Đại biểu quốc hội: Nông dân có quyền được giữ giống cây trồng cho vụ sau

Giới hạn nông dân giữ giống là gì?

"Giới hạn nông dân giữ giống" là quy định bắt buộc đối với quốc gia thành viên của Hiệp hội Quốc tế về Bảo hộ giống cây trồng mới UPOV.

Trong đó, không ai được phép sản xuất, nhân giống, buôn bán hoặc trao đổi hạt giống của một giống cây đang được bảo hộ mà không có sự cho phép của người đã chọn tạo ra giống cây đó.

Điều này khuyến khích hoạt động chọn tạo giống cây trồng mới, đồng thời tạo điều kiện cho tác giả gặt hái lợi nhuận từ "phát minh" của mình.

Tuy nhiên, việc "cân bằng lợi ích" giữa người chọn tạo giống và người sử dụng giống cần được quy định, đảm bảo tính khả thi và không làm cản trở việc lưu truyền các giống cây bản địa và giống gia truyền.

Tại thời điểm xây dựng Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005, điều kiện kinh tế xã hội, nhận thức các đối tượng liên quan còn hạn chế, mặt khác quy mô nông dân còn nhỏ, chủ yếu sản xuất tự túc tự cấp.

Do vậy, việc đưa quy định này vào Luật khó khăn, chưa phù hợp với thực hình thực tiễn khi đó. Tuy nhiên, cho đến thời điểm hiện nay, đất nước thay đổi nhiều về kinh tế - xã hội, quy mô, hình thức cũng như cơ cấu sản xuất nông nghiệp, ngoài ra với việc Việt Nam hội nhập sâu rộng với kinh tế thế giới thì việc đưa quy định này vào Luật là cần thiết nhằm thực thi hiệu quả hệ thống bảo hộ giống cây trồng.

Nông dân là người trực tiếp sử dụng giống mới để tạo ra các sản phẩm phục vụ xã hội. Do vậy, nên hiểu "giới hạn nông dân giữ giống" bao hàm ý đặc quyền của nông dân có nghĩa người nông dân được phép giữ lại giống được bảo hộ để trồng tiếp cho vụ sau trên diện tích đất của mình.

Việc được phép giữ là đặc quyền song đặc quyền này cần phải được giới hạn ở một mức hợp lý nhằm đảm bảo lợi ích hợp pháp (giống đã được bảo hộ) cho tác giả chọn tạo ra giống cây trồng đó.

Giới hạn giữ giống sẽ ảnh hưởng đến đời sống nông dân

Thảo luận về quy định này trong Luật Sở hữu trí tuệ, nhiều đại biểu cùng chung quan điểm: ở nước ta hiện chỉ có Đồng bằng sông Cửu Long và Đồng bằng sông Hồng là có các khu vực sản xuất nông nghiệp rộng lớn, còn lại là sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, sản xuất hình thức tự cung, tự cấp, nhất là vùng có đồng bào dân tộc thiểu số.

Việc nông dân giữ giống cây trồng để canh tác cho mùa kế tiếp nhằm giảm chi phí đầu vào. Nếu quy định giới hạn nông dân giữ giống cây trồng sẽ ảnh hưởng rất lớn đến đời sống của họ. Do vậy, cần có đánh giá kỹ lưỡng để sửa quy định này.

Theo đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp): "Việc nông dân giữ giống cây trồng để canh tác cho mùa kế tiếp là đúng, nhằm giảm chi phí đầu vào, sản xuất hình thức tự cung, tự cấp; đồng thời hiện tại khó mà lay chuyển nhận thức cho đồng bào nơi đây. Cho nên việc quy định như luật hiện hành là phù hợp với đặc điểm, đặc tính của vùng miền".

Trong khi đó, đại biểu Dương Tấn Quân (Đoàn ĐBQH tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu) cho rằng: "Nếu quy định giới hạn nông dân giữ giống cây trồng sẽ ảnh hưởng rất lớn đến đời sống của nông dân, đặc biệt là vùng núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số do tình trạng thiếu đất canh tác, tập quán sản xuất nhỏ lẻ, manh mún và thu nhập còn thấp, đời sống còn rất nhiều khó khăn… ".

Đối với giống cây trồng được chọn tạo hoặc phát hiện và phát triển là kết quả của nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước, quyền đăng ký giống cây trồng được giao cho tổ chức chủ trì nhiệm vụ đó một cách tự động và không bồi hoàn.

Theo đại biểu Nguyễn Thị Lan, đoàn Hà Nội, đây là một bước tiến lớn trong việc tháo gỡ vướng mắc để các cơ sở nghiên cứu, quản lý và phát triển tài sản trí tuệ tạo ra từ nghiên cứu khoa học.

Tuy nhiên, cần xem xét bổ sung các đối tượng khác như giống vật nuôi, công nghệ sinh học, thủy sản vào Luật, vì hiện nay dự thảo Luật mới chỉ đề cập đến "giống cây trồng". Bên cạnh đó, cần làm rõ hơn các quy định và biện pháp bảo hộ các nguồn gen, quy trình sản xuất, nguồn vật liệu tạo ra từ kiến thức bản địa của người dân Việt Nam.

"Tôi đề nghị làm rõ và chi tiết hơn các quy định và biện pháp bảo hộ nguồn gen, quy trình sản xuất nguồn vật liệu tạo ra từ kiến thức bản địa của người dân Việt Nam, đồng thời làm rõ cách phân chia lợi nhuận cho cộng đồng bản địa đó" – đại biểu Nguyễn Thị Lan đề xuất.