Bài học kinh tế năng lượng cho châu Âu: "Họ đã bị mộng du vào một tình huống dễ bị tổn thương"

Nếu Nga đang chơi một trò chơi dài hơi, các nhà lãnh đạo châu Âu có thể bị ảnh hưởng bởi sự tức giận của công chúng về giá năng lượng tăng, nghĩa là Nga có khả năng gây ra nhiều nỗi đau kinh tế hơn

Khi người Ba Lan và người Bulgaria lo lắng bếp nấu và lò sưởi của họ sẽ cạn kiệt, phần còn lại của châu Âu đang cố gắng đáp trả sau nước cờ mới nhất của Vladimir Putin về cuộc xung đột Ukraine - cắt nguồn cung cấp khí đốt cho các khách hàng lớn của ông.

Tuần trước, Moscow đã tạm dừng việc cung cấp khí đốt cho Ba Lan và Bulgaria, đồng thời đe dọa sẽ làm điều tương tự với các quốc gia khác, vì sự ủng hộ của họ đối với Kyiv, khiến các quốc gia châu Âu và Mỹ cáo buộc hành vi này của Nga là tống tiền.

Chiến thuật của Putin được nhiều người coi là lời cảnh báo đối với các đối thủ của ông ở châu Âu - những người cũng phụ thuộc vào khí đốt, dầu và các sản phẩm hóa dầu khác của Nga - cũng như đây là nỗ lực bổ sung dự trữ tiền mặt của ông.

Một ngày sau khi Điện Kremlin tắt vòi khí đốt, các nhà cung cấp năng lượng Uniper, ở Đức và Eni SpA, ở Ý được cho là đã mở tài khoản với ngân hàng Nga Gazprombank để mua khí đốt của Nga, giúp Moscow thắng lớn trong nỗ lực nhận thanh toán bằng đồng rúp.

Trong khi thách thức các nỗ lực của Liên minh châu Âu để duy trì một mặt trận thống nhất chống lại Moscow, các công ty năng lượng có thể tuân thủ về mặt kỹ thuật với các lệnh trừng phạt dưới một lỗ hổng cho phép họ thanh toán cho Gazprombank bằng đồng euro, mà ngân hàng sẽ chuyển đổi thành rúp trong một tài khoản riêng.

"Putin đã có vũ khí này và ông ấy đang sử dụng nó. Không chỉ là vũ khí quân sự mà ông ấy đang sử dụng trong chiến tranh, mà còn là vũ khí dành cho tất cả mọi người đang phụ thuộc vào tài nguyên thiên nhiên của đất nước ông ấy", Natasha Lindstaedt, giáo sư tại Đại học Essex nói với tờ Al Jazeera.

Chế độ trừng phạt do phương Tây đứng đầu đối với Nga đã làm tê liệt nền kinh tế của đất nước và làm cạn kiệt dự trữ ngoại hối, khiến Moscow phải sử dụng chiêu xuất khẩu năng lượng là chính để lấp đầy kho bạc dành cho nỗ lực chiến sự bằng tiền từ đối thủ. Mặc dù không phải là chưa từng xảy ra - việc Liên Xô cung cấp khí đốt và dầu cho phần lớn châu Âu trong suốt Chiến tranh Lạnh - động lực này khiến các quốc gia vừa là khách hàng lớn vừa là những người chỉ trích Moscow, chẳng hạn như Đức, rơi vào tình thế khó khăn.

"Đức chắc chắn nằm giữa một tảng đá và đó là một nơi khó khăn. Họ phụ thuộc vào khí đốt của Nga hơn bất kỳ ai khác ở châu Âu", Lindstaedt nói.

"Họ sẽ phải hướng tới Trung Đông nhiều hơn, đó là điều mà họ có thể không muốn làm vì những lý do khác, và điều đáng mừng đối với họ là Đức đã có một phong trào xanh mạnh mẽ trong một thời gian dài, đó là nói về chính mình - năng lượng hiệu quả, thay thế cho khí đốt và dầu mỏ Nga, vì vậy đó là một tình trạng khó khăn đặc biệt đối với họ".

Ủy ban châu Âu tuần trước đã thông báo về việc thành lập một lực lượng đặc nhiệm khu vực ở Sofia, hiện sẽ tìm kiếm các nguồn năng lượng khác trước khi mùa đông Bulgaria ập đến.

Benedict McAleenan, đối tác quản lý tại Helmsley Energy và là thành viên cấp cao tại tổ chức tư vấn của Policy Exchange ở London cho biết, Putin muốn chia rẽ các quốc gia châu Âu và phá vỡ lập trường thống nhất của họ. McAleenan nói với tờ Al Jazeera: "Nó cũng hoạt động bằng cách gia tăng sự không chắc chắn trên thị trường khí đốt, điều này làm tăng giá và nâng cao thu nhập của người Nga. Ba Lan và Đức vừa đạt được một thỏa thuận giúp Đức tham gia các biện pháp trừng phạt dầu mỏ chống lại Nga bằng cách sử dụng đường ống của Ba Lan để cung cấp cho các nhà máy lọc dầu của Đức, và Putin cũng đang cố gắng trừng phạt họ vì điều đó".

Bài học chính cho châu Âu là họ đã bị mộng du vào một tình huống dễ bị tổn thương như vậy

Nếu Nga đang chơi một trò chơi dài hơi, các nhà lãnh đạo châu Âu có thể bị ảnh hưởng bởi sự tức giận của công chúng về giá năng lượng tăng, thì Nga rõ ràng có khả năng gây ra nhiều nỗi đau kinh tế hơn cho khu vực này.

Nick Butler, nhà kinh tế học và là giáo sư thỉnh giảng tại King's College London, nói với Al Jazeera rằng, nguồn cung cấp mới có thể mất nhiều năm để đưa vào hoạt động suôn sẻ.

"Việc tăng giá thực sự vẫn chưa thành công vì không có nguồn cung nào bị cắt ngoài Ba Lan và Bulgaria. Tôi nghĩ rằng phản ứng của công chúng sẽ khác nhau giữa các quốc gia; Với nhiều quốc gia châu Âu đang phải đối mặt với lạm phát cao, không rõ liệu một ván bài như vậy của Putin có làm giảm bớt hay làm khó quyết tâm chống lại Moscow hay không".

Nick Butler nói: "Thực sự con đường duy nhất có thể thoát ra là nếu muốn Nga ngừng tấn công nước láng giềng của mình, thì châu Âu phải chuyển rất nhanh sang một hệ thống có nhu cầu năng lượng thấp hơn, dùng nhiều năng lượng tái tạo hơn, năng lượng hạt nhân và nhiều nhiên liệu LNG hơn. Tất nhiên, kịch bản khác đi kèm đó sẽ là sự suy thoái quốc tế, điều mà chả ai mong đợi cả".

Lindstaedt cho biết, bài học chính cho châu Âu là họ đã bị mộng du vào một tình huống dễ bị tổn thương như vậy. Lindstaedt còn nói: "Putin đã gửi những lời cảnh báo rõ ràng rằng Châu Âu, NATO, hoặc bất kỳ kẻ thù nào mà ông ấy nhận thức được là không nên 'vượt quá mức'. "Chúng tôi đã có hơn hai thập kỷ để cùng nhau hành động nhưng bây giờ điều này càng được thúc đẩy vì những lý do hoàn toàn khác nhau. Đó là một mớ hỗn độn sẽ lặp lại: Biden đang thúc đẩy viện trợ quân sự nhiều hơn cho Ukraine, các đồng minh của Mỹ ở châu Âu đồng tình điều này, và Nga đáp trả bằng cách sử dụng vũ khí cung cấp khí đốt của mình chống lại các đồng minh đó. Vì thế, cách thực sự duy nhất để Nga dừng lại là bằng cách nào đó chất khí đốt phải được loại bỏ khỏi phương trình kinh kế khu vực của Châu Âu".

Đây là một trò chơi rất nguy hiểm đang diễn ra, không biết chuyện này sẽ kết thúc như thế nào, có vẻ như nó sẽ kết thúc ở một nơi rất tồi tệ đối với cả Tây Âu và Nga

Các quốc gia châu Âu gấp rút thay thế hàng nhập khẩu từ Nga trong một thử nghiệm về độ quyết tâm. Các động thái này là một phần của cuộc tranh giành ở châu Âu nhằm ứng phó với cuộc khủng hoảng năng lượng do Nga xâm lược Ukraine. Tổng thống Nga Vladimir Putin trong những ngày gần đây đã đả kích kẻ thù của mình ở phương Tây bằng cách cắt nguồn cung cấp khí đốt tự nhiên cho Bulgaria và Ba Lan vì họ từ chối thanh toán bằng đồng rúp. Những nước tiêu thụ lớn khác của khí đốt Nga, bao gồm cả Đức và Ý đã tìm cách trấn an người dân của họ rằng, họ đang tìm cách giải quyết nếu Putin mở rộng mức giới hạn phản đòn như ông đã đe dọa.

18 tháng tới sẽ là một khoản thời gian khó khăn đối với châu Âu, khi tác động của giá khí đốt cao lan tràn khắp thế giới và các chính phủ phải vật lộn

Nhưng theo hầu hết các kịch bản, 18 tháng tới sẽ là một thời gian khó khăn đối với châu Âu, khi tác động của giá cao lan tràn khắp thế giới và các chính phủ phải vật lộn để cung cấp điện cho các nhà máy của họ, sưởi ấm nhà ở và giữ cho các nhà máy điện của họ hoạt động. Không có đủ lựa chọn thay thế trong thời gian tới để tránh những thiệt hại lớn về kinh tế trong mùa đông tới, nếu Nga cắt giảm nguồn cung. Ví dụ, trong tháng này, ngân hàng trung ương Đức cảnh báo rằng nền kinh tế nước họ có thể giảm 2% nếu chiến tranh kéo dài.

Edward Chow, một học giả về an ninh năng lượng tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, người từng làm việc trong ngành này trong nhiều thập kỷ cho biết: "Đây là một trò chơi rất nguy hiểm đang diễn ra. Tôi không biết chuyện này sẽ kết thúc như thế nào. Có vẻ như nó sẽ kết thúc ở một nơi rất tồi tệ đối với cả Tây Âu và Nga".

Thị trường khí đốt của châu Âu đã trở thành một sự chắp vá

Hiện tại, thị trường khí đốt của châu Âu đã trở thành một sự chắp vá. Ý có thể quay sang Algeria, Bulgaria có thể quay sang Hy Lạp và Ba Lan có thể xoay trục sang kế hoạch mở rộng dự kiến từ lâu đối với khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG), nhập khẩu qua một đường ống kết nối từ Na Uy.

"Đó là một sự sắp xếp lại năng lượng thế giới một cách ấn tượng, bất ngờ. Hai tháng trước, người châu Âu không thể tưởng tượng được việc đóng cửa năng lượng của Nga, và giờ đây chỉ còn là câu hỏi là sẽ mất bao lâu", Edward Chow nói. "Và nó diễn ra nhanh hơn những gì có thể tưởng tượng được chỉ hai tháng trước. Putin trong tám tuần chiến tranh đã phá hủy thứ mà ông ấy dành 22 năm xây dựng: đưa nước Nga hội nhập vào nền kinh tế thế giới".

Châu Âu trước mắt phải chuyển sang các lựa chọn thay thế đắt tiền hơn như Hoa Kỳ

Thay vì mua dầu và khí đốt tự nhiên từ Nga - nơi chi phí sản xuất rất thấp và vận chuyển bằng đường ống rẻ, Châu Âu trước mắt phải chuyển sang các lựa chọn thay thế đắt tiền hơn như từ Hoa Kỳ.

Thậm chí, các quốc gia châu Âu cũng đang di chuyển nhanh nhất để có thể đa dạng hóa nguồn cung cấp, nhưng các nhà sản xuất năng lượng không thể theo kịp. Bởi một dự án quay vòng vận hành nguồn cung cấp khí đốt tự nhiên mới thường mất ít nhất từ hai đến bốn năm. Đồng thời, các nhà đầu tư có thể cảnh giác với các dự án khí đốt tự nhiên lớn, dài hạn khi các chính phủ và doanh nghiệp sớm tìm đến các loại năng lượng thân thiện với môi trường hơn.

Năng lượng tái tạo - chủ yếu là năng lượng mặt trời và gió - đã nhận được một cú sốc từ cuộc khủng hoảng hiện nay. Cliff Kupchan, nhà phân tích kinh tế và chủ tịch của công ty tư vấn rủi ro Eurasia Group cho biết: "Điều này sẽ thúc đẩy quá trình chuyển đổi của châu Âu sang năng lượng tái tạo và các nguồn khí đốt khác".

Nhưng đối với tất cả các cuộc thảo luận về việc châu Âu đẩy mạnh nỗ lực đưa năng lượng tái tạo thâm nhập thị trường nhiều hơn, đó cũng là một đề xuất dài hạn, phức tạp bởi các vấn đề chuỗi cung ứng và tranh chấp môi trường. Giá năng lượng tái tạo trên toàn thế giới, sau gần hai thập kỷ giảm đã tăng lên trong năm qua, và ở châu Âu có rất ít cơ hội để nhanh chóng bổ sung thêm nhiều khách hàng năng lượng tái tạo mới.

Toàn bộ châu Âu phải nhận ra rằng, việc phụ thuộc phần lớn vào một quốc gia, một nhà cung cấp duy nhất không phải là một quan điểm thông minh

Flemming Sorenson, Phó chủ tịch của công ty năng lượng LevelTen Energy Châu Âu cho biết: "Có rất ít hợp đồng năng lượng tái tạo mới có thể được ký kết và sẵn sàng bắt đầu trước năm 2024". Sorenson chỉ ra Tây Ban Nha như một ví dụ về những trở ngại quy định cũng cản trở sự xoay chuyển nhanh chóng đến các dạng năng lượng khác. Có hơn 70 gigawatt điện mặt trời đang chờ được triển khai ở đó. Nhưng quá trình bắt đầu và vận hành đang diễn ra với tốc độ băng giá. Ông nói, giấy phép đã được phê duyệt chỉ 20% trong số những công trình lắp đặt năng lượng mặt trời đó.

Còn Roberto Cingolani, Bộ trưởng phụ trách chuyển đổi năng lượng của Ý cho biết trong một cuộc phỏng vấn rằng, Ý đang chạy đua để đạt được các thỏa thuận với một số quốc gia châu Phi và hiện đang hy vọng sẽ độc lập về năng lượng khỏi Nga vào mùa xuân năm 2024.

"Đó là một sự thay đổi thực sự, chuyển khối tâm của hệ thống về phía nam", Cingolani, người đã đến Angola và Cộng hòa Congo vào tuần trước cho biết. "Tôi nghĩ rằng toàn bộ châu Âu phải nhận ra rằng, việc phụ thuộc phần lớn vào một quốc gia, một nhà cung cấp duy nhất không phải là một quan điểm thông minh".

Ông còn cho biết, Ý có vị trí tốt hơn các quốc gia Liên minh châu Âu khác để xử lý quá trình chuyển đổi, bởi vì nước này đã có hai đường ống dẫn đến châu Phi và một đường ống khác đi về phía đông tới Azerbaijan. Tuy nhiên, ông nói rằng kế hoạch dự phòng sẽ mất một thời gian để tăng cường, và nước này sẽ dễ bị tổn thương trong ngắn hạn nếu Nga đột ngột cắt nguồn cung.

Theo kịch bản như vậy, người tiêu dùng Ý có thể được yêu cầu giảm sử dụng điều hòa nhiệt độ. Và các công ty có thể đối mặt với việc gián đoạn cung cấp năng lượng theo chương trình dự phòng của họ.

Mọi chuyện đi đến đâu phụ thuộc vào các động thái tiếp theo của Điện Kremlin

Mọi chuyện đi đến đâu phụ thuộc vào các động thái tiếp theo của Điện Kremlin. Nga phụ thuộc rất nhiều vào doanh thu từ khí đốt và dầu mỏ, và nước này sẽ tự gây ra tổn thất kinh tế bằng cách cắt giảm các nền kinh tế lớn của châu Âu khỏi khí đốt tự nhiên. Đồng thời, các khách hàng châu Âu của Nga đã tuyên bố sẽ hoàn tất việc dừng nhập khẩu hàng hóa của Nga vào năm 2027. Về lâu dài, việc Nga sử dụng sức mạnh của mình đối với dòng năng lượng như một vũ khí kinh tế chống lại châu Âu sẽ giảm nhiệt dần. Chính vì vậy, một số nhà phân tích cho rằng, điều đó có thể thúc đẩy Nga sử dụng vũ khí đó ngay từ bây giờ.

Châu Âu chuẩn bị các lệnh trừng phạt mới đối với Nga khi Mỹ cảnh báo Moscow có kế hoạch sáp nhập các phần của miền đông Ukraine

Ngày 3/5, Ủy ban châu Âu dự kiến sẽ đề xuất gói trừng phạt thứ sáu trong tuần này khi các cuộc sơ tán Mariupol càng tăng lên. Ở đây, Liên minh châu Âu đang chuẩn bị các biện pháp trừng phạt đối với việc bán dầu mỏ của Nga vì cuộc xâm lược Ukraine sau sự thay đổi lớn quan điểm đồng thuận của Đức- khách hàng năng lượng lớn nhất của Nga. Điều đó có thể tước đi nguồn doanh thu lớn của Moscow trong thời gian tới.

Các nỗ lực nhằm gia tăng sức ép kinh tế đối với Nga được đưa ra trong bối cảnh có thêm nhiều cuộc sơ tán khỏi thành phố Mariupol bị bao vây, trong khi Mỹ cảnh báo rằng Moscow đang chuẩn bị chính thức sáp nhập các khu vực Donetsk và Luhansk ở phía đông đất nước.

Ông Michael Carpenter, đại sứ Hoa Kỳ tại Tổ chức An ninh và Hợp tác ở châu Âu cho biết: "Các báo cáo nêu rõ rằng, Nga có kế hoạch tổ chức cuộc trưng cầu dân ý khi tham gia vào khoảng giữa tháng 5". Ông nói rằng Nga đang xem xét một kế hoạch tương tự tại khu vực thứ ba, Kherson, nơi Moscow gần đây đã củng cố quyền kiểm soát và áp đặt việc sử dụng đồng tiền rúp của mình.

Kyiv cho biết việc xuất khẩu năng lượng của Nga sang châu Âu, cho đến nay phần lớn được miễn các lệnh trừng phạt quốc tế, nó đang tài trợ cho nỗ lực chiến tranh của Điện Kremlin hàng triệu euro mỗi ngày. Gói trừng phạt này nên bao gồm các bước rõ ràng để ngăn chặn nguồn thu của Nga từ các nguồn năng lượng", Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskiy cho biết trong bài phát biểu mới nhất.

Tuần trước, Đức cho biết họ đã chuẩn bị để ủng hộ lệnh cấm vận ngay lập tức của EU đối với dầu mỏ của Nga. Bộ trưởng Kinh tế Đức Robert Habeck cho biết: "Chúng tôi đã cố gắng thích nghi trong một tình huống mà Đức có thể chịu lệnh cấm vận dầu mỏ".

Trong khi đó, Thủ tướng Olaf Scholz, người luôn thận trọng hơn các nhà lãnh đạo phương Tây khác trong việc ủng hộ Ukraine, đang chịu áp lực ngày càng lớn để có một đường lối cứng rắn hơn. Ông Scholz tuyên bố các lệnh trừng phạt sẽ không được dỡ bỏ cho đến khi Tổng thống Nga Vladimir Putin ký một thỏa thuận hòa bình với Ukraine, ông nói trong một cuộc phỏng vấn với kênh truyền hình công cộng ZDF.

Việc châu Âu loại bỏ dầu mỏ của Nga có thể sẽ dễ dàng hơn so với việc giảm sự phụ thuộc vào khí đốt tự nhiên của Nga. Moscow đã yêu cầu các khách hàng châu Âu trả tiền mua khí đốt bằng đồng rúp, điều mà EU từ chối. Tuần trước, Moscow đã cắt nguồn cung cấp cho Ba Lan và Bulgaria.

Cuộc họp các bộ trưởng EU hôm 2/5 cảnh báo rằng việc tuân thủ đầy đủ yêu cầu của Moscow về thanh toán khí đốt bằng đồng rúp sẽ vi phạm các lệnh trừng phạt hiện hành của EU. Các đại sứ từ các nước EU sẽ thảo luận về các biện pháp trừng phạt dầu mỏ được đề xuất.

Các động thái được đưa ra khi Zelenskiy cho biết nỗ lực sơ tán Mariupol đang tiếp tục và ông dự kiến sẽ có nhiều người di chuyển hơn qua các hành lang nhân đạo từ Berdyansk, Tokmak và Vasylivka. Hàng trăm người vẫn bị mắc kẹt trong các boongke và đường hầm dưới lòng đất bên dưới khu công nghiệp Azovstal rộng lớn - thành trì cuối cùng chống lại cuộc bao vây của Nga vào thành phố cảng bị tàn phá phía nam - mà lực lượng của Moscow đã tiếp tục pháo kích trong đêm.

Phó thủ tướng Ukraine Iryna Vereshchuk cho biết: "Tình hình đã trở thành dấu hiệu của một thảm họa nhân đạo thực sự, trong khi nguồn cung cấp nước, thực phẩm và thuốc men đang nhanh chóng cạn kiệt".

EU có thể đưa ra các trường hợp miễn trừ cho Hungary, Slovakia

Nga cung cấp 40% lượng khí đốt và 26% lượng dầu nhập khẩu của EU. Nhưng một số nước thành viên, đặc biệt là Hungary và Slovakia, phụ thuộc nhiều vào nguồn cung cấp của Nga hơn những nước khác.

Slovakia và Hungary, cả hai nằm trên tuyến đường phía nam của đường ống Druzhba đưa dầu của Nga đến châu Âu, đã nhận lần lượt 96% và 58% lượng nhập khẩu dầu thô và các sản phẩm dầu của họ từ Nga vào năm ngoái, theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế.

Để giữ cho khối 27 quốc gia thống nhất, Ủy ban Châu Âu có thể đề nghị các quốc gia đó có thể được miễn trừ tuân theo lệnh cấm để họ có một thời gian thay đổi chuyển tiếp, sau đó đặc ân này sẽ được xóa bỏ hoàn toàn vào cuối năm này, các quan chức EU cho biết hôm 2/5.

Lệnh cấm khai thác dầu sẽ có tác động gì tới Nga?

Khoảng một nửa trong số 4,7 triệu thùng dầu thô xuất khẩu mỗi ngày của Nga là sang EU. Việc cắt bỏ chúng sẽ tước đi nguồn doanh thu lớn của Moscow. Theo Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch (Centre for Research on Energy and Clean Air- viết tắt là CREA) có trụ sở tại Phần Lan thì Nga kiếm được 66,5 tỷ USD từ xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch gồm xuất khẩu dầu, khí đốt và than, trong đó 47,43 tỷ USD là tiền bán khí đốt và dầu mỏ cho EU, riêng trong đó có 14,94 tỷ USD tiền bán dầu mỏ kể từ khi Moscow bắt đầu chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine cách đây hai tháng. Nếu xét theo lệnh cấm dầu mỏ sắp tới, nguy cơ sản lượng dầu mỏ xuất khẩu của Nga có thể giảm tới 17% vào năm 2022, theo một tài liệu của Bộ Kinh tế Nga được tờ Reuters đưa tin.

Việc châu Âu loại bỏ dầu mỏ của Nga có thể sẽ dễ dàng hơn so với việc giảm sự phụ thuộc vào khí đốt tự nhiên của Nga. Bởi việc tìm kiếm các nguồn khí đốt tự nhiên thay thế sẽ khó hơn vì nó chủ yếu đến bằng đường ống. Nhưng nhìn chung, các nhà kinh tế nói rằng, việc cắt giảm cả khí đốt tự nhiên và dầu mỏ Nga có thể sẽ gây ra một cuộc suy thoái nhất định ở châu Âu.

Huỳnh Dũng  -Theo Reuters/Aljazeera/Washingtonpost/Theguardian/ABC