Làng Hạ yêu tiếng hát chèo

Đã nhiều năm nay, ngôi biệt thự sang trọng nằm nổi bật sau lũy tre làng của gia đình ông Nguyễn Trọng Nguyên ở làng Hạ, xã Cao Thượng, huyện Tân Yên (Bắc Giang) trở thành địa chỉ cho gần 50 thành viên trong câu lạc bộ chèo của làng về đây tụ tập, sinh hoạt văn hóa, giao lưu văn nghệ.

Từng được Đại tướng khen

Chiều áp tết, chúng tôi đến làng Hạ. Mới sẩm tối nhưng đội chèo của làng đã tập trung đông đủ để trang điểm, chỉn chu trang phục chuẩn bị cho buổi biểu diễn chèo. Chèo làng Hạ được xếp vào “chiếu trên” của Bắc Giang. Tuy ở cấp làng, nhưng đội chèo có đủ “ban bệ”: 1 đội trưởng, 1 đạo diễn, 9 nhạc công và 30 diễn viên. Những vở diễn làm lên tên tuổi của gánh chèo làng Hạ một thời là: Quan Âm Thị Kính, Hoàng Trừu kén vợ, Tấm Cám, Lưu Bình - Dương Lễ, Khúc hát Dương Xuân, Tống Trân - Cúc Hoa...

Ngoài ra còn có hàng chục tích chèo, trích đoạn và hàng trăm câu chèo cổ đã được kế truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác.

Một đêm diễn chèo ở làng Hạ.

Bằng lòng nhiệt tình, say mê và năng khiếu bẩm sinh, nông dân làng Hạ đã tự tin bước lên sân khấu rực ánh đèn, để mê đắm với các câu chèo mượt mà, vang vọng. Ông Nguyễn Trọng Nguyên, 73 tuổi, “đạo diễn” của đội chèo làng cho biết: “Khi tôi sinh ra, làng Hạ đã có nhiều người hát chèo. Vào những đêm trông trăng, những buổi đi cấy, đi gặt..., câu chèo chẳng mấy khi ngớt trên đồng. Thời kỳ đỉnh cao nhất của chèo làng Hạ là những năm kháng chiến chống Mỹ, với 25 lần được giải nhất tại các liên hoan văn nghệ tuyên truyền phục vụ cách mạng”.

Hình ảnh trai gái làng Hạ lấy tiếng hát chèo át tiếng bom, hát trên các chiến hào, ụ pháo như tiếp thêm sức mạnh cho quân và dân ta chiến đấu chống kẻ thù xâm lược. Thành tích nổi bật mà đội giành được là hàng chục lá cờ nhất nhì toàn đoàn tại các hội diễn cấp tỉnh, huyện. Nhưng đặc biệt nhất là những tình cảm tốt đẹp, sự yêu mến mà nhân dân, cán bộ chiến sĩ khắp vùng dành cho đội chèo làng Hạ.

Vào năm cuối thập kỷ 60 của thế kỷ trước, đội chèo làng Hạ vinh dự khi được Đại tướng Võ Nguyên Giáp đến chúc mừng sau vở diễn ấn tượng tại Hội diễn Văn nghệ Quân khu III. Xem các diễn viên nông dân làng Hạ diễn chèo rất hay, Đại tướng đã có lời khen ngợi, cổ vũ. Từ những sự động viên, ngợi khen ấy, nên cuộc sống dù vất vả đến mấy nhưng hễ ngơi tay cuốc, tay cày là những nghệ sĩ làng như Dương Văn Thi, Nguyễn Hữu Chấn, Nguyễn Thị Nhiều, Nguyễn Thị Dương… lại sẵn sàng hóa thân thành những nhân vật cổ tích bước lên sân khấu phục vụ khán giả.

“Chẳng thèm ăn chả ăn nem…”

Bác Dương Văn Thi - Chủ nhiệm CLB Chèo của làng cho biết: “Ở cái làng quê thuần nông này, từ người già đến trẻ nhỏ đều mê hát chèo, những câu chèo tha thiết theo người dân đi khắp các nẻo đường, hết ra đồng với hạt thóc, củ khoai, lại lên phố với các cuộc thi, hội diễn. Chèo có trong lời ru của mẹ, của bà, có cả trong những cánh cò chập chờn thân thương và những đêm hội xuân náo nức”.

Trong cuộc sống vốn vội vàng, gấp gáp, những tưởng người dân sẽ quay lưng với chèo trước sự xâm nhập mạnh mẽ của các loại hình âm nhạc hiện đại. Vậy mà ở làng Hạ, chèo vẫn được người dân nâng niu, gìn giữ như một vốn quý của làng. Lớp trẻ có người mới ngoài 30 tuổi, nhiều gia đình trong thôn có đến hai, ba thế hệ biết hát chèo...

Cứ như vậy, “tre già măng mọc”, các thế hệ trao truyền nhau gìn giữ môn nghệ thuật độc đáo ấy như một vốn quý của làng. Không những dựng lại các vở diễn, tích chèo cổ, đội chèo làng Hạ còn “tự biên, tự diễn” nhiều tiểu phẩm hay để phục vụ công chúng. Yêu chèo đến mức, dù chẳng có “bổng lộc”, thù lao, thậm chí phải bỏ tiền túi mua nhạc cụ, trang phục nhưng họ vẫn say sưa ca hát suốt nhiều năm qua. Đơn giản, đó là niềm vui, đam mê và lòng nhiệt huyết của những người muốn giữ lại nét đẹp quê hương.

Bao đời qua, dân làng Hạ được đắm mình trong môi trường nghệ thuật. Những con người của ruộng đồng ấy vừa đi cấy, đi cày, nhưng hễ khỏa tay cho hết bùn là khoác lên mình tấm áo đẹp hơn mọi ngày, để ca hát cho vơi đi mệt nhọc ngày mùa. Lời chèo thắm thiết như một mạch nguồn bất tận ngấm sâu vào máu thịt, nuôi dưỡng tâm hồn bao thế hệ người dân nơi đây. Quả là “Chẳng thèm ăn chả ăn nem - Thèm no cơm tẻ, thèm xem hát chèo”.

Tết Quý Tỵ này, ngoài phục vụ bà con trong xóm, đội chèo làng Hạ đã nhận lời mời biểu diễn mấy “sô” ở xã bên.

Kim Sa