Azovstal - pháo đài cuối cùng của Mariupol trước làn sóng xung đột từ Nga

Nhà máy luyện kim lớn nhất châu Âu

Azovstal là một trong những nhà máy luyện kim lớn nhất châu Âu, nằm ở phía Đông cảng Mariupol. Nhà máy được xây dựng vào năm 1930 dưới thời Liên Xô tại Mariupol, và bắt đầu đi vào sản xuất từ năm 1933. Vào tháng 1/1935, dây chuyền luyện thép được đưa vào hoạt động tại Azovstal.

Năm 1941, do ảnh hưởng của Chiến tranh thế giới thứ hai, các hoạt động buộc phải dừng lại khi Đức Quốc xã chiếm Mariupol. Vào tháng 9/1943, sau khi thành phố được giải phóng, nhà máy đã được xây dựng lại. 

Nhà máy Azovstal bao gồm những cấu trúc xây dựng thấp, trải dài trên khu vực rộng khoảng 11km vuông với vô số tòa nhà, lò luyện kim, đường ray và hầm ngầm nhìn thẳng ra biển.

Trước khi chiến sự Nga - Ukraine nổ ra, nơi này sản xuất ra 4,5 triệu tấn thép, khoảng 3,5 triệu tấn kim loại nóng và 1,2 triệu tấn thép cuộn mỗi năm. Giống như Ilyich, nhà thép còn lại ở Mariupol đã bị lực lượng Nga kiểm soát, Azovstal hiện thuộc Metinvest, tập đoàn thuộc sở hữu của tỷ phú giàu nhất Ukraine Rinat Akhmetov.

Nhà máy Azovstal là nhà sản xuất duy nhất của Ukraine sản xuất các sản phẩm cán chất lượng cao với độ dày 6-200 mm và chiều rộng 1500-3200 mm phục vụ cho việc đóng tàu, cơ khí điện và chế tạo máy đặc biệt, xây dựng cầu, sản xuất ống khí đốt đường kính lớn và đường ống dẫn dầu, công trình ngoài khơi. Ngoài ra, nhà máy cũng liên tục cải tiến sản xuất thép cường độ cực cao Х70 và Х80.

Do các quy định về môi trường và cường độ hoạt động của Azovstal cũng như các nhà máy khác thuộc sở hữu của Metinvest trong thành phố, Mariupol được National Geographic mô tả là "một trong những thành phố ô nhiễm nhất" ở Ukraine. Trong năm 2018 và 2019, rất nhiều lần cư dân Mariupol đã xuống đường biểu tình đòi cải cách.

Vì sao lực lượng Ukraine lựa chọn nhà máy Azovstal làm nơi ẩn nấp?

Kể từ khi được xây dựng vào năm 1930, nhà máy Azovstal được coi là một trong những dự án quan trọng nhất nhằm đảm bảo nguồn cung cấp thép dồi dào, liên tục cho ngành công nghiệp chế tạo của Liên Xô khi ấy.

Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, trong giai đoạn Chiến tranh Lạnh, nhà máy Azovstal liên tục mở rộng. Bên dưới các cấu trúc nổi ở Azovstal là những tổ hợp đường hầm dài hơn 20km, xây dựng bằng bê tông cốt thép với kết cấu cực kỳ phức tạp. Tại đây có thể bố trí hầm trú ẩn, cáp, đầy đủ lương thực nước uống. Thậm chí, một số chuyên gia cho rằng nơi này có thể chịu được áp lực của một vụ nổ hạt nhân quy mô nhỏ.

Tiến sĩ Aglaya Snetkov, chuyên gia về chính sách đối ngoại và an ninh của Nga tại Đại học Hoàng Gia London, cho biết các đường hầm tại Azovstal rộng, kiên cố và phức tạp đến mức cơ sở này cực kỳ khó bị đánh bại bởi các cuộc tấn công của Nga.

Trong khi đó, Oleh Zhdanov, một nhà phân tích quân sự ở Kiev cho biết: "Nhà máy Azovstal sở hữu một không gian rộng lớn với rất nhiều tòa nhà và hệ thống đường hầm, đây là một nơi ẩn nấp rất tốt cho các lực lượng Ukraine. Dường như cách duy nhất mà người Nga có thể kiểm soát được nhà máy này là sử dụng vũ khí hóa học. Cách duy nhất để Nga chiến thắng là phải ép được quân đội Ukraine ra ngoài!"

Eduard Basurin, Phó chỉ huy lực lượng dân quân của “Cộng hòa Nhân dân Donetsk” (DPR) tự xưng cho biết Moscow đã chiếm được 80% cảng Mariupol. Tuy nhiên sự kháng cự vẫn tiếp diễn và rất nhiều lực lượng Ukraine đều cố gắng "chạy thoát về phía nhà máy Azovstal".

Lực lượng bảo vệ thành phố tập trung ở nhà máy Azovstal  bao gồm lính thủy đánh bộ Ukraine, lữ đoàn cơ giới, lữ đoàn vệ binh quốc gia và trung đoàn Azov, một lực lượng dân quân được thành lập bởi những người theo chủ nghĩa dân tộc cực hữu, sau này được hợp nhất thành lực lượng bảo vệ quốc gia.

Ông Basurin mô tả nhà máy như một "pháo đài cuối cùng của thành phố".

Chiến sự phức tạp diễn ra tại Mariupol

Trong hơn bảy tuần xung đột, các lực lượng Nga đã tiến gần đến trung tâm của Mariupol và liên tục thực hiện các cuộc không kích bằng bom, pháo và tên lửa bắn từ Biển Đen, khiến nhiều khu chung cư, bệnh viện và các tòa nhà khác trở thành đống đổ nát.

Cư dân của thành phố bị phong tỏa, ước tính hơn 400.000 người trước chiến sự, đã sống trong cảnh thiếu điện, nước, thông tin liên lạc hoặc điều trị y tế hiện đại kể từ đầu tháng 3/2022. Nhiều người hết lương thực và thuốc men sau khi các cửa hàng bị cướp phá. 

Các nhà phân tích dự đoán rằng thành phố sẽ sớm thất thủ.

Tuy nhiên, lực lượng Ukraine - từ quân đội chính, lực lượng biên phòng cũng như tiểu đoàn Azov - vẫn cố gắng cầm cự. Họ ẩn náu dưới lòng đất của các nhà máy sắt thép như Azovsta, nơi có mạng lưới đường hầm rộng khắp.

Trong những ngày gần đây, cuộc bao vây dường như đang đến hồi kết thúc. Hôm 16/4, Bộ Quốc phòng Nga tuyên bố rằng thành phố đã "vắng bóng" các binh lính Ukraine, chỉ còn một số vẫn bị phong tỏa ở nhà máy Azovstal. 

Các tuyên bố quân sự của Nga không thể được xác minh một cách độc lập.

Việc chiếm được Mariupol sẽ giúp chiến dịch của Tổng thống Nga Vladimir Putin diễn ra thuận lợi hơn, bằng cách cho phép Moscow thiết lập một cầu đường bộ giữa Crimea và các thành phố mà nước này chiếm giữ ở miền nam Ukraine. Đồng thời nó cũng tạo điều kiện cho cuộc tấn công dự kiến của Moscow tại Donbass.

Đối với người dân Ukraine, việc giữ vững Mariupol lẫn nhà máy Azovstal đã trở thành biểu tượng cho cuộc kháng chiến của quốc gia này.

Kênh Azov's Telegram đã phát hành một video vào tuần trước, trong đó Denys Prokopenko, chỉ huy trung đoàn Azov, cho biết "những người đàn ông thực sự" vẫn đang bảo vệ thành phố. Trong video, ông Prokopenko ngồi bên cạnh Serhii Volyna, chỉ huy của Lữ đoàn 36 Thủy quân lục chiến. Hai nhóm đã hợp lực thành công để bảo vệ Mariupol và Azovstal, ông cho biết.

Tổng thống Volodymyr Zelensky thừa nhận trong một cuộc phỏng vấn với truyền thông Ukraine hôm 16/4 rằng tình hình của Mariupol "chắc chắn không cải thiện", với việc quân đội bị phong tỏa và nhiều người bị thương cũng như thiệt mạng. Tuy nhiên, ông nói thêm: "Các chàng trai đang tự vệ một cách anh dũng!"

Những người lãnh đạo lực lượng bảo vệ cư dân ở Mariupol đã chia sẻ về tình hình quân đội Ukraine đang trấn giữ tại nhà máy Azovstal và trong khu vực cảng. Andriy Biletsky, lãnh đạo tiểu đoàn Azov nói với Financial Times rằng có khoảng dưới 4.000 quân Ukraine ở Mariupol khi bắt đầu xung đột, hiện còn khoảng 2.000 vẫn hoạt động trong thành phố, bao gồm cả những binh lính của Lữ đoàn Thủy quân lục chiến 36 Ukraine, một số lượng lớn các chiến binh Azov, binh sĩ từ Lữ đoàn bộ binh 56, cũng như lính biên phòng và các chiến binh tình nguyện.

Ông nói: "Mariupol là một thành phố lớn, có rất nhiều tòa nhà lớn làm bằng bê tông cốt thép, cùng một số lượng lớn các lối đi ngầm. Đây chính là lợi thế của chúng tôi!"

Mặc dù vậy, binh lính Ukraine gặp khó khăn bởi thiếu thức ăn và nước uống, ông Biletsky nói. Máy bay trực thăng của Ukraine từng thả các gói dự trữ khẩn cấp bao gồm vũ khí và thuốc men qua một "cầu hàng không", mặc dù ông không cho biết liệu họ có còn làm như vậy hay không.

Ông Biletsky nói thêm các bác sĩ và y tá đang cố gắng giúp đỡ khắp Mariupol, tuy nhiên vẫn còn tình trạng thiếu thuốc, bao gồm cả thuốc kháng sinh và thuốc gây mê. Ông nói: "Một số lượng lớn người chết hoặc phải cắt cụt chi sau khi bị hoại tử, giống như ở thế kỷ 19".

Hôm 13/4, Bộ Quốc phòng Nga và các nhà bình luận thân Nga tuyên bố hơn 1.000 lính thủy đánh bộ Ukraine đã đầu hàng, phát hành một đoạn video cho thấy hàng chục người trong số họ đưa tay ra sau đầu.

Tuy nhiên, Oleksiy Arestovych, một cố vấn tại văn phòng của Tổng thống Ukraine Zelensky, cho biết số người đầu hàng "ít hơn nhiều", đồng thời nói thêm rằng một số lính Thủy quân lục chiến đã tham gia với lực lượng Azov và đang tập trung tại nhà máy.

Hôm 17/4, Bộ Quốc Phòng Nga ra tối hậu thư cho những binh sĩ Ukraine cuối cùng còn đang chiến đấu bảo vệ thành phố cảng chiến lược Mariupol cũng như nhà máy Azovstal đầu hàng để giữ tính mạng.

Đáp trả, Thủ tướng Ukraine Denys Shmyhal cho biết các lực lượng Ukraine còn lại ở Mariupol vẫn đang chiến đấu.

"Thành phố vẫn chưa sụp đổ", ông Shmyhal nói với chương trình của đài ABC vào ngày 17/4. "Chúng tôi sẽ chiến đấu đến cùng, quyết thắng trong cuộc chiến này".

Ông cho biết Ukraine sẵn sàng chấm dứt xung đột thông qua ngoại giao nếu có thể, "nhưng chúng tôi không có ý định đầu hàng".

Cũng trong ngày 17/4, ông Petro Andriushchenko, cố vấn của thị trưởng Mariupol, cho biết trong một bài đăng trên Telegram rằng các lực lượng Nga đã thông báo sẽ bị đóng toàn bộ lối ra vào thành phố từ ngày 18/4 (giờ địa phương). 

Được biết, các lực lượng Nga sẽ cấp thẻ di chuyển trong thành phố bị bao vây. Ông Andriushchenko nói: "Hàng trăm người dân phải xếp hàng dài để được cấp thẻ di chuyển, nếu không có thẻ này, họ không những không thể đi lại giữa các quận mà còn không thể ra đường".