Thợ mộc trứ danh Nghệ An ngỡ ngàng trước tài điêu khắc của nghệ nhân xưa tại ngôi đình cổ

Đình Hoành Sơn, ngôi đình cổ có kiến trúc tinh xảo bậc nhất Nghệ An

Đình Hoành Sơn ở xã Khánh Sơn, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An, được xây dựng từ năm 1763 để thờ Uy Minh Vương Lý Nhật Quang. Uy Minh Vương Lý Nhật Quang là con trai thứ 8 của vua Lý Thái Tổ. Năm 1984, đình Hoành Sơn được xếp hạng Di tích lịch sử Quốc gia, đến năm 2017 thì được công nhận là di tích Quốc gia đặc biệt.

Đình Hoành Sơn được đánh giá là ngôi đình có kiến trúc tinh xảo bậc nhất ở Nghệ An. Ngôi đình được làm hoàn toàn bằng gỗ. Bộ khung của đình Hoành Sơn được ví như một bức tranh tổng thể sinh động, đầy màu sắc.

Các khối gỗ đều được nghệ nhân xưa chạm khắc thành các mảng trang trí. Mỗi nét chạm khắc đều rất tinh xảo, cho thấy tay nghề của những nghệ nhân đã dựng đình Hoành Sơn thời ký đó rất điêu luyện.

Những tác phẩm chủ đạo trong đình Hoành Sơn với đề tài "tứ linh" gồm Long, Ly, Quy, Phượng và tứ quý gồm: Tùng, Cúc, Trúc, Mai. Đây là những chủ đề truyền thống mà các nghệ nhân xưa thường chọn và phù hợp với việc trang trí trong các ngôi đình.

Ngoài ra, tại đình Hoành Sơn còn nhiều hình ảnh các hoạt cảnh phản ánh cuộc sống xã hội lúc bấy giờ như: Vinh quy bái tổ, xem điểm thi, thi võ, chèo thuyền, ngư tiều canh lục...

Chi 20 tỷ trùng tu ngôi đình cổ

Trải qua hàng trăm năm, ngôi đình cổ này đã xuống cấp nghiêm trọng. Phía trong đình Hoành Sơn nhiều cấu kiện gỗ bị mục nát. Bên cạnh đó phần chân của nhiều cây cột lớn cũng đã mục nát.

Mặc dù đã nhiều lần sửa chữa nhưng ngôi đình cổ có nguy cơ bị hư hại, đặc biệt trong mùa mưa bão. Đầu năm 2024, đình Hoành Sơn chính thức được hạ giải để tu bổ, tôn tạo với tổng kinh phí hơn 20 tỷ đồng.

Ông Bùi Công Vinh - Phó giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao Nghệ An, cho biết: Đình Hoành Sơn có yếu tố đặc biệt vì đây là một di tích quốc gia đặc biệt về kiến trúc nghệ thuật. Đây là lần tu bổ có quy mô nhất kể từ khi đình Hoành Sơn được xếp hạng.

Khi hạ giải đình Hoành Sơn, Sở Văn hóa - Thể thao Nghệ An phải mời Cục di sản văn hóa về đánh giá cấu kiện. "Cái gì được thay, không được thay, cái gì cần phục chế, gia cố… đều được xem xét và đánh giá rất công phu. Chỉ một số cấu kiện hư hỏng nặng, không thể phục chế thì mới phải thay mới. Ngoài ra, công trình còn được tôn tạo thêm một số hạng mục như nâng nền, xây dựng am hóa vàng…" - ông Vinh cho biết.

Thợ mộc cao tay cũng thán phục trình độ điêu khắc của cha ông ngày xưa

Đình Hoành Sơn có 8 vì, 7 gian với tổng số 32 cột gỗ lim tròn. Toàn bộ khu vực này được dựng mái che bằng tôn bao quanh để phục vụ quá trình tu bổ.

Theo quan sát của phóng viên, nhiều cột trụ của đình Hoành Sơn bị hư hỏng phần chân, được cắt bỏ để thay mới. Những người thợ được tuyển để thực hiện các phần việc sửa chữa, phục dựng đình Hoành Sơn đều đến từ xã Thượng Tân Lộc, huyện Nam Đàn, Nghệ An. Đây cũng là một trong những làng nghề mộc nức danh xứ Nghệ. Làng có nhiều thợ mộc tay nghề cao, nhiều năm kinh nghiệm.

Ông Nguyễn Văn Quang (SN 1970, trú xã Thượng Tân Lộc, huyện Nam Đàn) người đã có hơn 25 năm theo nghề mộc là một trong số những người đang làm việc tại đình Hoành Sơn cho biết: "Nhiều năm trong nghề mộc, nhưng đây là lần đầu tiên tôi thấy nhiều bức điêu khắc tinh xảo đến mức này. Chúng tôi bây giờ cũng rất khó để đạt được trình độ điêu khắc tinh xảo như cha ông ngày xưa. Các mảng chạm khắc ở đình Hoành Sơn khắc họa tỉ mỉ hình ảnh, cử chỉ nhân vật khiến bức tranh hết sức sinh động. Trong quá trình hạ giải, phải rất cẩn thận để tránh tác động đến những "bức tranh nghệ thuật bằng gỗ" này".

Theo ông Quang, với những cấu kiện gỗ bị hư hỏng, mối mọt phần chân hoặc ở giữa nhưng không được phép thay mới, thì thợ mộc phải cắt bỏ phần bị hư hỏng. Sau đó một phần gỗ tương ứng với phần đã cắt bỏ được ghép vào. Phần việc này đặc biệt khó đối với những tác phẩm điêu khắc bị hư hỏng một phần. Thợ mộc phải điêu khắc lại các họa tiết tương ứng rồi ghép vào. Đây cũng là công đoạn rất tốn thời gian và đòi hỏi tay nghề cao.

Anh Lương Sỹ Nhật - kỹ sư Công ty CP Xây dựng công trình văn hóa thể thao và du lịch - Chi nhánh miền Trung (đơn vị thi công dự án) cho biết: "Tất cả cấu kiện khi trùng tu đều được giữ lại nguyên bản. Riêng với những phần hư hỏng, được thay mới, chúng tôi vẫn giữa nguyên không sơn, làm giả cũ".

Hiện tại, có 15 thợ mộc hiện đang thực hiện việc trùng tu, tôn tạo đình Hoành Sơn. Tất cả đều là thợ mộc lành nghề. Dự kiến đến khoảng tháng 7/2025, việc trùng tu ngôi đình cổ này sẽ hoàn thành.