Những Nghệ sĩ Nhân dân nào từng là đồng hương của nhau khi Bắc Ninh sáp nhập Bắc Giang?

Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú nổi tiếng quê ở Bắc Giang và Bắc Ninh

Trong lịch sử hình thành và phát triển, Bắc Ninh và Bắc Giang từng là một tỉnh mang tên Hà Bắc. Tỉnh Hà Bắc khi đó gồm: 16 huyện và 2 Thị xã (Thị xã Bắc Ninh và Thị xã Bắc Giang), với trung tâm tỉnh lỵ đặt tại thị xã Bắc Giang. Mặc dù thời điểm đó không còn vị trí tỉnh lỵ như trước đây nhưng thị xã Bắc Ninh vẫn là một trung tâm kinh tế – xã hội quan trọng của Hà Bắc, nhất là trong mối quan hệ giao lưu với Thủ đô Hà Nội.

Theo Báo Bắc Ninh, thời điểm đó, việc đề xuất sáp nhập hai tỉnh Bắc Ninh với Giang nhận được sự đồng thuận cao. Tuy nhiên, việc đặt tên tỉnh mới lại khiến nhiều người trăn trở. Bắc Ninh và Bắc Giang đều mong muốn giữ lại một phần tên gọi để bảo tồn dấu ấn lịch sử. Những cái tên như Ninh Giang hay Giang Ninh từng được cân nhắc nhưng không thực sự phù hợp.

Trước tình huống này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tham khảo ý kiến của cụ Nguyễn Đình Ngân một trí thức lớn đỗ Cử nhân từ năm 19 tuổi và từng giữ chức Tham tri trong triều đình Huế (hàm Thứ trưởng hiện nay). Cụ Ngân nhận định rằng, cả hai tỉnh đều có chung chữ "Bắc" – một yếu tố quan trọng về mặt địa lý và lịch sử cần được bảo tồn. Đồng thời, để tránh trùng lặp với Bắc Hà và nhấn mạnh vị trí gần Thủ đô Hà Nội, cụ đề xuất tên gọi "Hà Bắc" – một lựa chọn vừa hợp lý vừa mang ý nghĩa thuận lợi.

Sau 34 năm tồn tại trên bản đồ hành chính, đến cuối năm 1996, Quốc hội thông qua nghị quyết tái lập tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang. Từ ngày 1/1/1997, hai tỉnh chính thức hoạt động độc lập, mở ra một giai đoạn phát triển mới. Sau 28 năm tái lập tỉnh, cả Bắc Ninh và Bắc Giang đều phát triển mạnh mẽ và đạt được những thành tựu nhất định.

Bắc Ninh và Bắc Giang cũng là hai tỉnh có rất nhiều danh nhân – hiền tài nổi tiếng, có nhiều đóng góp quan trọng cho sự phát triển của đất nước qua các thời kỳ lịch sử. Ở thời hiện đại, Bắc Ninh và Bắc Giang cũng có rất nhiều chính khách, văn sĩ, trí thức, nhà khoa học… Riêng lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, cả Bắc Giang lẫn Bắc Ninh đều có nhiều nghệ sĩ tên tuổi và được phong tặng nhiều danh hiệu cao quý.

Có thể kể tên các nghệ sĩ nổi tiếng của Bắc Ninh như: Nghệ sĩ Nhân dân Thúy Cải – từng là Đại biểu Quốc hội khóa IX (1992-1997), Nghệ sĩ Nhân dân Quốc Trượng, Nghệ sĩ Nhân dân Thúy Hường, Nghệ sĩ Nhân dân Tự Long, Nghệ sĩ Nhân dân Quang Lẫm, Nghệ sĩ Nhân dân Hồng Vân, Nghệ sĩ Ưu tú Vũ Tự Lẫm, Nghệ sĩ Ưu tú Minh Phức, Nghệ sĩ Ưu tú Lệ Ngải, Nghệ sĩ Ưu tú Xuân Hinh, Nghệ sĩ Ưu tú Như Hoa, Nghệ sĩ Ưu tú Quý Tráng…

Ngoài ra, trong thời điểm hiện tại, Bắc Ninh còn có nhiều ca sĩ, diễn viên, người mẫu, người dẫn chương trình như: Hòa Minzy, Minh Ngọc, Đinh Công Đạt (Á quân dòng nhạc Thính phòng Giọng hát hay Hà Nội), Mia, diễn viên Đỗ Hải Yến, Đình Tú, Ánh Tuyết, Trang Nhung, Thanh Huế…

Đất Bắc Giang cũng là quê hương của nhiều nghệ sĩ tên tuổi như: Nghệ sĩ Nhân dân Ngọc Lan, Nghệ sĩ Nhân dân Trần Thông, Nghệ sĩ Nhân dân Hồng Ngát, Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Mai Lan, Nghệ sĩ Ưu tú Phạm Thị Mai, Nghệ sĩ Ưu tú Nguyễn Thị Hường (Nhà hát Chèo Bắc Giang), Nghệ sĩ Ưu tú Nguyễn Văn Tân (Chi hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam tỉnh Bắc Giang)…

Bên cạnh đó, Bắc Giang cũng là đất dưỡng nuôi nên nhiều ca sĩ, diễn viên trẻ đang thành danh như: Lương Nguyệt Anh, Lương Hải Yến, Đinh Mạnh Ninh, Bảo Trâm Idol, Trần Tùng Anh, diễn viên Doãn Quốc Đam, Diễm Hương, Bảo Thanh, Anh Đào, Mạnh Hưng…

Bắc Ninh và Bắc Giang từng là "miền văn hóa Kinh Bắc"

Nghệ sĩ Ưu tú Vũ Tự Lẫm – bố của Nghệ sĩ Nhân dân Tự Long chia sẻ với Dân Việt rằng, trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, Bắc Ninh và Bắc Giang từng có một "miền văn hóa Kinh Bắc". Ở đó, không sự khác biệt về văn hóa vì cả hai tỉnh có quá nhiều nét tương đồng. Chỉ khi Bắc Ninh và Bắc Giang tái lập tỉnh năm 1997, Đoàn Dân ca Quan họ phân về Bắc Ninh, Đoàn Chèo Hà Bắc phân về Bắc Giang thì khi đó mới có sự riêng rẽ trong hoạt động nghệ thuật.

"Về cơ bản, tôi thấy đặc thù văn hóa của Bắc Ninh và Bắc Giang rất tương đồng. Chính điều này tạo nên bản sắc và niềm tự hào riêng có của nghệ sĩ lẫn người dân hai tỉnh.

Các nghệ sĩ sinh ra ở Bắc Giang hay Bắc Ninh đều mang đặc tính chung của người Kinh Bắc đó là rất trọng tình nghĩa và yêu văn hóa nghệ thuật.

Ngoài ra, người Bắc Ninh và người Bắc Giang có tính cố kết cộng đồng cao, đề cao truyền thống, đề cao sự hiếu học và lễ nghĩa trong giao tiếp. Các nghệ sĩ khi truyền dạy cho nhau về vốn liếng nghệ thuật, còn truyền cả lề lối ứng xử, nếp sống và văn hóa của đất Kinh Bắc.

Tuy nhiên, nếu phân tích sâu hơn, do địa hình của Bắc Ninh là vùng thuần đồng bằng, Bắc Giang là vùng bán sơn địa (nửa đồng bằng, nửa núi đồi) nên cũng có những sự khác biệt trong giọng nói, tính cách", Nghệ sĩ Ưu tú Vũ Tự Lẫm chia sẻ.

Theo Nghệ sĩ Ưu tú Vũ Tự Lẫm, nếu Bắc Ninh trong diện phải sáp nhập với tỉnh thành nào đó thì Bắc Ninh vẫn cứ là Bắc Ninh như bao năm qua. Con người Bắc Ninh dù đi đâu thì vẫn là "Người Bắc Ninh vốn trọng chữ tình/ Người Bắc Ninh vốn trọng giao duyên/ Khách đến nhà là hát/ Khách uống trà là ca/ Khách đi xa, giữ chẳng cho về…" như câu hát quan họ của các liền anh, liền chị mỗi khi mở đầu canh hát. Và người Bắc Ninh luôn tự hào về truyền thống quê hương, một vùng quê giàu truyền thống cách mạng, giàu truyền thống hiếu học và cực kỳ giữ gìn văn hóa truyền thống.

"Thời gian qua, tôi cũng như nhiều nghệ sĩ có cập nhật các thông tin trên báo, đài về việc sắp xếp lại địa giới hành chính, tinh gọn bộ máy hành chính các cấp. Chúng tôi cũng rất hồi hộp không biết Bắc Ninh có sáp nhập không và sáp nhập với tỉnh thành nào... Nếu Bắc Ninh nằm trong diện sáp nhập để có động lực phát triển, mở rộng địa giới thì chúng tôi rất ủng hộ, rất phấn khởi.

Cá nhân tôi với tư cách là một nghệ sĩ, một Đảng viên thì luôn mong muốn quê hương mình ngày càng phồn vinh, giàu đẹp. Cả cuộc đời tôi gắn bó với đất Bắc Ninh và luôn tự hào về quê hương Bắc Ninh của mình nên dù có sáp nhập thế nào, cái tên có thay đổi ra sao thì tình yêu quê hương vẫn y nguyên như cũ. 

Chúng tôi cũng kỳ vọng, sau khi sáp nhập, văn hóa nghệ thuật của Bắc Ninh sẽ được nâng tầm, người dân và thế hệ trẻ sẽ yêu văn hóa nghệ thuật hơn nữa và cùng chung tay gìn giữ những vốn cổ quý báu của cha ông để lưu truyền cho mai sau", Nghệ sĩ Ưu tú Vũ Tự Lẫm tâm sự.

Nghệ sĩ Nhân dân Quang Lẫm - Giám đốc Nhà hát Chèo Bắc Giang cũng chia sẻ rằng, năm 1987, khi ông thi tuyển vào lớp diễn viên tuồng của Đoàn tuồng Hà Bắc thì Bắc Ninh và Bắc Giang vẫn chưa tách tỉnh. Trong khoảng từ năm 1991 – 1994, khi Sở Văn hóa Hà Bắc giải tán Đoàn tuồng, ông quay trở về quê hương để theo học quan họ.

Chính song thân của Nghệ sĩ Nhân dân Tự Long là Nghệ sĩ Ưu tú Vũ Tự Lẫm và Nghệ sĩ Ưu Tú Minh Phức cùng Nghệ sĩ Ưu tú Lệ Ngải và một số nghệ sĩ của Đoàn Dân ca Quan họ đã truyền dạy cho ông về dân ca quan họ. Nhờ "vốn liếng" và nền tảng này mà sau đó ông được mời về công tác tại Đoàn chèo Hà Bắc và chính thức trở thành diễn viên chèo.

Thời điểm đó, các đoàn nghệ thuật của Hà Bắc đều hoạt động sôi nổi và nhiệt huyết. Nghệ thuật truyền thống thời đó rất phát triển và được quần chúng nhân dân yêu chuộng. Các nghệ sĩ hoạt động nghệ thuật không có sự phân chia ranh giới và luôn có một niềm tự hào mãnh liệt về bản sắc văn hóa quê nhà. Nhiều nghệ sĩ Bắc Ninh và Bắc Giang lớn tuổi chính là những người thầy của các nghệ sĩ trẻ hai tỉnh sau này. Bất cứ đi đâu, làm gì… các nghệ sĩ cũng đều bảo nhau phải gìn giữ nét đẹp của người Kinh Bắc.