Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh: 30 năm mà như một chớp mắt

Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh và con trai Lưu Quỳnh Thơ mất trong một vụ tai nạn giao thông thảm khốc dưới chân cầu Phú Lương (Hải Dương) ngày 29.8.1988. Sự ra đi đột ngột và tang lễ của ba người đã trở thành một sự kiện xã hội. 30 mươi năm trôi qua mà như một chớp mắt, bởi dấu ấn Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh dường như vẫn vẹn nguyên trong ký ức bao người.

Nhà viết kịch Lưu Quang Vũ - Nhà thơ Xuân Quỳnh.

Ngày 29.8.1988 định mệnh

Trong câu chuyện với Nghệ sĩ ưu tú Lê Chức, tôi có cảm giác dường như ông nhớ mọi thứ, chẳng quên điều gì dù thời gian đã 30 năm tôi qua. Câu chuyện định mệnh cuộc đời của Nhà viết kịch Lưu Quang Vũ và Nhà thơ Xuân Quỳnh dường như không bị bỏ sót một chi tiết nào trong ký ức của ông.

Nghệ sĩ ưu tú Lê Chức kể: “Lúc ấy chúng tôi còn rất nghèo, đang phải sống nhờ ở bên nhà ngoại. Lúc bấy giờ, điện Hà Nội cũng không đủ thắp sáng. Gia đình chúng tôi đang ăn bữa cơm đạm bạc thì Nhà viết kịch Ngọc Thụ tới nơi tôi ở (27 Bà Triệu) đứng dưới đường và gọi to “Chức ơi”, tôi nhoài đầu ra, Thụ nói “Vũ chết rồi”. Tôi bỏ bữa cơm và cùng Ngọc Thụ chạy vội sang 51 Trần Hưng Đạo, anh em văn nghệ sĩ đến tập trung ở đó.

23h đêm, xe của bệnh viện Hải Dương chở Vũ, Quỳnh và cháu Quỳnh Thơ tới viện Việt Đức ở đường Phủ Doãn, nên chúng tôi chạy cả sang đó. Lúc ấy có tôi, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân, anh Ngọc Thụ, anh Văn Toản và một vài anh em nữa, chúng tôi khiêng 3 chiếc quan tài gỗ thông đặt vào trong nhà tang lễ Bệnh viện Việt Đức. Ngay lúc ấy, Đạo diễn Đình Quang đến và yêu cầu chuyển sang Bệnh viện Việt Xô. Khi tôi bế Lưu Quang Vũ vào nhà lạnh của Bệnh viện Việt Xô, tôi có cảm giác Vũ vẫn còn hơi ấm. Chúng tôi cùng đặt Vũ với Quỳnh nằm ở phần trên của khay lạnh, nhưng ở tầng dưới có 1 người nhà chùa mặc áo vàng nằm sẵn ở đấy, nên chúng tôi xếp cháu Thơ nằm cùng với người nhà chùa. Bây giờ với nhận thức ở lứa tuổi tôi, sau hơn 30 năm thì tôi nghĩ hình như "thiên mệnh" của người nhà chùa cũng tương đồng với số phận khắc nghiệt của Lưu Quang Vũ- Xuân Quỳnh. 

Phải chăng Lưu Quang Vũ với Xuân Quỳnh chờ nhau như 1 thiên mệnh và cùng với người con trai ra đi sau khi mệnh số của họ đã an bài.

NSƯT Lê Chức nhớ lại: “Tang lễ Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh được tổ chức ở tòa nhà của Đức vua Bảo Đại. Đây là ngôi nhà Đức vua Nguyễn Vĩnh Thụy là người ở trong giai đoạn năm 1946, và đó là 1 sự kiện lớn. Lúc đó có cả những vị khách quốc tế bay sang Việt Nam chỉ để tiễn đưa Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh. Có nhiều điều diễn ra trong quá trình tổ chức tang lễ, song cho tới hôm nay, với tôi, những xúc động trực tiếp của ngày này 30 năm về trước sẽ không bao giờ quên được”.

Nhìn lại sự kiện của 30 năm trước, ta nhận thức về nó giữa thế giới của khoa học và thế giới của tâm linh. Song chúng ta tưởng nhớ đến những người chúng ta yêu mến thì đó là phần tâm linh nhiều hơn, bởi vì tác phẩm của họ rất là hiện thực và nó vẫn tạo ra cho chúng ta những linh giác. NSƯT Lê Chức khẳng định: “Tôi là người có nghiên cứu nhiều về thế giới tâm linh, và tôi có nhận được sự linh ứng ấy. Tôi có cảm giác rằng tôi và thế giới tâm linh có 1 mạch ngầm nối sang nhau. Tôi nghĩ, đối với Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh, thì tác phẩm là 1 cái gì đó hiện thực và hình như cái hiện thực đó cũng được tạo ra bởi những linh giác ở trong Vũ và Quỳnh”.

Ngày hôm nay, nhà viết kịch Lưu Quang Vũ và nhà thơ Xuân Quỳnh ở cách chúng ta tới hơn 30 năm và tiếp tục khoảng cách chúng ta xa hơn, nhưng cái còn lại của họ ở cùng với chúng ta chính là bằng linh giác. Họ không thể tạo ra những tác phẩm mới nhưng chúng ta lại tạo ra nỗi nhớ về họ - có lẽ cái đó mới là cái cần.

Lưu Quang Vũ- Xuân Quỳnh: Sinh ra là để thuộc về nhau

Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh đến với nhau sau khi mỗi người đã “qua 1 lần đò”, mà theo chữ của nghệ sĩ ưu tú Lê Chức thì sự đổ vỡ lần đầu ấy là để có cuộc “hôn hợp” mang tính chất thiên mệnh. NSƯT Lê Chức khẳng định: “2 thiên tài Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh đã “hôn hợp” có tính chất thiên mệnh và sinh ra người con trai Lưu Quỳnh Thơ. Chắc hẳn quý vị đã biết: nhà thơ Xuân Quỳnh còn có một người con riêng tên là Tuấn Anh và Lưu Quang Vũ còn có Lưu Minh Vũ con trai của nữ diễn viên nổi tiếng Tố Uyên, trong Con chim vành khuyên. Nhưng hình như 2 cuộc tình đó chỉ là bước chuẩn bị cho cuộc “hôn hợp” này mà thôi”.

Nhà thơ Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh và con trai Lưu Quỳnh Thơ. 

Thực tế, nhà thơ Xuân Quỳnh hơn nhà viết kịch Lưu Quang Vũ 6 tuổi, nhưng “thiên mệnh” đã xóa đi tất cả và họ đã đến với nhau như một “định mệnh” cuộc đời, sinh ra là để thuộc về nhau. Một cuộc tình đẹp nhưng cũng đầy éo le, trắc trở. Họ đến trong nhau, làm cho nhau đầy đặn lên, song họ cũng phải chịu một định mệnh cuộc đời thật khắc nghiệt.

Định mệnh đấy ngày hôm nay, chúng ta có thể soi chiếu lại trên nhiều bình diện để thấy rõ hơn rằng dường như số phận đã an bài, bởi trước đó, Xuân Quỳnh đã từng một lần bị trôi xe, rơi xuống vực, nhưng đã thoát chết nhờ bám được vào một cành cây to. Có lẽ đó là số mệnh của Xuân Quỳnh chưa hết mà phải cùng Lưu Quang Vũ thực hiện trọn vẹn thiên mệnh được giao. Sở dĩ người ta có thể suy luận như vậy bởi chính 2 người con riêng của Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh đã đứng ngoài bi kịch ấy và chỉ có người con chung là Lưu Quỳnh Thơ đã rời cõi tạm cùng Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh trong vụ tai nạn thảm khốc cách đây tròn 30 năm.

Tình nghệ sĩ không bao giờ phai

Là những thế hệ nghệ sĩ gạo cội, mặc dù Lưu Quang Vũ kém NSƯT Lê Chức một tuổi, song họ chơi với nhau khá thân thiết bởi cả 2 đều sinh trưởng trong gia đình nghệ sĩ nổi tiếng. Bố của Nhà viết kịch Lưu Quang Vũ là Nhà viết kịch Lưu Quang Thuận, còn cụ thân sinh của nghệ sĩ ưu tú Lê Chức là nghệ sĩ Lê Đại Thanh. Họ đều là những tên tuổi lẫy lừng trong giới văn chương, nghệ thuật cùng thời với: NSND Lộng Chương, Trần Huyền Chân, Nguyễn Tuân, Kim Lân…

Nhà viết kịch Lưu Quang Vũ và nghệ sĩ Lê Chức  không chỉ thân thiết với nhau ở khía cạnh gia đình mà họ đã có những tháng ngày cùng làm việc với nhau ở Nhà hát Tuổi Trẻ từ những ngày đầu Nhà hát được thành lập. Ngày ấy, nghệ sĩ Lê Chức từng viết cho Nhà hát Tuổi trẻ 1 kịch bản hình thể được thực hiện bằng thơ và văn bản mang tên là “Tình bạn”. Tác phẩm có thời lượng khoảng hơn 30 phút. Và khi đi ăn đêm với nhau, Lưu Quang Vũ đã giới thiệu Lê Chức với bà hàng phở: “Xin giới thiệu với bác, đây là ông Lê Chức, người viết kịch bản bằng văn bản đầu tiên cho kịch câm tính từ thời Hồng Bàng đến giờ”, chúng tôi có những câu chuyện như thế đấy- Nghệ sĩ ưu tú Lê Chức nói.

Trò chuyện với NSƯT Lê Chức về nhà viết kịch Lưu Quang Vũ và nhà thơ Xuân Quỳnh quả nhiều điều thú vị, và dường như, ký ức của 30 năm về trước vẫn vẹn nguyên. Nghệ sĩ ưu tú Lê Chức kể: "Ngày đó, tôi rất hay đến nhà Lưu Quang Vũ- Xuân Quỳnh. Khi tôi dắt con gái đến, Quỳnh ngồi giặt ở sân với chậu quần áo đầy. Tôi nói, tôi đến xin bữa cơm. Lúc nào cũng vậy, Xuân Quỳnh đều vui vẻ và hỏi tôi muốn ăn gì. Lần đó tôi nói: Một món thôi, cà bung, có đậu, có thịt, có rau tía tô... Quỳnh trả lời: Hai bố con đi đâu thì cứ đi đi, đến giờ ăn thì về... Và bữa hôm đó chúng tôi đã cùng nhau ăn rất vui vẻ. Nhiều lúc Xuân Quỳnh nói đùa với tôi “Chúng mình làm thông gia đi, tôi nhìn thấy con gái anh hay lắm”, tôi bảo “Đồng ý”, và chúng tôi đều không kịp làm điều đó. Những câu chuyện ấy mới là những thứ tồn lại trong chúng tôi.

Văn nghệ sỹ khác người bình thường ở chỗ họ sống sáng tạo không biết mệt mỏi.

Lưu Quang Vũ như một thiên tài, vì thế có người nói rằng: Notron trong con người là notron của sáng tạo và khi nó hết thì con người sẽ không còn lý do để tồn tại. Tuy nhiên, một sự ngẫu nhiên tương số với notron thiên tài của Xuân Quỳnh - người được mệnh danh là “nữ hoàng” của thơ tình.

Mặc dù chưa được khẳng định, nhưng nhiều người vẫn phải thừa về sự tồn tại của một thế giới siêu hình trong đời sống của chúng ta. Và vì thế, ở một góc nhìn khác, nhiều người cho rằng Lưu Quang Vũ và Quỳnh như được một thiên sứ được phái xuống trần, và khi họ hoàn thành sứ mệnh được giao, họ phải trở về trời. Trường hợp Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh, cả hai đã nhập vào nhau trong cuộc tình của họ và chính là họ thực hiện 1 thiên mệnh không thể khác được.

Rõ ràng Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh đã có 1 sức sáng tạo mà người bình thường không thể có được. Nghệ sĩ ưu tú Lê Chức nhấn mạnh: "Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh và sản phẩm tình yêu của họ - cháu Lưu Quỳnh Thơ là kết quả của sự sáng tạo. Và nếu như gọi họ là 2 thiên sứ, thì việc của họ ở cõi tạm khi đã xong thì tình huống về tai nạn giao thông chỉ là thời điểm. Nếu nói theo chữ của Nhà văn Nguyễn Khắc Phục là “giũ áo mù sa” để trở về nơi mà họ từ đó tới Trái đất này. Cũng như Trịnh Công Sơn viết, cũng như chúng ta, ai cũng có “chữ” ở trong người. Như vậy, Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh có 1 quãng cách lớn giữa những hiện thực để họ tạo ra những tưởng tượng trong nghệ thuật, mà gần như trữ lượng notron bên trong họ mà Thượng đế ban cho họ là đến lúc xong rồi".