Huyện Hoài Đức: Kỷ niệm 130 làng nghề nhiếp ảnh Lai Xá

Tổ nghề, người nổi tiếng…

Tại lễ kỷ niệm, thay mặt Ban Chủ nhiệm LNNA, ông Nguyễn Văn Thắng đã ôn lại truyền thống LNNA Lai Xá. Theo đó, năm 1869, Giải nguyên Đặng Huy Trứ (quê ở Thừa Thiên Huế) mở hiệu ảnh "Cảm Hiếu Đường" tại Hà Nội. Đây là hiệu ảnh đầu tiên không chỉ của Hà Nội mà còn trên toàn lãnh thổ Việt Nam. Năm 1874 cụ Đặng Huy Trứ mất, và cũng chính năm này gia đình cụ Nguyễn Hữu Phong và Nguyễn Thị Tít ở làng Lai Xá (xã Kim Chung) đã sinh ra người con trai tên là Nguyễn Văn Xuân (hay còn gọi là Nguyễn Đình Khánh).

Với trí thông minh, nhanh nhẹn, chỉ hai năm sau (1892), khi vừa 18 tuổi là chàng thanh niên Nguyễn Đình Khánh đã lập hiệu ảnh riêng, lấy tên là Khánh Ký trên phố Hàng Da. Như các tư liệu ghi lại, năm 1909, cụ Khánh Ký đã mở thêm được một số hiệu ảnh khác ở Hà Nội và Nam Định. Không giấu bí quyết nhà nghề, cụ Khánh Ký đã truyền thụ những kiến thức học hỏi được cho những người làng Lai Xá. 

Do đó, luôn có vài chục người trong mỗi cửa hàng của cụ Khánh Ký vừa học vừa làm. Từ đó, sản sinh ra một đội ngũ đông đảo những người thợ làm ảnh Lai Xá. Họ tỏa đi khắp nơi trong nước, thậm chí còn sang cả Lào, Campuchia, Myanmar, Trung Quốc mở hiệu ảnh. Vì thế, cụ Khánh Ký đã trở thành tổ nghề ảnh làng Lai Xá.

Sau khi mở rộng nhiều cơ sở kinh doanh trên các tỉnh thành, cụ Khánh Ký quyết định sang Pháp theo sự giúp đỡ của ông Dinilac để học thêm nghề ảnh. Năm 1910, cụ Khánh Ký đặt chân tới Paris. Từ năm 1911 đến 1915, cụ Khánh Ký đã mở được hai hiệu ảnh ở Pháp. Một hiệu ảnh ở TP Toulouse và tại Pari. Năm 1913, ông Raymond Poincarre đắc cử Tổng thống Pháp, trong số hàng trăm tay máy chụp khoảng khắc vị Tổng thống Pháp đăng quang có cụ Khánh Ký. Và bức ảnh của cụ Khánh Ký lại được đánh giá là đẹp nhất, được báo chí Pháp đăng tải đồng loạt. Vì vậy, cái tên Khánh Ký trở lên nổi tiếng...

Giàu lòng yêu nước

Theo các bậc cao niên ở làng Lai Xá, tuy giàu có, phát đạt từ hiệu ảnh nhưng cụ Khánh Ký không chỉ chú trọng làm nghề mà còn là người rất yêu nước. Trong thời gian kinh doanh nghề ảnh tại Pháp, cụ Khánh Ký đã hợp tác với cụ Phan Châu Trinh và luật sư Phan Văn Trường lập ra "Hội đồng bào thân ái" vào năm 1912. Đích thân cụ Khánh Ký làm thủ quỹ. Hội đã trở thành nơi giao lưu gặp gỡ của đồng bào Việt kiều, lưu học sinh Việt Nam ở Pháp. Cụ Khánh Ký một mặt tích cực kiếm tiền, mặt khác giúp đỡ nhóm những người yêu nước có kinh phí hoạt động.

Năm 1914, cụ Phan Châu Trinh và Phan Văn Trường bị bắt giam, cụ Khánh Ký thường đến thăm và giúp đỡ nhiều cho con cụ Phan Châu Trinh là Phan Châu Dật. Năm 1915, cụ Phan Châu Trinh được ra tù và được cụ Khánh Ký dạy làm ảnh và làm ảnh ở cửa hiệu của mình để có thu nhập.

Theo Chủ nhiệm LNNA Lai Xá Nguyễn Văn Thắng, cụ Khánh Ký có mối quan hệ mật thiết với Nguyễn Ái Quốc (tên khi hoạt động thời Pháp của Chủ tịch Hồ Chí Minh). Chính cụ Khánh Ký là người giúp đỡ Nguyễn Ái Quốc nhiều nhất ngay khi Người mới sang Pháp. Cụ Khánh Ký đã truyền nghề ảnh cho Nguyễn Ái Quốc sau đó giới thiệu Người vào làm thuê ở một hiệu ảnh danh tiếng có uy tín tại Pari. Thậm chí cụ Khánh Ký còn giúp phương tiện, vật chất cho Nguyễn Ái Quốc mở hiệu ảnh riêng để Người có thể có kinh phí hoạt động…

Phát biểu tại buổi lễ, Phó Chủ tịch Hội Nghệ sỹ nhiếp ảnh Việt Nam nghệ sỹ Sỹ Minh đã ghi nhận công lao của cụ tổ nghề Khánh Ký với sự hình thành và phát triển của nhiếp ảnh Việt Nam và thực sự là ông tổ của nghề nhiếp ảnh nước ta…

Tại buổi lễ, đại diện Hiệp hội làng nghề Việt Nam cũng đã trao tặng bằng khen cho nhiều cá nhân có công trong việc duy trì và phát triển LNNA Lai Xá. Kết thúc buổi lễ, các đại biểu đã cắt băng khai mạc triển làm ảnh của LNNA Lai Xá năm 2022.

Trao đổi với chúng tôi, nghệ sỹ nhiếp ảnh Vũ Huyến (nguyên Phó Chủ tịch Hội nghệ sỹ nhiếp ảnh Việt Nam) nói: Đến nay dù công nghệ phát triển, chỉ cần chiếc điện thoại, người ta cũng có cả bộ sưu tập ảnh. Tuy nhiên không vì thế mà nhiếp ảnh không phát triển, bởi những bức ảnh từ chiếc điện thoại chỉ là những gì người ta "nhìn", chứ chưa "thấy". Qua ống kính của người nghệ sỹ, bức ảnh hoàn toàn khác, nó cho người ta thấy được cái lung linh,sinh động của con người sự vật…