Để hướng nghiệp không phải là ‘cuộc chiến’ giữa cha mẹ và con cái

Trong cuộc sống hiện nay, việc lựa chọn ngành nghề là vấn đề rất quan trọng, được phụ huynh đặc biệt quan tâm. Thế nhưng, nhiều phụ huynh hay áp đặt con chọn ngành nghề A, B khi thấy bạn bè, người thân xung quanh làm những ngành nghề đó và có thu nhập cao, có địa vị trong xã hội.

Thậm chí, nhiều người khi mới sinh con đã đi xem tử vi hoặc sinh trắc học vân tay, mới nhất là phân tích thần số học, giải mã gen... để xem tương lai, thế mạnh, thiên hướng nghề nghiệp của con cái mình như thế nào.

"Tôi đều đã tham khảo và thử làm các phân tích này, nhưng dưới góc nhìn khoa học, đây không phải là những công cụ để hướng nghiệp" - vấn đề được TS Nguyễn Thị Thu Huyền, Hiệu trưởng trường Song ngữ quốc tế Canada (BCIS) chia sẻ tại Hội thảo chủ đề "Hướng nghiệp cho con: Bắt đầu trước khi quá muộn" sáng 2/7 do hệ thống Trường quốc tế Canada tổ chức.

Sở thích của con thay đổi liên tục là điều bình thường

Theo TS Nguyễn Thị Thu Huyền, hướng nghiệp là hoạt động giáo dục con để con tự quyết định nghề nghiệp trong tương lai của mình trên cơ sở phân tích khoa học: năng lực của con, hứng thú, sự yêu thích và nhu cầu của thị trường.

Quá trình hướng nghiệp bắt đầu từ việc con có ý niệm, suy nghĩ đến việc con muốn theo một ngành, nghề nào đó. Việc này có thể diễn ra từ tiểu học, thông qua các cuộc trò chuyện, chia sẻ hàng ngày với con về những công việc của bố mẹ, người thân xung quanh.

Thực tế, nhiều phụ huynh bối rối khi sở thích của con thay đổi theo thời gian. Theo TS Thu Huyền, đây là việc hết sức bình thường.

Thực tế từ chính bản thân mình, TS Thu Huyền cho biết, ban đầu cô là giảng viên đại học, sau đó làm điều hành trường học, làm việc trong tổ chức phi chính phủ rồi lại quay về làm công việc điều hành trường học.

"Phụ huynh và cả con trẻ hãy hiểu và chấp nhận những mong muốn, sự yêu thích này có thể thay đổi theo thời gian. Tiểu học con có thể thích làm giáo viên, bác sĩ nhưng lên cấp 2 muốn làm phóng viên, lên lớp 11, 12 con lại nghĩ khác, có đam mê khác. Điều này hoàn toàn bình thường, phụ huynh không cần quá lo lắng vì kể cả người lớn, khi đi làm chúng ta vẫn có thể thay đổi nghề nghiệp của mình", TS Huyền chia sẻ.

Tiếp theo, con cần biết những phẩm chất, tài năng, giá trị mà con có và mong muốn theo đuổi. Con sống tình cảm, hài hước, lạc quan cũng là thế mạnh. Nữ tiến sĩ chia sẻ trường hợp một phụ huynh từng kể rất lo khi con mình không biết lo xa, tới đâu thì tới, hời hợt nhưng thực ra đó đó là điểm mạnh. Với tính cách như vậy, bạn ấy có thể thích nghi với những thay đổi, vững vàng trước khó khăn, thử thách.

Hãy cho con trải nghiệm thực tế

Tại hội thảo, chị Huyền Trang, phụ huynh học sinh lớp 8 ở TP.HCM băn khoăn và đặt câu hỏi: "Lựa chọn nghề nghiệp liên quan đến sở thích, nhưng nếu con thích nhiều thứ, về năng lực con cũng không có gì đặc biệt thì định hướng cho con như thế nào?".

Tương tự, anh Ngô Hùng Cường, phụ huynh học sinh lớp 9 cũng bày tỏ lo lắng khi sở thích của con mình thay đổi theo thời gian. Lúc trước, con gái mê truyện Connan nên thích làm cảnh sát điều tra nhưng sau lại thích làm nhà văn, hiện con đang học Văn rất tốt, là học sinh giỏi Văn của trường nhưng lại đột ngột muốn chuyển sang môn Toán. Trong khi hiện nay con đã lên lớp 9, cần ổn định hướng nghiệp.

TS Nguyễn Thị Thu Huyền cho rằng, khi con trẻ bày tỏ sự yêu thích với nhiều lĩnh vực khác nhau, không có cách nào tốt hơn là cho con trải nghiệm thực tế với những lĩnh vực đó.

Nếu con thích làm nghề sáng tạo nội dung trên các nền tảng Youtube, Tiktok phụ huynh hãy đưa con đến gặp những người làm trong lĩnh vực đó để con hiểu, đằng sau một sản phẩm có triệu view là những khó khăn gì, con phải đối mặt với những áp lực nào?...

Nếu con thích múa, thích hát, hãy cho con gặp nhạc công, vũ công để họ chia sẻ về môi trường làm việc, năng lực cần có. Phụ huynh hãy tích cực cho con trải nghiệm và ghi nhận những điều con yêu thích cũng như năng lực mà con có. Tất nhiên việc này diễn ra càng sớm càng tốt để con có thời gian trải nghiệm, suy nghĩ, lựa chọn.

"Nếu có thể, phụ huynh nên đưa con đến môi trường đó để con trải nghiệm thực tế. Trong chương trình học của BCIS, học sinh sẽ có thời gian trải nghiệm nghề nghiệp. Bằng mối quan hệ hợp tác với hơn 60 doanh nghiệp, học sinh sẽ có khoảng 10 ngày để trải nghiệm, làm thực tập sinh ở các doanh nghiệp theo ngành nghề mà học sinh lựa chọn để hiểu hơn về công việc mà các em yêu thích" - TS Thu Huyền nói.

Tại hội thảo, nhiều phụ huynh băn khoăn không biết thời điểm nào là tốt nhất để bắt đầu hướng nghiệp cho con. TS Thu Huyền cho biết, thực tế nhiều phụ huynh chờ khi con đến trung học phổ thông, thậm chí lớp 12 mới bắt đầu nghĩ đến những ngành, nghề mà con dự định sẽ học, sẽ làm trong tương lai.

Tuy nhiên, vì sự thiếu hụt về thời gian chuẩn bị các kiến thức, kỹ năng nền tảng, thiếu hụt thông tin nghề nghiệp... đã khiến không ít học sinh không đặt chân vào được các trường đại học như mục tiêu đặt ra. Hoặc, các em không theo đuổi được nghề nghiệp như mơ ước.

Do đó, việc hướng nghiệp là cả một quá trình, phụ huynh nên bắt đầu sớm, có thể từ cấp tiểu học bằng việc cho con những hình dung, ý niệm về các ngành nghề khác nhau và trải nghiệm dần.

"Chọn ngành nghề quan trọng như chọn người bạn đời của mình. Chọn được một công việc mình yêu thích, đi làm vui vẻ từng ngày, từng giờ là điều rất hạnh phúc, may mắn. Tất nhiên sẽ có những lúc này lúc khác, có lúc gập ghềnh, sóng gió. Nhưng không phải ai cũng may mắn như vậy, không ít bạn trẻ khi đi làm vẫn loay hoay hoặc gặp bi kịch vì không yêu thích công việc, không biết bắt đầu lại từ đầu. Do đó, định hướng nghề nghiệp rất quan trọng và phụ huynh cần hỗ trợ, tạo điều kiện cho con trải nghiệm sớm và tôn trọng quyết định của con", nữ hiệu trưởng nói.

Về việc tôn trọng đam mê, tôn trọng quyết định của con trong hướng nghiệp, TS Thu Huyền cũng nhắc đến tình huống phụ huynh và con xung đột khi ngành nghề con chọn không như mong muốn và định hướng của bố mẹ. Đây cũng là một "bài toán" thường gặp phải của các gia đình.

Sự cam kết, trách nhiệm của con khi lựa chọn – đây là yếu tố mà theo nữ tiến sĩ nếu trẻ nhận ra được thì phụ huynh có thể yên tâm và tôn trọng quyết định của con.

Sở thích có thể thay đổi nhưng khi đã yêu thích, dành thời gian tìm hiểu, nghiên cứu thì sở thích đó đã trở thành đam mê. Nếu trẻ có đam mê với ngành nghề nào đó, đã biết những khó khăn, áp lực, mặt trái của nghề nhưng vẫn yêu thích và quyết tâm theo đuổi thì phụ huynh có thể tin tưởng. Đến lúc này, phụ huynh nên tôn trọng lựa chọn của con mình.