Tây Nguyên trong "chảo lửa" hạn hán

Những ngày này các tỉnh ở Tây Nguyên đang đối mặt với "cơn khát" đỉnh điểm khi hầu hết ruộng đồng nứt nẻ, cây cối chết khô... Là nơi khắc nghiệt nhất, hàng nghìn người dân Gia Lai đang tìm đủ mọi cách vét kênh, đào đất, chắt chiu từng giọt nước để cứu mùa màng. Tuy nhiên, nhiều nơi người dân đã buông tay bất lực.

Vẻ mặt rầu rĩ nhìn vườn cà phê 3 ha cháy lá, cành chết khô, anh Phùng Văn Thanh (xã Ia Đreng, huyện Chư Pứh, Gia Lai) cho biết, mấy tháng nay vườn cà phê của gia đình không có nước tưới dù bỏ ra gần 100 triệu đồng khoét sâu, đào thêm 3 cái giếng.

"Một tháng nữa không có mưa thì vườn cà phê gần 10 tuổi của tôi đành vứt bỏ. Nhiều nhà may mắn hơn vẫn còn nước để tưới nhưng họ phải kéo ống nước dài mấy cây số mới mua được nước. Chưa có năm nào tôi chứng kiến cảnh khô hạn như thế này”, anh Thanh nói.

Những cánh đồng nứt nẻ, lúa khô héo để bò ăn ở Tây Nguyên. Ảnh: Nhật Hạ

Còn anh Lê Văn Phương ở thôn Thiên An, xã Ia Blứ (huyện Chư Pứh) cho hay những người trồng tiêu ở khu vực cũng gặp cảnh khốn đốn vì thiếu nước. Cây tiêu có giá trị cao nên người dân vẫn ra sức cứu, riêng cây cà phê bị chặt bỏ gần hết. Nhà nào may mắn thì mỗi ngày có nước tưới từ một đến hai giờ, còn đa số rơi vào tình trạng "sắp nhổ trụ tiêu đi bán". 

"Không có nước tưới thì chỉ có chết thôi. Từ đầu mùa đến giờ tôi ăn ngủ không yên. Ngày nào tưới không đủ thì phải thức đêm canh nước. Giếng tôi đào gần 30 m, từ đáy giếng tiếp tục khoan ngang thêm 4 mũi sâu gần 300 m hy vọng có đủ nước qua khỏi mùa khô", anh Phương nói.

Thống kê của tỉnh Gia Lai cho thấy, tình trạng thiếu hụt nguồn nước đang diễn ra trên diện rộng khiến hơn 25.000 ha lúa, 21.000 ha cây công nghiệp và hoa màu bị ảnh hưởng nghiêm trọng (tăng hơn 810 ha so với cùng kỳ năm trước). Ước tính thiệt hại trên 151 tỷ đồng. Tính đến cuối tháng 3, toàn tỉnh có gần 15.000 hộ với hơn 64.000 nhân khẩu thiếu đói.

Nhận định về tình hình khô hạn tại Tây Nguyên, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Hoàng Văn Thắng cho rằng đây là đợt El Nino kéo dài nhất trong lịch sử quan trắc nước ta. Điều này khiến nhiệt độ tăng cao, lượng mưa ít gây thiếu nước nghiêm trọng, đe dọa đến sản xuất và đời sống của người dân.

"Năm ngoái Tây Nguyên có trên 95.000 ha cây trồng bị hạn. Dự kiến đến cuối tháng 3 này nếu không có mưa thì diện tích thiệt hại sẽ không dưới 167.000 ha. Nguy cơ cháy rừng đang cở cấp 4 và 5", ông Thắng nói.

Đập thủy lợi huyện Ia Grai, Gia Lai, trơ đáy. Ảnh: Nhật Hạ

Theo dự báo của Đài Khí tượng Thủy văn khu vực Tây Nguyên, đến tháng 4 hạn vẫn diễn ra trên diện rộng và diễn biến phức tạp. Lượng nước trên các ao hồ, công trình thủy lợi rơi vào tình trạng cạn kiệt và sẽ gây thiệt hại lớn cho ngành nông nghiệp. Đến thời điểm này, con số thiệt hại do hạn ở các tỉnh Tây Nguyên đều ở mức trên 100 tỷ đồng.

Báo cáo mới nhất của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cho thấy, hàng trăm hồ chứa ở các tỉnh Tây Nguyên chỉ còn khoảng 30-40% so với dung tích thiết kế, thấp hơn nhiều so với năm 2015. Tại Đăk Lăk có 115 hồ cạn nước, dự kiến đến cuối tháng 3 tăng lên 250 hồ. Tỉnh Đăk Nông 17 hồ cạn đáy, dự kiến tăng lên hơn 40 hồ, Kon Tum có 5 hồ. Đặc biệt, các hồ chứa ở Gia Lai chỉ đạt 10-50%. 

Hiện có gần 28.000 hộ thiếu nước. Con số này có thể tăng lên gấp đôi trong thời gian tới, nặng nhất là Đăk Lăk với 25.000 hộ.

Ông Trần Việt Hùng – Phó trưởng Ban thường trực Ban Chỉ đạo Tây Nguyên - cho rằng, Tây Nguyên không còn nước dồi dào, hiện tượng tụt mạch nước ngầm xảy ra nghiêm trọng. Biện pháp bền vững là sử dụng nước ngầm hợp lý trước tình trạng người dân khai thác quá mức, không có thẩm định của cơ quan chuyên môn. Đợt hạn này cũng là cơ hội để chuyển đổi cơ cấu cây trồng, tránh phá vỡ quy hoạch, hạn chế thiệt hại do thiên tai. 

Ông Hùng cũng đề nghị Chính phủ chỉ đạo các bộ nghành và các địa phương liên quan đến thủy điện thống kê lại hệ thống thủy điện ở khu vực Tây Nguyên để có giải pháp cụ thể trong việc điều phối nguồn nước. Không thể vì lợi ích trước mắt mà phát triển bằng mọi giá.

Lúa chết khô ở Tây Nguyên. Ảnh: Nhật Hạ

Riêng tại là thủy điện An Khê – Ka Nak (Gia Lai), ông Hùng kiến nghị tạm dừng hoạt động của nhà máy này để trả nước về sông Ba, đảm bảo sản xuất, sinh hoạt của người dân vùng hạ lưu. Bởi từ khi nhà máy đi vào vận hành, nguồn nước đã bị đổi dòng đưa về sông Côn – Bình Định, nước trả về lại sông Ba chỉ còn 4m3/s. Hậu quả khiến hàng nghìn hộ dân hai bên bờ sông chịu khát.

Thực hiện giải pháp chống hạn lâu dài, 5 tỉnh Tây Nguyên đều thống nhất đề nghị Chính phủ tăng cường đầu tư kinh phí xây dựng mới các đập thủy lợi lớn. Nâng cấp, sửa chữa 48 các công trình thủy lợi nhỏ với kinh phí 300 tỷ đáp ứng nhu cầu sản xuất và sinh hoạt của người dân.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đề nghị Chính phủ cấp gần 4.000 tấn gạo cứu đói cho 200.000 nhân khẩu. Hỗ trợ 115 tỷ cho 5 tỉnh Tây Nguyên. Qua đó, đề nghị bổ sung nguồn vốn trung hạn hơn 4.000 tỷ đồng đầu tư 16 công trình thủy lợi trọng điểm.

Trong chuyến công tác, thị sát tình hình hạn hán ở Tây Nguyên mới đây, Phó Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nói: "Đến tận nơi mới thấy hạn hán nghiêm trọng, gây ảnh hưởng lớn đến sản xuất và đời sống của người dân. Nếu không có biện pháp lâu dài thì trong tương lai người dân sẽ chịu thiệt hại rất lớn".

Phó Thủ tướng chỉ đạo, các địa phương không được để dân đói, khát, dịch bệnh xảy ra... Đồng thời yêu cầu hệ thống ngân hàng thực hiện giãn nợ, khoanh các khoản vay cho người dân tập trung chống hạn. Trước mắt, sẽ đồng ý cấp mỗi tỉnh 500 tấn gạo để cứu đói cho người dân vùng hạn nặng.