Lê Nguyên Đạt: Lầm lũi bước trên chông gai để hồi sinh cải lương

Tại Liên hoan sân khấu Thủ đô do Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam phối hợp với Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tổ chức, 3 đoàn sân khấu phía Nam tham dự đều giành được nhiều giải thưởng rất giá trị. Trong đó, NSƯT Lê Nguyên Đạt ghi dấu ấn vô cùng đậm nét với sự cống hiến ở cả 3 vở diễn thành công rực rỡ. 

Tiên phong kết hợp

Trong giới nghệ sĩ sân khấu cải lương phía Nam, có 2 nhân vật có sự phối nhịp nhàng với nghệ sĩ phía Bắc là ông bầu Hoàng Song Việt của đoàn Đại Việt và NSƯT Lê Nguyên Đạt của sân khấu Sen Việt. Tại liên hoan sân khấu Thủ Đô lần V năm 2022 có 13 đơn vị tham gia. Trong đó,  phía Nam có 3 đoàn xã hội hóa dự thi 3 vở diễn gồm Đêm trước ngày hoàng đạo (tác giả: Võ Tử Uyên, đạo diễn NSƯT Hoa Hạ) thuộc đoàn cải lương Đại Việt, vở Án tình (tác giả Nguyên Phương, đạo diễn Lê Nguyên Đạt) thuộc Hội Sân khấu TP.HCM, Câu hát tìm nhau (tác giả Thu Phương, đạo diễn Thái Kim Tùng) thuộc sân khấu Sen Việt.

Nói chính xác hơn, sân khấu phía Nam còn có thêm một vở được báo chí gọi là bùng nổ sân khấu Hà Nội là Vương quyền (tác giả Bích Ngân, chuyển thể cải lương Hoàng Song Việt, đạo diễn NSƯT Lê Nguyên Đạt) với ê kíp toàn bộ nghệ sĩ miền Nam nhưng dự thi trong màu áo Chi hội Nghệ thuật biểu diễn Thăng Long – Hội Sân khấu Hà Nội. Đây là sự chủ động phối hợp của ông bầu Lê Nguyên Đạt và anh em nghệ sĩ phía Bắc. Như vậy là Lê Nguyên Đạt góp mặt trong vai trò đạo diễn lẫn ông bầu sân khấu tất thảy cả 3 vở và vở nào cũng thành công ấn tượng.

Theo đó, vở Tiếng hát tìm nhau giành được 2 huy chương vàng cho NSƯT Cát Tường và Quý Bình cùng 2 huy chương bạc cho Vân Anh và Nam Cường. Vở Án tình đoạt 2 huy chương vàng cho Hoàng Tùng và Như Huỳnh. Riêng Vương quyền bùng nổ với 8 giải gồm giải vàng toàn vở diễn, 3 vàng cho Bình Tinh, Hoàng Quốc Thanh, Nguyễn Thanh Toàn, 3 bạc cho NSƯT Kim Tiểu Long, NSƯT Mỹ Vân, Trọng Nhân. Nhạc sĩ Võ Thanh Liêm đoạt giải nhạc sĩ xuất sắc nhất.

Sức làm việc của NSƯT Lê Nguyên Đạt thật đáng kinh ngạc, khi anh vừa điều hành sân khấu Sen Việt trong thời điểm cải lương gặp muôn vàn khó khăn, vừa phụ trách giảng dạy tại Trường Đại học Sân khấu -  Điện ảnh TPHCM, vừa cặm cụi viết kịch bản hoặc săn lùng kịch bản hay, vừa lo dàn dựng để các nghệ sĩ trẻ có cơ hội tham gia hầu hết các liên hoan sân khấu uy tín.

Không thích xưng danh

Lê Nguyên Đạt đã được phong NSƯT và lấy bằng thạc sĩ nghệ thuật đã lâu, nhưng anh ít khi đề cập đến. Thậm chí giờ đây, anh đã đủ chuẩn xét danh hiệu NSND nhưng anh cũng chưa một lần phát ngôn bằng thái độ tự hào, chỉ khi báo chí viết về anh, cần có sự chính xác anh mới chia sẻ. Lê Nguyên Đạt quan niệm rằng danh hiệu rất có ý nghĩa nhưng điều quan trọng của người nghệ sĩ là tác phẩm. Đó mới là tiêu chí để đánh giá đúng nhất về tài năng của một người hoạt động trong lĩnh vực nghệ thuật.

Ở một ý nghĩa khác, anh cho rằng một khi đã đam mê một điều gì đó, thì có cống hiến, và khi đã cống hiến đủ tự khắc người xung quanh sẽ ghi nhận. Tự huyênh hoang về mình là điều không cần thiết.

Thực ra, anh trả giá rất lớn cho niềm đam mê của mình. Nói một cách nào đó, trong thời buổi người làm cải lương không kiếm được tiền, anh và nhiều ông bầu khác đang hy sinh vật chất theo cái nghĩa nôm na là "bán mình nuôi nghệ thuật". Tất cả những khoản thu nhập khác để dành nuôi cải lương, mà cải lương ngày nay không bán được nhiều vé. Cái anh được chỉ là sự thăng hoa trong nét hay đẹp của tác phẩm.

Đánh đổi tất cả vì tình yêu cải lương

Lê Nguyên Đạt sinh ra trong gia đình nhà giáo tại Cần Thơ, không ai theo nghệ thuật nhưng từ nhỏ anh đã mê cải lương qua radio và truyền hình. 15 tuổi, nhận thấy mình không thể sống thiếu cải lương, anh xin cha mẹ cho lên Sài Gòn để đi học văn hóa, đồng thời tranh thủ ghi danh học lớp cải lương vào ban đêm tại Trường Cao đẳng Sân khấu và Điện ảnh TPHCM.

Sau đó, anh đã thi vào lớp cải lương chính quy cùng khóa với nghệ sĩ Tuyết Thu. Vì mê cải lương nên trong lúc học, anh rất năng động và lăn xả thử sức mình qua tất cả các loại vai. Nhờ vậy, vừa mới ra trường anh đã được đoàn Phước Chung mời hát. Đó là vào đầu thập niên 1990, nghệ thuật cải lương đã vào hồi sa sút. Lê Nguyên Đạt theo đoàn diễn ở khắp các tỉnh.

Anh nhớ lại: "Đoàn nghèo nên chúng tôi sống đúng nghĩa gạo chợ, nước sông. Tối chúng tôi ngủ dưới lòng sân khấu, nếu trời mưa là thức tới sáng. Ngày đầu theo đoàn, tôi mang theo 2 vali quần áo, phục trang. Lúc rời đoàn về Sài Gòn, tôi vừa bị mất đồ vừa phải bán lấy tiền về xe đến mức chỉ còn một bộ đồ dính da".

Về Sài Gòn, Lê Nguyên Đạt nhận ra thời hoàng kim của cải lương đã qua. Giấc mơ trở thành một anh kép cải lương danh tiếng của anh khó thành hiện thực. Sống với cải lương không có tiền, không có danh vọng nên anh trăn trở nhiều.

Anh đã chọn một giải pháp lấy ngắn nuôi dài, đó là chuyển hướng sang kinh doanh. Bản tính vốn nhanh nhạy nên anh nhanh chóng học được nghề buôn bán xe tại khu Gia Long nổi tiếng của Sài Gòn. Chỉ cần một buổi café anh có thể giao dịch kiếm lời mỗi ngày từ vài trăm đến hàng ngàn đô la.

Từ tiền kinh doanh xe, anh đầu tư vào café bar và tiếp tục thành công. Lúc này, máu nghệ thuật lại trỗi dậy, anh nhảy vào làm bầu sân khấu cải lương và vũ đoàn. Tình hình kinh doanh tiếp tục hanh thông, anh kiếm được rất nhiều tiền, mua nhiều nhà và xe.

Mọi thứ đang rất tốt đẹp, bỗng dưng trong anh thôi thúc phải làm gì đó để hồi sinh cải lương. Thế là anh dốc tiền đầu tư cho các vở. Điều đáng nói là khi làm cải lương, anh dành trọn thời gian và ngưng các loại hình kinh doanh mà anh đã thành công.

Khổ nỗi, anh làm cải lương đến đâu, thất bại về doanh thu đến đó. Cái mà anh được chỉ là những vở tuồng hay, còn tiền thì chắp cánh bay đi. Hết tiền mặt, anh bán nhà lấy vốn làm cải lương. Tiếp tục lỗ, anh lại bán xe. Anh cứ bán dần đến mức chỉ còn lại ngôi nhà để che nắng, che mưa chứ chẳng còn tài sản gì.

Không chịu nổi cơn điên nghệ thuật của anh, bà xã đã lên tiếng. Sự bất hòa đã dẫn đến đổ vỡ hôn nhân. Anh chấp nhận ly hôn và chung thủy với cải lương. "Thất bại, tôi phải bán nhà, bán xe. Bà xã không chịu nổi đam mê có vẻ nghịch lý của tôi nên gia đình lục đục dẫn đến ly hôn", đạo diễn Lê Nguyên Đạt nói.

Bước vào cuộc sống độc thân, anh càng dốc sức cho đam mê. Không còn nhà và tài sản để bán, anh lấy tiền lương và tiền cát sê đạo diễn cho các chương trình để đầu tư cho cải lương. Gom hết tiền dành dụm, anh thành lập sân khấu Sen Việt. Đây là nơi anh đã tuyển chọn rất nhiều gương mặt sinh viên khoa cải lương, đào tạo họ trở thành nghệ sĩ được công nhận như Thành Tây, Hoàng Quốc Thanh, Lệ Trinh, Ngọc Gấm...

Giờ đây, sân khấu Sen Việt đã có thương hiệu nhưng kiếm lãi vẫn chưa có thể. Lê Nguyên Đạt vẫn trong cảnh khó khăn, nhưng anh chưa bao giờ lùi bước và ngừng sáng tạo. Anh không chỉ làm cải lương theo kiểu truyền thống mà còn thể nghiệm nhiều hình thức mới lạ.

Vở "Nhật thực" do anh đạo diễn là tổng hợp của cải lương, kịch, múa đương đại, mỹ thuật. Vở diễn này đã đoạt huy chương vàng tại liên hoan sân khấu thể nghiệm quốc tế năm 2019 tại Hà Nội, được mời diễn tại nhiều sứ quán các nước. Sau "Nhật thực", anh tiếp tục làm cải lương thể nghiệm bên cạnh phong cách truyền thống. Và anh vẫn như thế, lầm lũi bước trên chông gai và đá sỏi của cuộc đời, của nghề nghiệp, để đi đến tận cùng đam mê.