NSƯT Hoa Hạ: Người kể chuyện lịch sử bằng nghệ thuật cải lương

Nghệ thuật cải lương có 3 thể loại gồm cải lương tuồng cổ lịch sử, cải lương tuồng cổ hồ quảng, và cải lương xã hội hiện đại. Trong đó, tuồng cổ lịch sử là dạng mà nghệ sĩ rất ngại khai thác vì bị soi xét rất kỹ, công chúng đòi hỏi tính chính xác cao của dữ kiện lịch sử, nặng tâm lý, trang phục công phu. Vậy nhưng, từ khi dấn thân vào nghệ thuật cải lương, NSƯT Hoa Hạ đã tập trung khai thác tối đa tuồng lịch sử, dàn dựng rất hoành tráng và thuyết phục.

Vừa qua, vào cuối tháng 8, tại rạp Hưng Đạo, đoàn cải lương Đại Việt đã ra mắt vở lịch sử do NSƯT Hoa Hạ đạo diễn có tựa đề Đêm trước ngày hoàng đạo (kịch bản: Võ Tử Uyên). Lối kể chuyện của chị, cùng với sự đầu tư chỉn chu về phục trang, ánh sáng và cảnh trí, đã giúp cho Hoa Hạ một lần nữa tạo ra một tác phẩm đẹp, chinh phục hoàn toàn cảm xúc người xem. Vở diễn này sẽ được tham gia Liên hoan sân khấu Thủ đô lần V, vào tháng 9 tại Hà Nội.

Tính cách đàn ông

Thuở đôi mươi, Hoa Hạ là một cô đào đẹp giàu nữ tính. Chị chuyên đóng vai chính tại đoàn kịch Cửu Long Giang, đoàn kịch Bông Hồng, các vở kịch truyền hình, và cả phim điện ảnh. Thời ấy, loại hình giải trí nghèo nàn, nghệ sĩ thì nhiều mà cơ hội rất hiếm nên muốn chen chân vào vị trí vai chính, đòi hỏi phải có tài sắc vượt trội. Nhưng mong muốn của Hoa Hạ không dừng lại ở đó, chị muốn phát huy vai trò đạo diễn. 

Hồi kịch xã hội hóa vừa mới bắt đầu tại TP.HCM, chị dựng vở Lôi Vũ. Vở diễn thành công vang dội góp phần đưa tên tuổi một loạt tài năng thành sao như Hồng Vân, Hồng Đào, Hữu Châu, Việt Anh. Riêng với NSƯT Thành Lộc, vở diễn này góp phần nâng vị thế của anh lên cao hơn. Về sau, chị tiếp tục thành công với nhiều vở kịch khác.

Nhưng rồi, Hoa Hạ bước sang lĩnh vực đạo diễn cải lương. Lúc này, cải lương sàn diễn đã dần yếu thế nhưng băng đĩa video rất mạnh. Hoa Hạ đắt show. Nhiều người ngạc nhiên vì sao một người của thoại kịch lại có thể làm cải lương vốn dĩ đòi hỏi nhiều bài bản và kinh nghiệm. Thật ra thì t Hoa Hạ vốn dĩ học chuyên ngành đạo diễn sân khấu. Đến năm thứ năm, chị được học thêm cải lương, diễn xuất và biên kịch. Tốt nghiệp, thay vì chị bước hẳn vào đạo diễn, nhờ diễn hay và đẹp nên đoàn chọn chị vào vai trò diễn viên, đó là ngã rẽ mà chị không định trước.

Khi trở về với vai trò đạo diễn, chị phát tiết tài năng rực rỡ, và tính cách cũng thay đổi rất nhiều. Chị rất nóng tính và mắng diễn viên rất dữ khi họ không thể thực hiện được yêu cầu của chị. Nhiều người, nhất là các diễn viên nữ, lúc đầu không hiểu chị, cảm thấy tổn thương. Nhưng về sau, họ biết rằng chị làm tất cả điều đó chỉ duy nhất một điều muốn vở diễn gây ấn tượng khán giả, và hình ảnh nghệ sĩ lắng đọng rất sâu trong tâm trí người xem. Và chị đã rất thành công khi góp sức đưa hàng loạt các nghệ sĩ khác lên hàng ngôi sao cải lương.

Không làm cải lương vì tiền

Theo soạn giả Hoàng Song Việt, ông bầu đoàn cải lương Đại Việt, từ trước tới nay anh chưa bao giờ thương lượng cát sê với NSƯT Hoa Hạ. Nếu chị thấy dự án hấp dẫn, chị sẵn sàng lao vào như con thiêu thân, cháy hết mình mà không cần biết được trả bao nhiêu. Nếu ông bầu gặp khó khăn, nợ tiền lương của chị, chị vẫn không để tâm. Vấn đề quan trọng là phải đầu tư tới nơi tới chốn từ nội dung đến hình thức, nếu không đáp ứng được điều đó, chị sẽ không làm. 

Kết quả là tất cả các tuồng cải lương có bàn tay của Hoa Hạ đều trở thành đình đám và khác lạ như vở Chiếc áo thiên nga, hay Kim Vân Kiều đã là đề tài bình luận cho báo giới suốt thời gian dài vì thể nghiệm táo bạo, áp dụng nhiều loại hình nghệ thuật khác vào cải lương.

Điều đặc biệt, NSƯT Hoa Hạ tập trung khai thác rất sâu vào đề tài cải lương lịch sử, một thể loại rất khó nhằn. Bất chấp thách thức ấy, vở tuồng nào của chị cũng đẹp và sâu sắc. Khán giả thấy điều đó qua các vở Thái hậu Dương Vân Nga (vị hoàng hậu bản lĩnh cuối thời Đinh và đầu thời tiền Lê), Đam mê và quyền lực ( nói về mâu thuẫn quyền lực nội bộ trong gia tộc chúa Trịnh), Trung thần (chân dung tả quân quận công Lê Văn Duyệt). 

Và mới nhất là vở Đêm trước ngày hoàng đạo. Bối cảnh câu chuyện diễn ra vào khoảng thời gian trước khi vương gia Lê Tư Thành lên ngôi trở thành vua Lê Thánh Tông. Ông đã trăn trở về sự việc đại thần Nguyễn Trãi bị kết án quá nặng nề. Ông muốn giải nỗi oan thấu tận trời xanh ấy, và điều đó dẫn đến việc phải công nhận thần phi Nguyễn Thị Anh, người đã nuôi dưỡng ông, là kẻ có tội.

Đạo diễn Hoa Hạ đã chọn NSƯT Thoại Mỹ vào vai Nguyễn Thị Anh với yêu cầu phải lột tả tận cùng cốt cách một người đàn bà tàn ác, nhưng đâu đó hãy rớt những giọt nước mắt đau đớn, để diễn tả được rằng bên trong Nguyễn Thị Anh vốn dĩ là một phụ nữ hiền lương. Cái ác ấy đến từ môi trường thúc đẩy tham vọng quyền lực, chứ không phải là bản năng gốc của bà. NSƯT Thoại Mỹ đã hóa thân xuất sắc vào nhân vật, và chị đã chinh phục hoàn toàn khán giả trong đêm diễn. 

Bên cạnh đó, Võ Minh Lâm cũng thật xuất sắc trong hình ảnh Lê Tư Thành trẻ trung, trong sáng mà vô cùng quyết liệt. Những vai diễn còn lại của vở tuồng đều thể hiện tròn vai, riêng Phương Cẩm Ngọc phô diễn được giọng hát ngọt ngào, lảnh lót. Sân khấu đẹp lung linh nhờ ánh sáng hoàn hảo, cảnh trí và phục trang góp phần làm câu chuyện cung đình thêm trang trọng.

Những ai dõi theo hành trình nghệ thuật của NSƯT Hoa Hạ đều nhận ra chị đang kể chuyện lịch sử dân tộc bằng nghệ thuật cải lương. 

Chị chia sẻ: "Dân tộc Việt Nam có quá nhiều trang sử đẹp, rất đẹp. Đó là chất liệu nghệ thuật dồi dào. Nét đẹp đó nên được miêu tả lại dưới hình thức nghệ thuật để góp phần giúp cho thế hệ trẻ biết đến, ghi nhớ và trân trọng. Biết rằng làm cải lương lịch sử tốn kém, rất khó thu hồi vốn, nhưng mỗi khi hoàn thành một tác phẩm đẹp tôi thấy sướng hơn cả nắm trong tay một khối tiền lớn. Tôi nghĩ đó cũng là trách nhiệm công dân của một người nghệ sĩ như tôi".