Câu chuyện đằng sau giếng cổ của nhiếp ảnh gia Việt

Lê Bích, 43 tuổi, là phóng viên ảnh tự do theo đuổi đề tài về làng nghề. Cũng từ đây, anh bắt đầu đam mê với những chiếc giếng cổ và thường được bạn bè gọi bằng biệt danh Bích "giếng".

Chụp giếng từ năm 2010, anh nhận thấy điều thú vị là chúng không chỉ có hình tròn mà còn cả hình vuông, chữ nhật, bán nguyệt, bát giác, bầu dục... Có giếng được đào rộng như chiếc ao con, xung quanh và thành thường xây gạch, xếp đá hoặc gạch đá ong.

Nơi khác lại có giếng không xây thành, dân làng thường gọi là giếng đất. Đây không chỉ là nơi cung cấp nguồn nước ăn, sinh hoạt mà còn để gặp mặt, chuyện trò của người làng. Với một số giếng đặc biệt, dân làng dùng lấy nước để lễ, tế Thành Hoàng làng.

Giếng đá cổ với hình dáng độc đáo ở làng Phú Diễn, quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội.

Trong quá trình tác nghiệp, nhiếp ảnh gia ấn tượng nhất với giếng của người Chăm ở miền Trung bởi họ sống ở nơi khô cạn nên khả năng tìm mạch nước rất giỏi. Giếng Chăm thường lấy nước từ trong núi, chảy qua ba tầng.

Tầng trên cùng chỉ để dùng cúng thần thánh. Tầng hai cho người dùng còn tầng ba để rửa chân tay và cho súc vật uống. Sau cùng, nước được dẫn chảy ra ruộng đồng. "Chỉ thế thôi cũng đủ thấy văn hóa Chăm xưa rất chuẩn mực", anh nhận xét.

Đến nay, anh đã đi qua khoảng 200 ngôi làng và chụp 300 giếng cổ khắp cả nước, từ đồng bằng đến vùng cao và miền duyên hải. Điều hấp dẫn Lê Bích nhất là những giá trị tâm linh của giếng cổ mà càng tìm hiểu sâu, anh càng bị cuốn hút bởi vẻ đẹp tiềm ẩn từ nó.

"Tôi thấy mình có trách nhiệm phải mang giá trị này chia sẻ với mọi người và thế giới. Đôi lúc nhìn lại, tôi cũng không hiểu sao mình lại yêu giếng đến thế, dường như có mối nhân duyên từ trước", nhiếp ảnh gia chia sẻ.

Ở vùng cao có nguồn nước từ núi, sông, suối khá dồi dào nên giếng không quá quan trọng, bởi vậy Lê Bích thích tác nghiệp ở những làng quê Bắc Bộ - nơi in đậm màu sắc văn hóa Việt.

Theo anh, khó khăn nhất trong việc chụp ảnh giếng cổ là bắt gặp và tìm thông tin về nó. "Tôi có đến gặp một nhà sử học nổi tiếng hỏi về công trình nghiên cứu và những tài liệu tổng hợp chính thức đối với giếng cổ nhưng nhận được câu trả lời là chưa có", Lê Bích bày tỏ.

Hiện anh tập hợp thông tin và nghiên cứu cho kế hoạch in một quyển sách với tên gọi "Giếng và các giá trị tâm linh". Trong đó, bí quyết để thu thập nhiều thông tin nhất là mỗi khi đến ngôi làng nào đó, anh thường tìm gặp những vị cao niên để hỏi chuyện. Trong suy nghĩ của Lê Bích, các tập tục, bí quyết nghề, văn hóa dân gian… lưu giữ từ đời này qua đời khác chủ yếu do truyền khẩu.

Trong quá trình tác nghiệp, nhiếp ảnh gia này vẫn có trăn trở với những chiếc giếng mình chụp. "Nhiều giếng bị bỏ hoang, đối xử tệ bạc. Ngẫm ra cũng là chuyện con người. Giếng chỉ cho đi, lấy xong lại đầy, càng múc càng trong, nước đầy nhưng không tràn giống như người tốt, người giỏi. Họ luôn cho đi, cân bằng trong cuộc sống", anh ví von.

Dân làng Viêm Xá, xã Hòa Long, TP Bắc Ninh tổ chức thau giếng hàng năm vào mùng 3.3 âm lịch.

Kỷ niệm đáng nhớ nhất của Lê Bích là khi chụp ở Sơn Tây, anh sơ ý để ba lô máy ảnh rơi xuống giếng. Tuy vậy, sau khi sấy khô, máy ảnh lại dùng bình thường và được bạn bè anh đùa rằng "có thần giếng phù hộ".

Còn đêm giao thừa năm 2014-2015, được đón thời khắc thiêng liêng bên giếng cùng những người dân ở làng Yên Thôn và Đụn Dương, huyện Thạch Thất, Hà Nội, Lê Bích cũng cho đó là kỷ niệm đáng nhớ. Anh đã chụp khoảnh khắc họ lấy nước đúng thời điểm chuyển giao năm mới để mang về nhà cúng tổ tiên, đổ đầy chum vại mong cho sung túc cả năm.

Ngoài chụp giếng, anh cũng tham gia nhiều phim tài liệu và truyền hình thực tế để giới thiệu văn hóa như: "Giếng Làng", "Hành Trình Giếng Cổ", "Hình tượng giếng qua ảnh của Phóng Viên Lê Bích"...