hỗ trợ thu nhập cung cấp khoảng 50 đô la cho mỗi người mỗi tháng - với chi phí 12 tỷ đô la trong vòng sáu tháng, một người quen thuộc với vấn đề này cho biết.

Tuy nhiên, các quan chức kinh tế Ukraine cũng nhận được sự đón nhận căng thẳng ngược chiều từ các quan chức phương Tây khi họ cảnh báo với việc hỗ trợ quá nhiều viện trợ cho Ukraine.

Sau những cuộc tấn công nặng, một số chuyên gia cho rằng Phương Tây có thể làm quá ít chứ không phải quá nhiều. Jacob Kirkegaard, một thành viên cấp cao tại Quỹ Marshall của Đức cho biết: "Chúng tôi đã cung cấp cho họ vừa đủ để tránh siêu lạm phát. Nhưng rõ ràng có nguy cơ suy thoái kinh tế nghiêm trọng hơn và cách duy nhất để ngăn chặn điều đó là cung cấp thêm hỗ trợ tài chính". Nhưng Kierkegaard nói thêm: "Tôi không biết liệu có bản di chúc tài trợ nào cho việc này về mặt lâu dài không".

Kinh tế Ukraine thiệt hại 700 tỷ USD vì chiến tranh với Nga

Vào ngày 13/12, Thủ tướng Ukraine cho biết nền kinh tế Ukraine đang trên đà thiệt hại 700 tỷ USD sau 10 tháng chiến tranh với Nga vào cuối năm nay.

"Theo ước tính của chúng tôi, đã được Ngân hàng Thế giới xác minh, mức thiệt hại gây ra cho nền kinh tế Ukraine tính đến ngày 1/6 là 350 tỷ USD. Đến cuối năm, con số này rõ ràng sẽ tăng gấp đôi", Thủ tướng Denys Shmyhal cho biết trong một diễn đàn kinh tế ở Paris, theo Interfax.

Huỳnh Dũng- Theo Washingtonpost/Foxnews/SMH/ Dailytimes