Bí mật kho tàng Kim ngọc Bảo Tỉ - ấn chương đỉnh cao thời Nguyễn

Hội đồng kiểm kê quốc gia rà soát lại các Bảo tỷ.

Năm 1945, cách mạng Tháng Tám thành công toàn bộ những bảo vật này đã được nhà Nguyễn trao cho chính quyền cách mạng. Trong hối kí của mình Đổng lý văn phòng nội các Bảo Đại  Phạm Khắc Hòe ghi “Chiều 27 và sáng 28 tháng 8 năm 1945, tôi cho kiểm kê lại các thứ tài sản trong Đại Nội để giao cho Chính quyền Cách mạng. Nói đến của công trong Đại nội lúc bấy giờ thì quý giá nhất là các đồ vật bằng châu báu ngọc ngà có tính lịch sử của các Vua Nguyễn. 

Bảo tỷ truyền quốc:Đại Việt quốc Nguyễn Chúa Vĩnh trấn chi bảo.

Trong dịp lễ Phất thức tháng Chạp năm Giáp Thân (tháng Giêng năm 1945), tôi đã  theo dõi sát việc kiểm điểm và các bản kiểm kê đều được làm lại bằng chữ Quốc ngữ chứ không phải bằng chữ Hán như trước. 

Hoàng Đế tôn thân chi bảo.

Kho tàng đặc biệt của nhà Nguyễn đã được bảo quản đặc biệt bí mất ở rất nhiều  địa điểm khác nhau. Trong đó có những ấn tín đã chu du lưu lạc sang tận trời Âu. Đa số trong đó  đã được đã lăn lộn theo bước chân hành quân của bộ đội cụ Hồ thời kháng chiến chống Pháp. 

Hành tại chi tỷ.

Đầu tiên cơ quan hữu trách làm phiếu tấu trình Hoàng đế, xin phép định ngày hầu bảo. Đúng ngày đã định, quan thường trực đặt một cái án ở điện Cần Chánh. Nội thần kính cẩn bưng tráp đựng ấn ra. Cấm vệ quan cầm kiếm tuốt trần đứng dàn hầu hai bên. Quan nội các thị vệ, khoa đạo cùng trực thần mặc phẩm phục màu xanh, bước vào chiếu mở tráp lấy ấn đóng vào chỗ quy định. Xong việc lại đưa trả vào tráp. Quan Nội các niêm phong, rồi Nội thần nhận kính cẩn bưng cất vào chỗ cũ. ỗi lần dùng ấn về công việc gì, Hội đồng phải lập biên bản ghi vào sổ, hòm chìa khóa phải dâng vào Đại nội, trước khi ra về.

Nhân Tuyên Hoàng Thái hậu chi tỷ.

Với Kim Ngọc Bảo tỉ, còn một nghi lễ quan trọng nữa là Lễ Phất thức: Nghi Lễ này bắt đầu có từ năm 1837. Cứ vào hạ tuần tháng chạp hàng năm lễ Phất thức đặt cử hành long trọng tại điện Cần chánh. Trước ngày hành lễ, Nội các dâng trình nhà vua bản danh sách các Hoàng tử và văn võ đại thần trật nhất phẩm cùng các trưởng quan ở Nội các và Cơ mật viện, Nhà vua lựa chọn những người được dự lễ. Đến ngày hành lễ, Trực, quan đạt hương án giữ điện Cần Chánh.

Hai hàng vòng ngoài là cấm quan cầm gươm tuốt trần. Các hoàng tử và các quan đều mặc lễ phục đứng vòng trong. Khi Nội thần bưng Kim Ngọc Bảo tỉ ra thì kiểm thị, rồi dùng lụa đỏ để lau và dùng nước hương thang chùi các ấn. Xong xuôi các hòm ấn lại được niêm phong cẩn thận, Nội thần lại bưng Bảo tỉ cất vào chỗ cũ. Riêng hòm ấn truyền quốc Đại Việt quốc Nguyễn Chúa vĩnh trấn chi bảo và Đại Nam thụ thiên vĩnh mệnh truyền quốc tỷ thì chỉ kiểm tra khoa và niêm phong mà thôi. Ngày làm lễ Phất thức trên cũng là ngày giờ đầu năm sau, Triều đình lựa ngày tốt làm lễ khai ấn rồi mới được sử dụng tiếp.

Trong số những Bảo Tỷ nhà Nguyễn thì Bảo Tỷ Đại Việt quốc Nguyễn Chúa vĩnh trấn chi bảo có một vị trí đặc biệt, còn được gọi là Bảo Tỷ truyền quốc Do Quốc chúa Nguyễn Phúc Chu cho đúc. Đây là Bảo Tỷ lâu đời nhất trong bộ sưu tập 85 Bảo Tỷ mà Bảo tang Lịch sử còn lưu giữ. Bảo Tỷ này được Quốc Chúa cho đúc vào tháng Chạp năm 1709. Ấn đúc bằng vàng, một cấp hình vuông, quai hình tượng kì lân vờn ngọc, đầu quay về bên phải, đầu lân ngẩng caochaan trước bên phải chống, chân trước bên trái đặt lên viên ngọc, hai chân sau trong tư thế chầu.

Dọc lưng Kì lân chạm khắc vân mây vờn. Đây là Bảo Tỷ đầu tiên chứng tỏ quyền lực Đế vương của nhà Nguyễn vì trước đó hầu hết các Chúa Nguyễn vẫn dùng ấn tín của nhà Lê trên các văn bản chính thức của mình. 

Nhân Tuyên Từ Khánh Hoàng Thái Hậu chi bảo.

Tại chùa Thiên Mụ cho đến nay vẫn lưu dấu ấn của Kim Bảo này. Chùa nằm trên đồi Hà Khê, tả ngạn sông Hương do Chúa Nguyễn Hoàng xây dựng năm 1601. Năm 1710 Chúa Nguyễn Phúc Chu cho đúc quả chuông cao 2m60 nặng 3285 cân tại đây. Chúa đích thân viết bài văn bia. Điều đáng nói là Kim Bảo truyền quốc được khắc đè lên dòng chữ ghi ngày tháng lập bia. Các vua chúa Nguyễn sau này đều xem Kim Bảo này là Bảo Tỷ truyền quốc hết sức kính cẩn và được liết vào hang báu vật số một Quốc gia.