Những ngày cuối cùng của thủ lĩnh sáng lập Taliban

Hôm 5/7, Taliban đã khai quật một chiếc xe Toyota từng được thủ lĩnh sáng lập Mullah Mohammad Omar sử dụng. Khoảng 20 năm trước, chiếc xe này đã bị chôn giấu ở miền Nam Afghanistan để thoát khỏi sự truy đuổi của Mỹ.

Vào thời điểm đó, nhà sáng lập Taliban - Mullah Mohammad Omar - phải ẩn náu sau khi tổ chức này bị lật đổ bởi các lực lượng địa phương do Mỹ hậu thuẫn, sau sự kiện khủng bố 11/9/2001.

Mullah Mohammad Omar từng là một trong những nhà lãnh đạo tinh thần thần bí nhất trong Taliban. Nơi ở của ông luôn bí mật và cái chết của Omar vào năm 2013 chỉ được xác nhận 2 năm sau bởi con trai của ông.

Sự "sụp đổ" của nhà sáng lập Taliban

Mullah Omar là một người sống ẩn dật. Theo hồ sơ của Taliban, Omar sinh ra trong một gia đình gồm các giáo sĩ có trình độ học vấn khiêm tốn vào năm 1960, tại quận Khakrez, Kandahar.

Mặc dù Mullah Omar là nhà sáng lập Taliban, xuất thân không có gì nổi bật và trình độ học thức không cao khiến ông từng bị nhiều người đánh giá thấp. Vì vậy, Omar đã xây dựng vầng hào quang của mình với hình ảnh một nhà lãnh đạo tinh thần và thần bí.

Vào năm 1996, ông đã củng cố quyền lãnh đạo của mình đối với Taliban trong một buổi lễ công phu tại ngôi đền linh thiêng nhất Kandahar. Trước toàn thể những người ủng hộ, ông mặc thánh tích - chiếc áo choàng của Nhà tiên tri Muhammad, trong khi được phong là Amir ul-Momineen (lãnh tụ của sự trung thành) - một trong những danh hiệu tôn giáo cao quý nhất trong thế giới Hồi giáo.

Sự sùng bái đối với Omar bắt nguồn từ câu chuyện cuối những năm 70 thế kỷ XX, vào thời kỳ Afghanistan bất ổn dẫn đến việc Liên Xô đưa quân đội sang. Omar đã tham gia vào Mujahedeen - một nhóm thánh chiến quân chiến đấu chống chính phủ Afghanistan.

Ông nổi tiếng với sự gan lỳ và lòng dũng cảm. Khi bị thương một bên mắt bởi mảnh đạn, ông được cho là đã giật mắt ra và tiếp tục chiến đấu.

Vào năm 1989, Afghanistan rơi vào tình trạng hỗn loạn, vô chính phủ, với việc các phe phái tranh giành quyền lực. Trong bối cảnh đó, lực lượng Taliban được sinh ra, ban đầu chỉ là một nhóm dân quân tự vệ ở Kandahar do Omar chỉ huy, về sau phát triển thành một phong trào lan rộng trên toàn quốc.

Trong vòng vài tuần, Mullah Omar đã quét sạch các băng nhóm rình rập giao thông trên các đường cao tốc chính và giành chính quyền ở Kandahar. Taliban tiếp tục chế ngự các nhóm dân quân khác, giết chết một số thành viên, treo cổ một chỉ huy lên nòng xe tăng và tước vũ khí của những người còn lại.

Chẳng bao lâu sau, đã có những câu chuyện về những thanh niên, sinh viên đến từ trường học tôn giáo dũng cảm, “nghiền nát” các lãnh chúa và băng nhóm tội phạm một cách không thương tiếc. Nhiều người Afghanistan, mệt mỏi vì nhiều năm đổ máu và bất ổn, đã chào đón Taliban.

Tuy nhiên, lâu dần, ngày càng nhiều người nhận ra với những luật lệ và hình phạt hà khắc, mặc dù mang lại an ninh và chấm dứt tham nhũng ở một số lĩnh vực, chính phủ Taliban đại diện cho “sự an toàn trong nấm mồ”.

Sự kiện khủng bố ngày 11/9/2001 và việc Omar từ chối giao nộp trùm khủng bố Osama bin Laden của tổ chức khủng bố Al-Qaeda đã thay đổi tất cả. Sau hơn 2 tháng Mỹ đưa quân tấn công Afghanistan, lực lượng Taliban sụp đổ. Omar đã trốn thoát và biến mất khỏi công chúng kể từ đó.

Bí ẩn những năm tháng cuối đời

Taliban đã che giấu tin tức về cái chết của Mullah Omar trong hơn hai năm, cho đến khi bị cơ quan tình báo Afghanistan tiết lộ vào năm 2015.

Những năm tháng cuối đời của Mullah Mohammad Omar đến giờ vẫn là câu hỏi lớn. Trước đó, các chuyên gia, bao gồm cả Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ cho rằng Mullah Omar đã chạy trốn sang Pakistan và cùng với Osama bin Laden trú ẩn tại vùng bộ lạc miền núi tây bắc Pakistan.

Tuy nhiên, báo cáo mới được công bố bởi Trung tâm nghiên cứu Zomia cho biết những năm cuối đời, Mullah Omar chủ yếu sống ẩn dật ở Afghanistan chứ không phải Pakistan.

Báo cáo cho rằng ông sống với vệ sĩ của mình, Jabbar Omari, và giải quyết các công việc của tổ chức thông qua một người đưa tin, thường chạy đi chạy lại vài tháng một lần giữa nơi ông ở và cơ quan ra quyết định của Taliban ở Quetta, Pakistan.

“Báo cáo cho thấy Mỹ đã có một trong những tuyên bố sai lầm lớn nhất và nó cũng cho thấy chúng ta hiểu rất ít về phong trào Taliban”, Bette Dam, tác giả của báo cáo, cho biết.

Mỹ từ lâu đã săn lùng thành viên của Taliban và Al Qaeda, và thường đổ lỗi cho Pakistan vì đã che chở cho các tay súng. Lực lượng Mỹ đã tìm thấy thủ lĩnh của Al Qaeda Osama bin Laden gần một căn cứ quân sự ở Pakistan và tiêu diệt vào năm 2011.

Tuy nhiên, Mullah Omar tỏ ra khó nắm bắt hơn nhiều đối với tình báo Mỹ. Cho đến khi thông báo về cái chết của ông được đưa ra, không có bản ghi âm hoặc ghi hình nào về thủ lĩnh Taliban trong nhiều năm.

Báo cáo của Trung tâm Zomia nói rằng Mullah Omar vào cuối năm 2001 đã bàn giao công việc của Taliban cho cựu Bộ trưởng Quốc phòng của ông ta, Mullah Obaidullah, và chạy trốn khỏi Kandahar về tỉnh Zabul - quê hương của ông ở phía nam.

Ông đã sống vài năm ở thủ phủ của tỉnh Qalat, ẩn náu trong nhà riêng của người lái xe Abdul Samad Ustaz, báo cáo dẫn lời Omari, vệ sĩ của Omar.

Theo ông Omari, lực lượng đặc nhiệm của Mỹ cũng đã khám xét ngôi nhà một lần, nhưng không vào căn phòng bí mật, nơi Mullah Omar sống cho đến năm 2004.

“Điều này có vẻ nhất quán với thông tin từ nhiều nguồn khác nhau”, Borhan Osman, nhà phân tích cấp cao của Nhóm Khủng hoảng Quốc tế, cho biết. Ông nói thêm Mullah Omar từng nghi ngờ ý định của Pakistan vì các nhân vật cấp cao khác của Taliban bị quản thúc tại gia.

Ông ấy nghĩ rằng các nhà lãnh đạo Pakistan "sẽ chơi mình hoặc sử dụng sự hiện diện của ông ta để chuyển hướng phong trào", nhà nghiên cứu cho hay.

Sau khi quân đội Mỹ thiết lập căn cứ cố định chỉ cách ngôi nhà an toàn của Mullah Omar ở Afghanistan vài phút đi bộ, thủ lĩnh Taliban chuyển đến một quận xa hơn có tên là Siuray. Vệ sĩ Omari đã tìm cho ông một ngôi nhà bằng gạch bùn và chăm sóc ông ở đó cho đến khi ông qua đời vào năm 2013, báo cáo của Zomia cho biết.

Bản báo cáo cũng mô tả Mullah Omar sống những năm cuối đời một mình, hiếm khi tiếp xúc với vệ sĩ Omari và gia đình chủ nhà. Vị thủ lĩnh Taliban hiếm khi rời khỏi nhà ngoại trừ những khoảng thời gian ngắn ngủi để tận hưởng ánh nắng mặt trời, và chỉ yêu cầu henna - một loại thuốc nhuộm cho râu, cùng naswar - loại thuốc lá địa phương.

Ông Omari cho biết Mullah Omar bị ốm vào năm 2013, từ chối gặp bác sĩ hay đến bệnh viện ở Pakistan, và chết ở Zabul. Gia đình của ông đã đến chôn cất thi thể và một nhóm nhỏ các thủ lĩnh Taliban đồng ý giữ bí mật về cái chết, trong khi quân đội Mỹ chuẩn bị rút quân theo kế hoạch của chính quyền Obama.