"Chợ tình" của người Dao Thanh Phán trong ngày "kiêng gió"

Ngày này, ngoài trai thanh, gái lịch hẹn hò tìm hiểu thì các cặp đôi dang dở cũng không hẹn mà lưu luyến tìm về…

Múa sạp trong phiên "chợ tình" ở xã Đồng Văn, huyện Bình Liêu.

Nhắc đến “chợ tình” – nét văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số vùng cao, chúng ta sẽ nhớ đến chợ tình Sa Pa (Lào Cai), “chợ tình” Khau Vai (Hà Giang), “chợ tình” Mộc Châu (Sơn La) và còn rất nhiều phiên chợ tình chưa được khám phá. Một trong những phiên “chợ tình” chưa được du khách khám phá nhiều đó là "chợ tình" Đồng Văn, huyện Bình Liêu (Quảng Ninh) tổ chức vào ngày 4.4 âm lịch hàng năm.

“Ơi anh trai bản ơi, có nhớ phiên chợ tình, anh múa khèn em hát, uống mãi rượu không say”. Đó là câu hát của đồng bào Dao Thanh Phán ở huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh trong ngày hội “mì seèng phẩy hêy dảo”.

Bà Chíu Nhì Múi (60 tuổi, dân tộc Dao Thanh Phán, bản Ngàn Vàng, xã Đồng Tâm, huyện Bình Liêu) miệng vừa nhấp chén rượu vừa kể: “Từ thời ông bà, bố mẹ rồi đến đời tôi đã có ngày hội này rồi. Cả bản, không ai biết ngày “Mì seèng phẩy hêy dảo” có từ bao giờ. Tôi chỉ biết, người Dao chúng tôi rất coi trọng các vị thần như thần sét, thần gió... và thường tránh làm các việc động chạm đến các vị thần.

Vào ngày này, chúng tôi không làm bất cứ công việc gì, bởi nếu mình có làm thì cũng không được thuận buồm xuôi gió. Nếu cố tình làm sẽ bị “thần gió” phá hết, mưa bão sẽ cuốn trôi, làm nhà nhà đổ, trồng cây thì cây không phát triển được, trồng lúa lúa không trổ bông... Vào ngày này đàn ông, đàn bà, con trai, con gái đều bình đẳng như nhau được tự do đi mua sắm, đi chơi thoải mái, hát hò, uống rượu đến say mới về mà không bị ai chê cười và phê phán”.

Theo tìm hiểu của chúng tôi, “chợ tình” Đồng Văn hay còn gọi là ngày “kiêng gió” trước đây chủ yếu chỉ có sự tham gia của người Dao và do người dân các bản tự quy định và tổ chức với nhau. Nhằm duy trì và phát huy nét đẹp văn hóa dân tộc vốn có từ lâu đời. Năm 2009, xã Đồng Văn đã xây dựng kế hoạch và đứng ra tổ chức ngày “kiêng gió” của người Dao với tên gọi “Ngày hội văn hóa các dân tộc xã Đồng Văn”. Kể từ đó không chỉ có đồng bào Dao mà các dân tộc trong và ngoài huyện có thể đến tham dự và góp vui.

Cũng như các “chợ tình” ở Khau Vai, Sa Pa..., “chợ tình” Đồng Văn là nơi để những thiếu nữ đương xuân, những chàng trai tuấn tú gặp gỡ tìm hiểu lẫn nhau để rồi bén duyên và nên vợ, nên chồng. Bên cạnh đó, "chợ tình" còn là nơi kết nối những mối tình dang dở, là sợi chỉ đỏ dẫn lối cho những tình cảm tuổi trẻ đầy tiếc nuối của những cặp đôi không thể đến với nhau có dịp gặp lại.

Câu hát “sán cố” mang đậm nỗi niềm chất chứa khổ đau của cô gái người Dao mà chúng tôi được nghe khi lần đầu đến với “chợ tình” nơi đây lại vang lên như trách móc bạn tình: “Em tìm anh nhưng sao chẳng thấy, cái chân đã mỏi, mặt trời xuống núi biết bao giờ mới tìm được anh. Anh đang ở đâu, hay anh đã có người khác? Lời hẹn năm xưa anh còn nhớ không?”.

Qua đôi ba chén rượu và vài câu hỏi xã giao, anh Chíu Chăn Tắc tâm sự: “Hôm nay, ngoài việc xuống chợ để cùng bạn bè ngồi uống rượu, ca hát, mình còn mong muốn gặp lại “người xưa” dù chúng mình không thành vợ, thành chồng. Mình muốn xem cuộc sống của bên ấy như thế nào, có hạnh phúc không. Hôm nay, có đi gặp người đấy vợ cũng không ghét vì đã là tục lệ rồi, vợ mình cũng vậy, nó cũng được thoải mái đi chơi, uống rượu”.

Thiếu nữ Dao Thanh Phán chụp ảnh cùng du khách.

Hơi men nồng phảng phất khắp “chợ tình”, mọi người từ thanh niên đến người cao tuổi, có cả đàn bà và thiếu nữ xuân thì, người Kinh, người Tày, người Sán Chỉ và người Dao đều tề tựu đông đủ dọc khắp các quán rượu quanh chợ và hai bên đường để cùng nhau uống rượu, tận hưởng cảm giác ngất ngây của men rượu, men tình trước khi trở về với công việc tất bật của ngày hè.

Những câu hát “Sán cố” nghêu ngao, những tiếng hò giao duyên, tiếng hát then lúc trầm, lúc bổng bất chợt ngân lên, lẫn trong những lời nói thì thầm hàn huyên và tiếng cười vang dội một góc chợ.

Đến với “chợ tình” Đồng Văn vào ngày “kiêng gió”, bức tranh đậm màu sắc văn hóa dân tộc còn được thể hiện qua chuỗi các hoạt động văn hóa, văn nghệ do đội văn nghệ quần chúng các thôn bản trên địa bàn xã Đồng Văn thể hiện. Trong đó, đặc sắc là những câu hát giao duyên, đối đáp qua làn điệu “Sán cố”, những bài hát tiếng Dao được thể hiện theo nhạc mới như mời gọi bạn tình cất bước nhanh về gặp mặt, tâm sự hòa vào đó là tiếng khèn bổng trầm qua tiết mục tấu kèn “piêng diệt” truyền thống của đồng bào.

Ngoài ra, du khách sẽ được tận mắt xem phụ nữ Dao thêu hoa văn trên vạt áo người Dao Thanh Phán, và xem những màn trình diễn trang phục dân tộc, thi giã bánh (pẻng xì), được khám phá lễ cấp sắc – một lễ hội truyền thống tái hiện nghi thức quan trọng trong cuộc đời của người đàn ông Dao. Đặc biệt, tục rước dâu của người Dao sẽ được tái hiện lại để người dân và du khách hiểu rõ hơn phong tục cưới xin của người Dao Thanh Phán ở Bình Liêu (Quảng Ninh).

“Chợ tình” xã Đồng Văn diễn ra từ sáng sớm đến tối mới tàn cuộc vui. Tan chợ, từng dòng người lại nối tiếp nhau xuôi về bản với sự quyến luyến không muốn rời cùng lời hẹn ước năm sau gặp lại nhau tại chợ tình trong ngày “kiêng gió”.

Có thể nói rằng “chợ tình” xã Đồng Văn, huyện Bình Liêu (Quảng Ninh) là nơi hội tụ tinh hoa văn hóa các dân tộc ở địa phương. Ngày hội “Mì seèng phẩy hêy dảo” còn góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa, quảng bá bức tranh của phiên chợ tạo nên những nét chấm phá riêng của người Dao ở Bình Liêu. Đây cũng chính là món ăn tinh thần góp phần tô thêm bản sắc văn hóa Việt Nam.