Họa sĩ vá khâu những tàn tích qua "Đường kim mũi chỉ"

Triển lãm cá nhân "Đường kim mũi chỉ" của họa sĩ Hoàng Đăng Nghiễm khai mạc vào ngày 13/5, kéo dài đến hết ngày 31/5 tại Blanc de Blancs, 83-85 Nguyễn Huệ, quận 1, TP.HCM. Tại đây trưng bày 22 tác phẩm vật liệu tổng hợp.

Mới nhìn thoáng qua, có cảm tưởng Hoàng Đăng Nghiễm may các mảnh vải cũ và mới theo bố cục mong muốn, sau đó may thêm các chi tiết, xịt các dòng chữ, nhuộm màu vải. Các đường chỉ nổi có thể là sẵn có hoặc may thêm, đều là chủ ý riêng của tác giả. Ngoài ra, anh còn dùng kỹ thuật khảm, chạm và kết dính nhiều vật liệu khác để tạo bề mặt kiểu phù điêu chìm cho tác phẩm.

Gọi đây là tác phẩm chất liệu tổng hợp cũng được, nhưng thật ra thì Hoàng Đăng Nghiễm tìm kiếm một ý niệm liên thông giữa vật liệu và chất liệu. Điều này quan trọng hơn rất nhiều. Vì đây là một khái niệm, một trạng thái có sự bất phân, nhập nhằng trong nhận diện của hội họa hiện đại Việt Nam lâu nay.

Với các nước phát triển cũng vậy, việc tìm ra một vật liệu mới cho mỹ thuật cũng quan trọng như tìm ra ngôn ngữ mới, câu chuyện mới, chất liệu mới. 

Màu mà Hoàng Đăng Nghiễm chọn nhuộm lên toan được lấy từ nhiều nguồn, nhưng chủ yếu từ màu của các loại rễ cây rừng của người H'Mông ở Sapa, Ba-na và Cơ-tu ở Tây Nguyên… Ngoài ra còn lấy từ người dân tộc ít người thiểu số ở Lào. Có thể tình cờ, nhưng kết quả bề mặt cho thấy nhiều tác phẩm của Hoàng Đăng Nghiễm là sự kết hợp của tinh thần huyền thoại hóa với ký hiệu, biểu tượng, biểu hiện, ý niệm và tối giản.

Nói về ý niệm của mình, Hoàng Đăng Nghiễm cho biết: "Mỗi mũi khâu là một kết nối, một chữa lành, là nhịp tim, là hơi thở. Vá khâu những đứt gãy của các sợi dệt chữ thập. Hàn gắn những rạn nứt tâm hồn. Trân trọng những giá trị còn sót lại".

Hoàng Đăng Nghiễm sinh năm 1974 trong một gia đình có cha là họa sĩ Hoàng Đăng Nhuận (1942 - 2021) rất nổi tiếng, em là họa sĩ Hoàng Đăng Khanh khá yêu nghề. Anh biết vẽ từ nhỏ, nhưng khi lớn lên lại chọn con đường kiến trúc, làm nội thất. Nhưng rồi hội họa lại quyến rũ, níu kéo, ngày 21/6/2020, tại Secret Studio (1/7 Nguyễn Công Trứ, Huế), anh làm triển lãm cá nhân đầu tiên có tên là Nghiễm.

Khi mới quay lại làm hội họa, cũng một thời thực hành hội họa giá vẽ, tức là toan với màu. Nhưng rồi anh muốn tìm cái gì đó khác lạ hơn, cá biệt hơn, cuối cùng anh nghiên cứu và làm tranh bằng bao bố nhuộm.

Triển lãm chia thành 4 chủ đề chính: Đường kim mũi chỉ, Cát bụi vẫn còn, Hàn gắn, Vá khâu những tàn tích.

Xem trước những tác phẩm của Đường kim mũi chỉ, họa sĩ Lương Lưu Biên chi sẻ: "Lần đầu xem qua loạt tranh này, trong tôi dậy lên một cảm xúc trầm lắng để rồi dần dần chìm sâu vào trong những cảm xúc, chiêm nghiệm siêu hình. Đây đúng là lối vẽ của những họa sĩ có kiểu tư duy kiến trúc, có thể gọi là trừu tượng kỷ hà, hoặc trừu tượng hình học. Tất cả mọi hình thái phức tạp trong thế giới đều được rút gọn về dạng cơ bản nhất của hình học, tức cốt lõi của mọi hình hài, một cách tối giản. Ở hình thức này, họa sĩ thỏa mãn được tư duy bố cục vững chắc một cách cực đoan của mình.

Nhưng ngược với sự tối giản về hình, họa sĩ đã làm giàu cho bề mặt những mảng vuông ấy bằng màu sắc và hiệu quả thị giác từ những chất liệu vải bố gai thô mộc đầy biểu cảm. Màu sắc trầm sâu, những chuyển biến nóng lạnh nhẹ nhàng, tinh tế như lưu chứa nhiều ký ức qua thời gian".

Còn với họa sĩ Trần Vĩnh Thịnh nhận xét: "Bây giờ người làm nghệ thuật muốn làm khác đi, muốn chọn một lối riêng là không phải điều dễ dàng. Bởi thế nên Hoàng Đăng Nghiễm lại chọn lối riêng của mình, làm tranh bằng bố gai - hay còn gọi là bao tải. 

Với tính cần cù và chịu khó nghiên cứu, anh chọn tìm bao bố ở các chợ, rồi về giặt sạch, ngâm chất bảo quản, rồi nhuộm màu theo ý riêng, thỉnh thoảng đôi chỗ anh còn kẻ chữ như chữ thường in trên bao hàng, trong đó anh gởi gắm những nội dung mang những hàm ý hiện sinh, thường là những câu nói dấy lên nỗi niềm của anh về chiến tranh, về thân phận, về môi sinh".

Nhà thơ Huỳnh Lê Nhật Tấn thì cho rằng: "Với tôi, tranh Hoàng Đăng Nghiễm giống những ý thơ bật sáng, nhiều mặt bằng uẩn khúc, cánh đồng vàng ủ màu đêm tăm tối, hoàng hôn lóe sáng trên từng thửa ruộng, mũi kim như ranh giới cảm nhận sự tan rã, biểu hiện cuộc chiến tàn tích, hoen ố màu nâu rêu lạnh".

Cuối cùng, việc tìm tòi ý niệm liên thông giữa vật liệu và chất liệu của Hoàng Đăng Nhuận gợi nhớ về câu chuyện hơn 100 năm trước. 

Theo họa sĩ Nguyễn Đình Đăng, những năm 1922 - 1923, Alix Angèle Marguerite Hava (1894 - 1989), tức họa sĩ Alix Aymé, sau khi học sơn mài từ một người thầy Nhật sống ở Hà Nội, đã nuôi ý đồ mở lớp dạy vẽ tranh sơn mài cho các học trò An Nam. 

Dạy vẽ tranh sơn mài, với bối cảnh lúc này, là dạy một vật liệu mới, một chất liệu mới cho nền mỹ thuật hiện đại còn rất non trẻ, khi trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương còn chưa thành hình. Suốt một thế kỷ qua, từ Alix Aymé đến Hoàng Đăng Nhuận, cuộc tìm kiếm vật liệu và chất liệu chưa bao giờ ngưng nghỉ, nên những triển lãm như Đường kim mũi chỉ càng giúp tôn thêm ý nghĩa về mặt nghề nghiệp, sáng tạo.