Từ thảm họa lũ quét ở Sa Ná: Ì ạch di dân vùng nguy cơ thiên tai

Sau 7 năm thực hiện Quyết định 1776 ngày 21/11/2012 của Thủ tướng Chính phủ về chương trình bố trí dân cư các vùng thiên tai, đặc biệt khó khăn, biên giới, hải đảo, kết quả đến đâu và đã có bao nhiêu khu tái định cư được thành lập... mà sao năm nào cũng có những nỗi đau như Sa Ná?

Vết thương khó lành

Tháng 6/2018, một cơn lũ lớn quét qua xóm Chu Va 12, xã Sơn Bình (Tam Đường, Lai Châu), nhấn chìm tất cả chỉ trong tích tắc, đã có 3 người chết, 3 người mất tích, 5 người khác bị thương sau trận lũ kinh hoàng.

   Cảnh tan hoang ở bản Sa Ná (xã Na Mèo, huyện Quan Sơn, Thanh Hóa) sau trận lũ quét ngày 3/8. 
(Ảnh: Hữu Dụng)

Hơn 1 năm sau, ở bản Sa Ná những ngày này, có những người chỉ sau vài phút đã không còn một người thân nào bên cạnh. Nỗi đau ấy, vết thương ấy sẽ mãi mãi không thể nào lành lặn với nhiều người, nhiều gia đình... Và với nhiều người, câu hỏi được đặt ra là giá như vấn đề cảnh báo lũ ống, lũ quét được quan tâm hơn, việc di dời người dân khỏi những điểm có nguy cơ bị lũ tàn phá được thực hiện triệt để thì chắc chắn sẽ bớt những câu chuyện đau lòng. 

Cho đến giờ người dân khu tái định cư Mớ Khoắc, xã Hạ Bì (Kim Bôi, Hòa Bình) vẫn còn nhớ như in trận mưa lũ lịch sử tháng 10/2017, khu đồi của xóm xuất hiện vết trượt dài hàng trăm mét, nhiều chỗ sâu hoắm, đất đá chảy xuống đánh vỡ tường rào, nhà cửa, chuồng trại của dân...

Ngay sau hiện tượng đó, một khu tái định cư nằm gần đường 12B được khảo sát xây dựng, được đầu tư đồng bộ về hạ tầng, điện, nước, ruộng cấy. 24 hộ xóm Mớ Khoắc cùng 5 hộ dân ở xóm khác đã tập trung về đây, mỗi hộ được cấp hơn 200m2 đất để xây nhà ở. Nỗi lo sạt lở không còn nữa, người dân yên tâm sản xuất.

Được biết, để đảm bảo an toàn cho người dân vùng nguy cơ cao thiên tai, năm 2018, tỉnh Hòa Bình đã triển khai 13 khu tái định cư (TĐC) bố trí ổn định dân cư tập trung do bị ảnh hưởng thiên tai năm 2017. Đến nay, các khu TĐC đã hoàn thành, bảo đảm an toàn, ổn định cuộc sống lâu dài cho 489 hộ dân. Tỉnh cũng bố trí chuyển dân theo hình thức xen ghép cho 84 hộ dân...

Tuy nhiên, không phải khu dân cư nào cũng sớm được quan tâm, hỗ trợ như ở Mớ Khoắc, bởi qua rà soát của ngành chức năng, toàn tỉnh Hòa Bình vẫn còn 423 điểm dân cư có nguy cơ thiên tai cao với 3.905 hộ nằm trong vùng ảnh hưởng, cần phải có phương án bố trí, ổn định dân cư theo Quyết định 1776.

Thống kê của Bộ NNPTNT đến hết năm 2018, các tỉnh phía Bắc mới triển khai thực hiện 188 dự án đầu tư bố trí dân cư vùng có nguy cơ cao về thiên tai (lũ ống, lũ quét, sạt lở đất núi, sạt lở đất bờ sông, bờ biển, ngập lụt…) theo kế hoạch, để di dời sắp xếp ổn định cho 23.023 hộ, với tổng nguồn vốn được phê duyệt là 7217 tỷ đồng.

Khó trăm bề

Là một trong những địa phương có nguy cơ cao xảy ra lũ ống, lũ quét, hiện trên địa bàn tỉnh Lai Châu có 5 dự án tiếp tục triển khai sắp xếp lại dân cư; năm 2018 đề nghị 11 dự án sắp xếp lại dân cư mới. Nhu cầu kinh phí của 11 dự án này và 5 dự án dở dang khoảng 240 tỷ đồng - một con số lớn với tỉnh nghèo như Lai Châu.

Dù UBND tỉnh đã có 5 văn bản gửi Chính phủ, các ngành chức năng nhưng trong bối cảnh nguồn kinh phí của Trung ương rất hạn chế, tỉnh phải huy động hết nguồn lực dự phòng của các huyện, dự phòng của tỉnh, Trung ương hỗ trợ khẩn cấp nhưng cũng chỉ được một nửa nguồn kinh phí cần có này.

Trong khi đó, ở nhiều địa phương, dù người dân đã được bố trí tái định cư nhưng vẫn chưa được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất tại nơi ở mới. Theo báo cáo của UBND huyện Đà Bắc (Hòa Bình), trên địa bàn huyện hiện có 5 khu TĐC là: Lau Bai, xã Vầy Nưa; xóm Túp, xã Tiền Phong; xóm Kế, xã Mường Chiềng; xóm Nhạp, xã Đồng Ruộng và khu TĐC Bưa Cốc, xã Suối Nánh.

Ngoài ra còn các khu TĐC xen ghép ở các xã với diện tích khoảng 17ha cho 478 hộ dân. Tuy nhiên, cả 5 khu TĐC tập trung và 478 hộ ở các khu TĐC xen ghép đều chưa được trích đo chi tiết từng hộ và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất theo quy định. Thậm chí, có những dự án TĐC trên địa bàn huyện Đà Bắc từ những năm 2012 đến nay vẫn chưa có “sổ đỏ".

Tại tỉnh Sơn La, theo mục tiêu đề ra tại Dự án “Rà soát, bổ sung quy hoạch bố trí sắp xếp dân cư tỉnh Sơn La giai đoạn 2012 - 2015 và định hướng đến năm 2020”, đến năm 2020 cần bố trí, sắp xếp, ổn định di dân ra khỏi vùng thiên tai 217 điểm, 3.299 hộ, 16.074 nhân khẩu. Thế nhưng, đến nay số hộ đã di chuyển đến điểm bố trí mới chỉ có 269 hộ/958 hộ, với 9,5ha đất ở, đạt 28% kế hoạch. Nguyên nhân chính vẫn là do thiếu kinh phí và công tác vận động, tuyên truyền người dân đi ra khỏi vùng có nguy cơ lũ ống, lũ quét gặp nhiều khó khăn.

Theo bà Nguyễn Thị Hoàng Yến - Phó Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác (Bộ NNPTNT), chương trình bố trí dân cư vùng thiên tai ở một số địa phương còn chậm, chưa đáp ứng được yêu cầu của di dân thực tế. Một số dự án kéo dài, chưa đảm bảo các điều kiện phục vụ sản xuất, đời sống của người dân nhất là đất ở, đất sản xuất. Nhiều điểm dân cư ở khu vực có nguy cơ cao chưa được di dời đến nơi an toàn.

Được biết, trong giai đoạn 2018 – 2020, các tỉnh phía Bắc đề xuất cần tiếp tục hoàn thành 188 dự án với mục tiêu bố trí, sắp xếp ổn định cho 23.023 hộ ở các vùng có nguy cơ cao về thiên tai, lũ ống, lũ quét, sạt lở đất, ngập lũ, lụt… đến nơi định cơ nơi an toàn.

Tổng vốn nhu cầu thực hiện là 4.793 tỷ đồng, trong đó đề nghị ngân sách Trung ương hỗ trợ là 4.213 tỷ đồng. Trên thực tế, nguồn vốn mới bố trí được 1.649 tỷ đồng (đạt 22,8% so với mục tiêu được duyệt), chỉ có 4.880 hộ được chuyển đến nơi ở mới, con số quá nhỏ bé so với 23.023 hộ đang trong vùng có nguy cơ cao về thiên tai.