Xuất khẩu gạo: Thị trường truyền thống ế ẩm

Ế gạo vì thị trường truyền thống

Theo Hiệp hội Lương thực VN (VFA), XK gạo của VN trong tháng 9 vừa qua chỉ đạt hơn 526.500 tấn, trị giá khoảng 230,4 triệu USD (FOB), thấp hơn dự kiến 123.000 tấn. Đây là tháng có sản lượng gạo XK đạt thấp nhất trong vòng 7 tháng gần đây.


Nguyên nhân của việc XK gạo sụt giảm và không đạt kế hoạch liên tiếp trong 3 tháng 7, 8, 9 vừa qua là do thiếu nhu cầu từ Philippines, Indonesia và sự trì hoãn nhập khẩu từ thị trường Trung Quốc. VFA còn cho biết, nếu Indonesia và Philippines không nhập gạo trở lại trong thời gian sớm nhất thì XK gạo của VN trong quý IV/2013 này sẽ gặp khó khăn và XK gạo cả năm của ta khó hoàn thành kế hoạch đề ra, thậm chí kể cả đã hạ mục tiêu XK gạo xuống còn khoảng 7 triệu tấn.

Từ trước đến nay, các thị trường truyền thống chuyên nhập khẩu gạo của VN gồm các nước Philippines, Indonesia, Malaysia luôn nhập khẩu ổn định một lượng gạo chiếm 2/3 lượng gạo XK từ VN. Nhưng 8 tháng đầu năm nay, lượng gạo XK được ký hợp đồng tập trung vào các thị trường truyền thống chỉ còn chiếm 13,6%. Cũng 9 tháng đầu năm nay, các thị trường như Philippines đã giảm hơn 63% lượng gạo nhập từ VN, Malaysia giảm gần 35%. Riêng Indonesia chưa nhập gạo của VN từ đầu năm đến nay.

Theo một nguồn tin từ Bộ Công Thương, thì Indonesia cho biết sẽ không nhập khẩu thêm gạo trong năm nay do sản lượng gạo đã đủ để đáp ứng nhu cầu trong nước.

Như vậy, bên cạnh việc các thị trường truyền thống đang ngày càng tự đáp ứng được nhu cầu gạo của mình và hạn chế nhập khẩu thì phương thức nhập khẩu gạo của các thị trường này cũng đang thay đổi, gây không ít bất lợi cho XK gạo của VN. Trước đây các thị trường truyền thống thường nhập theo các hợp đồng tập trung do hai chính phủ đàm phán, nay các nước đều cho tư nhân đấu thầu để nhập gạo. Việc đấu thầu này đã tạo điều kiện cho các nhà nhập khẩu tự do lựa chọn nhà XK có giá rẻ, có thể ký hợp đồng với nhiều nhà nhập khẩu. Vì thế gạo VN gặp trở ngại khi XK gạo qua thị trường truyền thống.

Chưa kể năm nay, nguồn cung thế giới đang rất lớn. Các nước nhập khẩu gạo đang nhìn vào lượng gạo tồn kho của Thái Lan, chờ đợi nước này bán giá thấp. Khi đó nước nào bán gạo giá rẻ hơn thì họ sẽ mua chứ không nhập gạo VN.

Chuyển hướng khi chưa quá muộn...

Do khó khăn ở thị trường gạo truyền thống nên lần đầu tiên chỉ trong nửa đầu tháng 9.2013, châu Phi đã chiếm tới gần 70% tổng lượng gạo XK của cả nước, vượt qua thị trường châu Á chỉ chiếm 27%. Theo báo cáo mới nhất của Bộ Công Thương, tính từ 1.9 đến 26.9.2013, XK gạo VN sang châu Phi đã chiếm tới 45% tổng lượng gạo XK của VN.

Trong quý IV này, VFA cũng dự kiến thị trường chính của gạo VN vẫn là Trung Quốc với sự cạnh tranh của Pakistan và Myanmar; tiếp theo là châu Phi với nhiều nguồn cạnh tranh, nhất là Thái Lan và Ấn Độ.

Chuyên gia kinh tế Nguyễn Đình Bích nói: "Từ lâu chúng ta đã cảnh báo, VN không nên quá lệ thuộc vào thị trường gạo truyền thống mà nên mở rộng sang hợp đồng gạo thương mại với nhiều đối tác. Tuy nhiên, cho đến nay, các DN VN đã quá chậm chạp trong việc mở rộng thị trường gạo XK".

Ông Nguyễn Hùng Linh-Giám đốc Công ty Du lịch Thương mại Kiên Giang cho biết, các nước châu Phi đang ngày càng ưa chuộng gạo VN nhiều hơn. Từ đầu năm đến nay, lượng gạo xuất vào thị trường này đã tăng 10-30% so với năm ngoái. Thay vì xuất qua trung gian là các thương nhân châu Âu và Liban, hiện nay các DN VN đã ký hợp đồng bán gạo trực tiếp với các nhà nhập khẩu châu Phi nên gạo được bán với giá rẻ, khiến lượng gạo XK vào châu lục này tăng lên.

Ông Phạm Văn Bảy-Phó Chủ tịch VFA cũng cho hay, không chỉ gạo thường mà gạo thơm của VN XK vào châu Phi cũng tăng rất mạnh (8 tháng năm 2013 đạt 600.000 tấn) do giá chỉ còn bằng một nửa so với gạo thơm của Thái Lan, trong khi chất lượng không thua kém.

Theo ông Phan Văn Chinh-Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), Bộ Công Thương cũng đang tích cực đàm phán với một số thị trường với hy vọng từ nay đến cuối năm sẽ mở thêm được một số thị trường mới cho gạo XK. Cụ thể, VN đã ký kết Bản ghi nhớ (MOU) về thương mại gạo với Comoros (một quốc gia ở khu vực Đông Phi), để cung cấp cho Comoros 60.000 tấn gạo mỗi năm trong thời gian từ tháng 8.2013 đến hết tháng 12.2015.

Trước đó, VN đã ký Bản ghi nhớ về thương mại gạo với Guinea và sẽ cung cấp cho Guinea 300.000 tấn gạo mỗi năm từ ngày 1.4.2013 đến 31.12.2015. Mexico cũng là một thị trường mới mở cho gạo XK của VN với lượng XK từ đầu năm đến nay vào khoảng gần 3.000 tấn. Đáng nói là trước năm 2013, chưa có một lô hàng gạo nào của VN XK được vào Mexico.