Phong tục nuôi cá để dành cả năm, bắt lên nướng cúng tổ tiên của dân tộc Dao dịp tết Thanh Minh

Có dịp chúng tôi trở lại bản Suối Bon, xã Lóng Luông nằm chênh vênh bên sườn núi, quanh năm mây mù bao phủ. 

Nơi đây có khí hậu trong lành, mát mẻ, với những thửa ruộng bậc thang xanh mơn mởn trải dài ngút tầm mắt. Sống bên rừng, nên bản Suối Bon được bao bọc bởi rất nhiều con suối và những ngọn núi cao sừng sững, được ví như tường thành kiên cố được dựng lên từ sức mạnh của các vị thần vậy. 

Sống ở nơi có nước từ xưa cho tới nay, bà con dân tộc Dao đã đào ao, nuôi cá tăng gia sản xuất. Đối với bà con người Dao nơi đây, thiếu thứ gì, chứ món cá không thể thiếu trong ngày Tết thanh minh.

Được sự giới thiệu của vị Trưởng Công an xã Lóng Luông, chúng tôi tìm đến nhà của Cụ Bàn Thị Lún, năm nay đã ngoài 80 tuổi để tìm hiểu về phong tục tập quán và ngày hội bắt cá nhân dịp tết Thanh Minh của dân tộc Dao. 

Chia sẻ với PV, cụ Lún cho kể, từ xa xưa tổ tiên người Dao ở đây đã dùng món cá nướng để dâng lên tổ tiên để cầu may mắn, sức khoẻ, gia đình ấm no. 

"Tôi cũng không rõ vì sao các cụ dùng cá, chỉ biết rằng, con cháu nhà nào cũng phải có món cá trong mâm lễ. Sáng sớm, cụ Lún cũng mang giỏ ra ao làng bắt cá. Cụ cố gắng chọn con cá rô to nhất và ngon nhất về nấu thành các món ăn hấp dẫn dâng lên tổ tiên...", cụ Lún chia sẻ.

Trước đây, đối với người Dao sinh sống ở 2 ven bờ suối Bon, thì dòng suối là nguồn cung cấp nước tưới tiêu chủ yếu phục vụ sinh hoạt, sản xuất nông nghiệp cho cả bản. Người dân nơi đây quan niệm dòng suối này là do tạo hóa ban tặng, cá ở dòng suối cũng do thiên nhiên ưu ái tặng cho người dân.

Vì thế, cứ đến ngày hội bắt cá, cả bản từ thanh niên trai tráng đến người già, trẻ nhỏ đều tập trung ở suối để thi tài. 

Tuy nhiên, nhằm đảm bảo an toàn trong thi tài và tiện cho du khách tham gia, thưởng ngoạn; năm nay, hội thi được tổ chức tại khu đồng ruộng của bản Suối Bon, nơi có không gian rộng, thoáng và không có nhiều chướng ngại vật, tạo điều kiện thuận lợi cho mọi người tham gia bắt cá và khán giả cổ vũ...

Theo cụ Bàn Thị Lùn chia sẻ, để chuẩn bị cho lễ hội bắt cá diễn ra suôn sẻ và thành công thì hồ bắt cá phải là hồ lớn hoặc là ruộng lớn, được chuẩn bị từ trước đó 1 năm. 

Cá giống được thả vào, không ai được phép câu hay bắt cá bằng mọi hình thức, nếu phát hiện thì dân bản sẽ phạt rất nặng, mà quy củ của người Dao khá là nhiều và chặt chẽ. Với đức tính cần cù, chân thật, đoàn kết nên người dân và các con cháu trong bản đều chấp hành rất nghiêm túc.

Đến trước ngày hội thì các thanh niên trong bản có sức khoẻ tốt sẽ rút bớt nước ở hồ để có thể lội xuống, chỉ để nước ngập gần 1m. 

Việc chia đội cũng được thực hiện từ trước đó, mỗi đội sẽ có số lượng từ 6 - 8, đều là người trong bản. Khách du lịch cũng có thể tham gia cùng vào các đội chơi bắt cá. Người từ các vùng xung quanh, kể cả dưới xuôi cũng có lên xem đứng chật kín 2 bên bờ hồ.

Điều đặc biệt trong ngày Hội bắt cá của dân tộc Dao chỉ diễn ra trong khoảng thời gian hone 30 phút, nên các đội tham gia khá khẩn trương, khi nghe hiệu lệnh bắt đầu bắt cá là lao mình xuống nước luôn. 

Vì là hồ để cả năm không đánh bắt nên cá to cá nhỏ đều có hết, có những con cá trắm đen nặng cả mấy cân. Nước đã rút đi rồi nên chỉ còn lại phần lớn là bùn với một chút nước, ra tới chỗ sâu thì ngập tới tận ngang ngực, khiến việc bắt cá khá là khó khăn.

Tại khu đồng ruộng của bản Suối Bon, các ao cá được tháo cạn. Từ già, trẻ, gái, trai nô nức mang lưới, vó ra bắt cá. 

Tiếng hò hét, tiếng hô hoán bắt cá như xua tan vẻ tĩnh mịch của miền sơn cước. Ai cũng mong muốn bắt được thật nhiều cá. Theo ông Bàn Văn Sinh, ngày hội bắt cá vui lắm. Bà con người Dao ở bản 3 ngày làm lễ, không ai rời bản cả. Các cụ bảo, ở nhà, không đi xa để tránh bị sét đánh đầu mùa.