Người dùng internet Nga quyết vượt "bức màn sắt kỹ thuật số"

Một bức màn sắt kỹ thuật số có thể đang giáng xuống Nga, khi Tổng thống Vladimir Putin phải vật lộn để kiểm soát câu chuyện về cuộc chiến của ông ở Ukraine. Điện Kremlin đã chuyển sang chặn Facebook và Twitter, và bước mới nhất của họ theo hướng đó là công bố kế hoạch chặn Instagram trong nước.

Nhưng bất chấp những nỗ lực của Putin trong việc kiểm soát các phương tiện truyền thông xã hội và thông tin bên trong biên giới của ông, ngày càng nhiều người dùng Internet Nga tỏ ra quyết tâm truy cập các nguồn bên ngoài và vượt qua các hạn chế của Điện Kremlin.

Để đánh bại sự kiểm duyệt internet của Nga, nhiều người đang chuyển sang sử dụng công nghệ vượt tường lửa chuyên biệt được sử dụng rộng rãi ở các quốc gia khác bị hạn chế quyền tự do trực tuyến, bao gồm cả Trung Quốc và Iran. Các chuyên gia về quyền kỹ thuật số cho rằng, Putin có thể đã vô tình khơi dậy một sự thay đổi lớn, lâu dài trong việc hiểu biết về kỹ thuật số ở Nga.

Kể từ khi xâm lược Ukraine, người Nga đã đổ xô vào các mạng riêng ảo (VPN) và các ứng dụng nhắn tin được mã hóa, những công cụ có thể được sử dụng để truy cập các trang web bị chặn như Facebook hoặc chia sẻ tin tức về cuộc chiến ở Ukraine một cách an toàn mà không phải lo lắng về những điều hà khắc mà các nhà chức trách Nga coi là tuyên bố "giả mạo" về cuộc xung đột.

Trong tuần có ngày 28 tháng 2, người dùng Internet Nga đã tải xuống 5 ứng dụng VPN hàng đầu trên các cửa hàng ứng dụng của Apple và Google tổng cộng 2,7 triệu lần, tăng gần gấp ba lần nhu cầu so với tuần trước đó, theo công ty nghiên cứu thị trường SensorTower.

Sự tăng trưởng đó phù hợp với những gì một số nhà cung cấp VPN đã báo cáo. Ví dụ, Proton có trụ sở tại Thụy Sĩ nói với CNN Business rằng, họ đã thấy lượng đăng ký từ Nga tăng đột biến 1.000% trong tháng ba này (Tuy nhiên, công ty từ chối cung cấp một con số cơ sở để so sánh).

Các nhà dịch vụ cung cấp VPN chỉ là một loại ứng dụng cho thấy mức độ hấp thụ cao hơn ở Nga. Nền tảng giám sát internet Cloudflare cho biết, kể từ ngày 1 tháng 3, một loạt ứng dụng nhắn tin bao gồm Messenger và WhatsApp của Meta đã chứng kiến lượng truy cập tăng dần. 

Nhưng có lẽ ứng dụng nhắn tin phát triển nhanh nhất ở Nga có thể là ứng dụng nhắn tin mã hóa Signal. SensorTower cho biết Signal đã được tải xuống 132.000 lần trong nước vào tuần trước, tăng hơn 28% so với tuần trước đó. Cloudflare nói với CNN Business, lưu lượng truy cập Internet của Nga đến Signal đã có "sự tăng trưởng đáng kể" kể từ ngày 1 tháng 3. Các ứng dụng nhắn tin riêng tư khác, chẳng hạn như Telegram đã chứng kiến sự tăng trưởng tương đối chậm lại, SensorTower cho biết thêm.

Trong những tuần gần đây, người dùng Internet Nga dường như đã tăng cường phụ thuộc vào Tor, một dịch vụ ẩn danh duyệt internet bằng cách xáo trộn lưu lượng truy cập của người dùng và chuyển nó qua nhiều máy chủ trên khắp thế giới. Bắt đầu từ ngày xâm lược Ukraine, trang đo lường của Tor ước tính rằng có thêm hàng nghìn người dùng Nga đang truy cập web thông qua các máy chủ bí mật được kết nối với mạng phi tập trung của Tor.

Người dùng Tor đã nhận được sự trợ giúp từ Twitter, vì mạng xã hội này đã bị chặn một phần ở Nga sau cuộc xâm lược, nhưng Twitter đã thêm khả năng truy cập vào nền tảng của họ thông qua một trang web chuyên biệt được thiết kế cho người dùng Tor. Về phần mình, Facebook đã có trang Tor của riêng mình từ năm 2014.

Và Lantern, một công cụ trực tuyến vượt tường lửa bắt đầu thấy nhiều lượt tải xuống hơn từ Nga bắt đầu từ sau cuộc chiến sự hôm 24/2. Sascha Meinrath, giáo sư truyền thông tại Đại học Penn State, người ngồi trong hội đồng quản trị công ty mẹ của Lantern cho biết, công cụ này đã tăng 2.000% lượt tải xuống từ Nga trong tháng qua, Meinrath cho biết dịch vụ này sẽ tăng từ 5.000 người dùng hàng tháng ở Nga lên hơn 120.000. Để so sánh, Meinrath cho biết, Lantern có từ 2 triệu đến 3 triệu người dùng trên toàn cầu, chủ yếu ở Trung Quốc và Iran. Meinrath còn khẳng định: "Tor, Lantern, tất cả các VPN, bất cứ thứ gì che dấu bạn là ai hoặc bạn đang đi đâu đều có lượt tải xuống đang tăng lên đáng kể ở Nga".

Meinrath cho biết, những người dùng hiểu biết về công nghệ và có ý thức về quyền riêng tư biết cách kết hợp nhiều công cụ với nhau để tối đa hóa khả năng bảo vệ của họ - ví dụ: bằng cách sử dụng Lantern để đi qua các khối tường lửa chính phủ trong khi họ cũng sử dụng Tor để ẩn danh hoạt động của họ.

Cuộc chiến công nghệ thông tin

Sự nổi tiếng ngày càng tăng của một số công cụ này làm nổi bật phản ứng mạnh mẽ hơn nữa của người dùng Internet Nga khi Điện Kremlin đã giam giữ hàng nghìn người vì phản đối chiến tranh ở Ukraine. Nó cũng diễn ra với các bước mà Nga đã thực hiện để kiểm soát mạng xã hội, từ việc chặn hoàn toàn Facebook đến việc thông qua luật đe dọa tới 15 năm sau song sắt đối với những người chia sẻ thông tin mà Điện Kremlin cho là "giả" về cuộc chiến.

Natalia Krapiva, một luật sư tại nhóm quyền kỹ thuật số Access Now cho biết, một số người dùng Internet Nga đã sử dụng các công cụ truyền thông an toàn trong nhiều năm, khi chính phủ Nga bắt đầu hạn chế quyền tự do Internet hơn một thập kỷ trước và giờ đây họ bắt đầu mạnh tay trong giai đoạn hiện tại.

Trong quá khứ, chính phủ Nga đã cố gắng chặn các nhà cung cấp Tor và VPN. Nhưng họ không thành công lắm do thiết kế mở, phi tập trung của Tor, bản lề trên nhiều máy chủ phân tán và sự sẵn sàng của các nhà cung cấp VPN mới để lấp đầy khoảng trống do những máy chủ bị cấm để lại. Có thể thấy, những gì Nga phải đối mặt hiện nay là trò chơi mèo vờn chuột ngày càng gay gắt.

Nhưng trong khi Putin có thể không thể đóng cửa hoàn toàn các công nghệ chống kiểm duyệt, những người ủng hộ Điện Kremlin vẫn có thể cố gắng kéo nó vào cuộc chiến thông tin rộng lớn hơn của Nga và cản trở việc áp dụng. Và đây có thể chỉ là bước khởi đầu. Meinrath cho biết các hạn chế của chính phủ Nga có thể sẽ không chỉ kích hoạt việc áp dụng rộng rãi hơn các công cụ vượt tường lửa ở Nga mà còn thúc đẩy nghiên cứu và phát triển thêm các công cụ mới bởi lực lượng dân cư có tay nghề cao và hiểu biết về công nghệ của Nga. Meinrath nói: "Chúng ta đang ở đầu của một đường cong chữ J và nói thêm:" Đây là một sự chuyển đổi một chiều ở Nga".