"Trả lương bằng bánh", "ổ chó" hay "hành củ"?

Sẽ không chỉ là "sững sờ", không chỉ dừng ở mức kinh ngạc, và luật pháp có lẽ cũng không thể "cho phép" nếu anh A nọ là một... nhà báo, một người lao động của doanh nghiệp sản xuất nước mắm, hoặc tệ hơn, của một công ty mai táng chẳng hạn.

Câu chuyện trả lương bằng hiện vật thực ra không mới. Hai năm trước, Công ty cổ phần Hợp Nhất lần đầu tiên trả lương cho công nhân bằng cổ phiếu theo công thức: Lương= mệnh giá cổ phiếu + 25% cổ tức.

Cũng năm 2009, ngay trước Tết âm lịch, một quan chức của Công đoàn Giáo dục Việt Nam nêu câu chuyện thực tế: Giáo viên miền núi thay vì nhận lương tiền mặt đã được trả bằng "chuối xanh, củi khô".  Thậm chí khi Tết cận kề, phải đành lòng ôm về cả "ổ chó con" để trừ nợ “lương”.

Ở Thái Nguyên, cán bộ ngành điện thì được trả bằng... bóng điện. Những câu chuyện bi hài ấy nghe như bịa. Nhưng thực tế còn tàn nhẫn hơn nhiều khi những người đang nhận lương thấp nhất, bán mồ hôi rẻ nhất, và phải chịu nhiều bất công nhất với hình thức lương nên gọi là "ổ chó".

Ngày 18.9.1985, tại Nghị định số 235, Hội đồng Bộ trưởng đã chính thức "bãi bỏ chế độ cung cấp hiện vật theo giá bù lỗ, chuyển sang chế độ trả lương bằng tiền do quỹ hàng hoá bảo đảm", chấm dứt những câu chuyện trả lương bằng phân đạm cho công nhân, bằng bia hơi cho phụ nữ của "thời bao cấp".

Vậy mà gần 30 năm sau đó, những câu chuyện bi hài tiếp tục tái diễn, khi mà kinh tế Việt Nam đang được một số người xưng tụng là "rồng" hay "hổ" châu Á. Và, cho dù DN có giải thích cách gì: Không có tiền mặt; hàng hóa ế ấm, tồn kho, thì với việc nhận lương "hiện vật", những người lao động khốn khổ đang phải gánh chịu trong đồng lương của mình tất tật các chi phí, từ tiếp thị, bán hàng, quảng cáo... đang gánh luôn cả những rủi ro, thất bại của DN và trách nhiệm của những ông chủ.

Tháng 7.2009, khi một xí nghiệp ở Belarus trả lương cho công nhân bằng... hành củ và củi đun, một tờ báo đã nhận xét: Đây là một trong những biểu hiện của sự quay lại "nền kinh tế tự nhiên" khi nền kinh tế thị trường phải đối diện với hai hiện tượng... ngắc ngoải của thị trường: "Tiền mặt trở nên khan hiếm" và sản phẩm "không có thị trường tiêu thụ". Bởi vậy, sẽ rất thiếu công bằng khi cho rằng việc trả lương "hiện vật" chỉ thuần túy là chuyện lương tâm DN.

Tại Diễn đàn QH vừa qua, Chính phủ đã chính thức hóa con số 49.000 doanh nghiệp đã phải giải thể, phá sản do những khó khăn kinh tế. Con số 49.000 là chưa đủ, bởi còn hàm chứa sau nó một sự thật khác: Có lẽ, cũng phải ngần đó DN đang tồn tại một cách ngắc ngoải. Bởi vậy, những vụ "trả lương bằng bánh" năm nay có lẽ sẽ không là chuyện cá biệt, và "ổ chó" hay "hành củ" cũng chưa phải là sự kỳ cục cuối cùng.

Anh Đào