Thầy Hồng của tôi!

Nhà văn Võ Hồng là một trong những tác gia tiêu biểu của văn xuôi miền Nam giai đoạn 1954-1975. Trước đây có người gọi ông là một trong ba anh chàng họ Võ nổi tiếng của tạp chí Bách Khoa. Tác giả Tạ Tỵ chọn Võ Hồng là một trong mười nghệ sĩ tiêu biểu của miền Nam thời bây giờ (gồm có Võ Hồng, Trịnh Công Sơn và 8 nghệ sĩ khác) để viết trong cuốn sách Mười khuôn mặt văn nghệ hôm nay, tập 2.

Thầy Hồng.

Suốt hơn 60 năm dạy học và viết văn, Võ Hồng đã để lại một gia sản tinh thần nhiều người ao ước. Ông có hơn 30 đầu sách đã xuất bản và nhiều cuốn được tái bản. Ông có nhiều học trò, bạn bè văn chương…

Khác với nhà thơ Trần Huiền Ân và nhiều người khác làm học trò của thầy trước khi đọc văn chương thầy; tôi là người biết thầy với tư cách nhà văn trước. Từ khi tôi quyết định làm luận văn cao học về Võ Hồng năm 1994 do giáo sư Hoàng Như Mai hướng dẫn, thì địa chỉ số 51 Hồng Bàng, Nha Trang trở thành một chỗ thân quen.

Tôi may mắn được thầy quí mến có lẽ vì là tôi là người Phú Yên quê của thầy và cũng theo nghề dạy học như thầy. Nhiều khi tôi ở luôn nhà thầy cả mấy tuần, vì ngoài việc được trao đổi tìm hiểu qua chính tác giả, tôi còn được sử dụng nguồn tư liệu văn học rất phong phú mà thầy đã dày công lưu giữ.

Hoàn thành luận văn cao học xong, nhiều năm sau, khi học tiếp nghiên cứu sinh, tôi lại quay vô nhà thầy để đọc lại một số tư liệu. Mới đó mà giờ tất cả đã hóa thành kỷ niệm, thành quá khứ xa xôi!

Còn nhớ, mỗi lần ghé thăm thầy, từ dưới gác chị Hiền hay các con chị đều gọi vọng lên gác: “Ông thầy có khách!”, “Thầy ơi, có cô thạc sĩ đến!”.

Khẩu lệnh này không biết được qui định từ lúc nào, nhưng tôi cứ thấy vừa nghiêm túc, vừahài hước. Thầy thỉnh thoảng đón tôi tận dưới sân, hoặc tận đầu cầu thang với câu nói thay cho lời chào: “Qua đi lên xuống để tập thể dục”.

Tôi thỉnh thoảng đùa thầy: “Thầy ơi, con thấy dáng thầy chuẩn rồi, khỏi cần tập thể dục”. Thấy thầy hay mặc áo đơn, áo kép, đội mũ cho dù trời nóng, tôi “chọc quê” thầy: “Thầy cho con chụp mấy tấm ảnh để lăng xê cho mốt mới của mùa hè năm nay!”. Thầy đùa lại: “Thì tui đã nói tui là đồ nhà quê mà!”.

Có khi thấy thầy xay nhuyễn cơm canh ra để ăn rồi bảo: “Cho khỏi mất công nhai!”. Có lần, đang ngồi ăn thầy nói đùa với tôi: “Nhiều người ăn chay sao lại còn lấy đậu giả làm món mặn như thịt gà rút xương, thịt bò hầm. Thôi vậy mình xay thịt giả làm đậu để ăn chay vậy!”. Hai thầy trò cười ha hả.

Thầy Hồng là người nghiêm túc mà dí dỏm, rất giản dị nhưng cũng rất nghệ sĩ. Nhìn thầy đùa vui với mấy đứa con nít hàng xóm hay ngồi với những người bạn văn chương đàm đạo đều thấy rất thú vị!

Nhà văn Võ Hồng sinh ngày 05 tháng Chạp năm Nhâm Tuất tức ngày 21/01/1923 (nhưng giấy khai sinh ghi ngày 05.05.1921); tại làng Ngân Sơn, xã An Thạch, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên. Tuy An của Võ Hồng có nhiều địa chỉ nổi tiếng như nhà thờ Mằng Lăng, chùa Đá trắng, sông Phường Lụa, gành Đá Đĩa; là nơi tìm ra đàn đá, kèn đá rất cổ xưa. Đặc biệt, Tuy An cũng quê hương của nhạc sĩ Nhật Lai, của nhà thơ Nguyễn Mỹ và nhiều nghệ sĩ tài danh của Phú Yên.

Sau 1954, ông và gia đình chuyển từ Phú Yên lên Đà Lạt rồi chuyển về Nha Trang. Năm 1957, vợ ông – cô Phan Thị Báu qua đời vì bệnh. Lúc đó ông mới 34 tuổi và đứa con gái út của nhà văn (chị Tri Thủy) mới 3 tuổi.

Miệt mài dạy học và viết văn, nuôi ba con nhỏ; chính ông cũng không nhớ mình đã vượt qua những đoạn đường đời khó khăn như thế nào. Các con lớn lên, học hành rồi đi xa, sống ở rất xa có khi cách tới nửa vòng trái đất. Ông không muốn rời bỏ căn nhà nhiều kỷ niệm nên vẫn ở vậy. Cho tới khi nhắm mắt thanh thản từ giã cõi tạm, nhà văn vẫn một mình!

Tôi nhớ dáng thầy cao gầy, hay đội mũ và đeo kính cận dày cộp trong căn phòng bừa bộn nhiều sách vở giấy tờ của ông. Tôi nhớ cái rổ nhựa ông luôn để trên giường đựng mấy cái gương đeo mắt và nhiều cây bút. Mấy lần dọn dẹp, tôi đều bị thầy la rầy, vì ông bảo sự bừa bộn đó là trật tự của ông, tôi làm ông bực mình vì không tìm thấy cái ông cần.

Tôi học thầy Hồng nhiều thứ, nhưng cái quí giá nhất là thái độ dung hòa, không cực đoan, không giả tạo. Thầy hay nói thầy ghét thứ văn chương véo von, sáo rỗng, thầy ghét những nhận định to tát. Thầy nói, năm tháng sẽ qua đi, mình không thể lúc nào cũng đúng nhưng đừng bao giờ có thái độ cực đoan hay sự đánh giá vội vàng, hấp tấp về người khác.

Lần cuối tôi gặp thầy cách đây vài tháng thì thầy đã không còn nhận ra tôi. Dù ngồi cạnh thầy trên giường bệnh, dù gọi tên và cố gắng trêu đùa thầy thì tâm trí thầy dường như đã trôi về nới xa lắm. Chị Hằng và cô Đạm có nói với tôi về phòng tư liệu hay nhà lưu niệm Võ Hồng; còn tâm trí tôi lúc đó dường như đã đong đầy, trào dâng những hồi ức về thầy! Sau Tết nghe thầy trở nặng, tôi có gọi điện hỏi thăm, chị Hằng có báo thầy đã đỡ hơn. Vậy mà!?

Thầy ơi! Học trò của thầy vẫn còn nhớ thầy nhiều lắm!

TS NGUYỄN THỊ THU TRANG