Vô vàn rào cản khiến độ phát triển nông nghiệp hữu cơ còn chậm

Cả nước hiện có 46/63 tỉnh thành đang sản xuất hữu cơ; có trên 17.000 nông dân tham gia sản xuất hữu cơ, và 97 doanh nghiệp sản xuất hữu cơ. Sản phẩm nông nghiệp hữu cơ của Việt Nam đã xuất khẩu sang 180 nước.

Tại sao phát triển nông nghiệp hữu cơ còn chậm?

Theo Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ NNPTNT), diện tích canh tác hữu cơ của Việt Nam vào năm 2016 đã tăng từ hơn 50.000ha lên đến gần 240.000ha vào năm 2020.

Ông Trần Thế Hiệp – Phó Tổng giám Công ty TNHH Công nghệ NhoNho, một đơn vị thực hiện chứng nhận hữu cơ đánh giá, tốc độ phát triển này vẫn chưa tương xứng với tiềm năng.

Theo ông Hiệp, nông nghiệp hữu cơ là xu hướng tất yếu, hướng đến cung cấp sản phẩm sạch và an toàn; và nhu cầu với sản phẩm nông nghiệp hữu cơ cũng rất lớn.

Tuy nhiên, trăn trở lớn nhất hiện nay là sản xuất hữu cơ trong nước chưa phát triển mạnh, mặc dù đã có nghị định về phát triển nông nghiệp hữu cơ, và bộ tiêu chuẩn hữu cơ Việt Nam.

Ông Hiệp cho rằng, việc người sản xuất phải đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn cũng như toàn bộ quy trình đánh giá chứng nhận nông nghiệp hữu cơ là không hề đơn giản.

Các hộ sản xuất phải thực hiện rất nhiều hoạt động mà khó khăn nhất là chứng minh được điều kiện sản xuất từ môi trường đất, môi trường nước đáp ứng được tiêu chuẩn.

Nếu chưa đáp ứng được tiêu chuẩn, người sản xuất phải thực hiện giai đoạn chuyển đổi cho vùng sản xuất. Và sau khi được cấp giấy chứng nhận hữu cơ, hàng năm, đơn vị cấp chứng nhận phải đánh giá lại để xem xét đơn vị sản xuất có tuân thủ đầy đủ hay không.

Nhìn chung, ông Hiệp cho biết, quá trình chuyển đổi sản xuất nông nghiệp không an toàn và sản xuất nông nghiệp an toàn và hữu cơ gặp rất nhiều thách thức; thậm chí, người muốn làm nông nghiệp hữu cơ phải chịu tổn thất rất nhiều.

Nguyên nhân là phần lớn quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ; diện tích hạn chế; sản lượng ít, thiếu cạnh tranh. Trong khi đó làm nông nghiệp hữu cơ phải bỏ ra tiền lớn để đầu tư hạ tầng, công nghệ và đăng ký chứng nhận.

Nhận thức của người tiêu dùng về nông nghiệp hữu cơ cũng là một vấn đề vì họ chưa hình dung rõ ràng giữa sản phẩm an toàn với sản phẩm hữu cơ. "Trong khi giá bán sản phẩm hữu cơ không hề rẻ", ông Hiệp nói.

Ông Lâm Thái Xuyên - Giám đốc Doanh nghiệp xã hội Minh Phú (thuộc Tập đoàn Thủy Sản Minh Phú) kể, doanh nghiệp đang thực hiện chuỗi liên kết nuôi tôm sinh thái dưới tán rừng Cà Mau, với 2.010 hộ dân trên diện tích 9.722ha.

Mục tiêu của doanh nghiệp sẽ phát triển diện tích nuôi tôm hữu cơ lên 20.000ha; diện tích lúa - tôm hữu cơ 30.000ha. Tuy nhiên, công tác quy hoạch canh tác hữu cơ trong dài hạn còn gây cản trở cho doanh nghiệp. 

Ông Nguyễn Hoàng Cung – Giám đốc Công ty TNHH Nông sản sạch Đại Thuận Thiên thì cho rằng "tảng băng chìm" gây cản trở sản xuất hữu cơ nằm ở vùng sản xuất.

Việt Nam có chính sách rõ ràng về phát triển nông nghiệp hữu cơ. Chính sách đi theo ngành dọc từ Bộ NNPTNT, xuống tới Sở NNPTNT, xuống tới huyện thì thông suốt.

"Thế nhưng xuống đến ấp, xã và từng hộ dân thì ách tắc. Doanh nghiệp muốn phát triển nông nghiệp hữu cơ vì lợi ích chung nhưng gặp nhiều hạn chế", ông Cung nói.

Vấn đề lớn nhất của nông nghiệp hữu cơ là thị trường

Theo ông Hiệp, sản xuất hữu cơ trong nước gặp nhiều khó khăn còn do các nước đặt ra những tiêu chuẩn khắt khe về nông nghiệp hữu cơ. Các tiêu chuẩn này tạo thành rào cản khi người sản xuất hữu cơ muốn tiếp cận với thị trường từng nước.

Muốn xuất khẩu sản phẩm hữu cơ sang Mỹ phải đáp ứng tiêu chuẩn hữu cơ của Mỹ, muốn xuất khẩu sang Nhật thì đáp ứng tiêu chuẩn của Nhật. "Và các tiêu chuẩn hiện nay chưa có sự thống nhất chung trên toàn cầu", ông Hiệp phân tích. 

Bà Vũ Lê Y Voan, cố vấn Chương trình hỗ trợ rừng và trang trại của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) cho rằng, nông nghiệp hữu cơ không chỉ là sản phẩm, mà là phong cách sống, là cách tương tác của con người với thiên nhiên.

Việt Nam đã có chính sách chung thì các địa phương phải xác định rõ nguồn lực, sản phẩm thế mạnh để phát triển. Bởi vì nông nghiệp hữu cơ phát triển nhờ hệ sinh thái, đa dạng sinh học và nguồn lực con người ở chính địa phương đó.

Nghĩa là cần có chương trình nông nghiệp hữu cơ cụ thể cho từng tỉnh, từng huyện tới từng xã. Khi lãnh đạo địa phương biết dấy lên phong trào thì "nguồn lực mềm" này sẽ huy động được rất nhiều đóng góp và tâm huyết từ người dân, doanh nghiệp.

"Phải làm sao để mọi người hiểu về nông nghiệp hữu cơ nhiều hơn, sản xuất ra sản phẩm hữu cơ nhiều hơn và giá rẻ hơn", bà Voan nói. 

Ông Hoàng Sĩ Thính, đến từ Học viện Nông nghiệp Việt Nam đồng ý với quan điểm của bà Voan. Tuy nhiên, ông Thính cho rằng, cần giải quyết cân đối tính ngắn hạn và dài hạn trong sản xuất hữu cơ. 

Theo ông Thính, nông dân đang trăn trở trực tiếp với thu nhập và nhu cầu sống trước mắt. Trong khi nông nghiệp hữu cơ là cách sống, mà cách sống thì dài hạn. "Nông dân không thể nhịn đói để theo đuổi tình yêu dài hạn", ông Thính nói.  

Thị trường đầu ra của nông nghiệp hữu cơ là một trong những khó khăn lớn nhất, nằm trong nhóm vấn đề ngắn hạn. Vì thế, ông Thính đề nghị Chính phủ và các bộ ngành liên quan cần vào cuộc để hỗ trợ, giải quyết những khó khăn ngắn hạn cho người tâm huyết với NNHC.

Ông Lê Thanh Tùng – Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt đánh giá, thực trạng sản xuất NNHC trong nước còn nhiều ngổn ngang, từ vấn đề sắp xếp tổ chức sản, hệ thống cứng nhận cho tới khâu phân phối ra thị trường.

Theo ông Tùng, nông nghiệp hữu cơ không chỉ dừng lại ở giá trị sản phẩm mà còn phải là câu chuyện văn hóa và tình người. Mỗi sản phẩm nông nghiệp hữu cơ phải là một câu chuyện đẹp để có cách tiếp cận thân thiện hơn.