Mong những tài năng đừng bị làm tình làm tội

Những vụ việc văn chương “lùm xùm”, nói gì thì nói, cũng phải có căn cơ pháp lý để giải quyết.

Trong cuộc đời chìm nổi của Thúy Kiều, bao nhiêu oan khốc, rốt cuộc nguyên cớ là từ một “thằng bán tơ” vô danh tiểu tốt, lai lịch không rõ ràng, cũng không được đưa ra luận tội trong cuộc báo ân báo oán.

Nhà thơ Hữu Loan lúc sinh thời liên hệ với chính mình, có nói cụ Nguyễn Du nhà ta thánh thật, chỉ đưa ra một câu “Phải tên xưng xuất là thằng bán tơ!” rồi cứ như giả vờ quên luôn, không nhắc thêm lần nào trong suốt hơn ba nghìn câu Kiều.

Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên, Chủ tịch Hội Nhà văn Hà Nội cũng cho tôi một tư liệu, nhà văn vĩ đại Aleksandr Solzhenitsyn (Nobel 1970) sau thời gian lưu vong được về nước phục hồi quốc tịch, "Quần đảo GULAG" đăng nhiều kỳ trên tạp chí văn học "Thế giới mới"ở Moskva, năm 1990 ông được trao giải thưởng quốc gia Nga và đích thân các nguyên thủ gặp gỡ ông, sau đó lệnh cho Bộ Giáo dục đưa các tác phẩm ông vào chương trình giảng dạy ở nhà trường. Khi những giá trị được minh định, “thằng bán tơ” bên trời Tây hình như cũng đã chìm xuồng.

Đó là những vụ việc lớn, liên quan đến số phận của những nhà văn tầm cỡ quốc gia và quốc tế. Lâu nay, tôi hay nghe bạn bè phàn nàn về thực trạng văn chương ở một số địa phương lại không tránh khỏi nạn quy chụp suy diễn. Thực ra, cái này nó xảy ra không chỉ ở lĩnh vực văn chương, nhưng đặc thù trên lĩnh vực này là dễ gây sự chú ý hơn.

Những vụ “lùm xùm” hiện nay thỉnh thoảng xảy ra rồi cũng chìm đi trong cơn lốc sự kiện thông tin, nhưng tổn thương của những con người cụ thể trong từng vụ việc thì khó bề hàn gắn. Đây chính là nỗi nhức nhối mà mọi xã hội nếu muốn vun trồng sự tốt đẹp, càng phải có biện pháp.

Những vụ việc văn chương “lùm xùm” ở địa phương, mỗi nơi mỗi khác, phụ thuộc cụ thể vào điều kiện nhân sự các cơ quan công quyền liên quan, tầng lớp gây dư luận cũng như chất lượng và tư cách của lực lượng chuyên môn góp tiếng nói của lĩnh vực mình ở nơi đó. Nói gì thì nói, cũng phải có căn cơ pháp lý để giải quyết.

Hồi năm 1988, được góp ý xây dựng Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII, tôi thấy cụm từ “bảo đảm thực hiện quyền tự do, dân chủ cá nhân trong sáng tạo vǎn hóa, vǎn học, nghệ thuật”, được anh chị em văn nghệ sĩ rất hoan hỉ đồng cảm và thực sự đã xuất hiện khi ban hành.

Năm 2008, Ủy ban Toàn quốc Liên hiệp VHNT phân công tôi chủ trì cuộc thảo luận ở hội nghị TP.Hồ Chí Minh về triển khai Nghị quyết 23, anh chị em cũng rất hoan nghênh việc Bộ Chính trị chỉ ra thực trạng: “Năng lực lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý của các cấp uỷ đảng, cơ quan nhà nước bộc lộ nhiều bất cập, hạn chế; nội dung và phương thức lãnh đạo chậm đổi mới”; “Một bộ phận cán bộ lãnh đạo, tham mưu, quản lý văn nghệ thiếu hiểu biết về văn học, nghệ thuật, ít học tập, ngại tiếp xúc nên hiệu quả lãnh đạo, quản lý còn thấp, có sự hụt hẫng đội ngũ này ở cả tầm vĩ mô và ở các đơn vị cơ sở”.

Sau khi nhìn nhận rõ những hạn chế trên, quan điểm chung của Bộ Chính trị là “Tôn trọng, bảo đảm quyền tự do sáng tạo, tạo điều kiện thuận lợi phát huy tính độc lập, khơi dậy mọi nguồn lực sáng tạo của văn nghệ sĩ”. Nghị quyết nói vậy, sao thực trạng vẫn diễn ra bao nhiêu chuyện rắc rối thị phi?

Tôi chỉ mong những tài năng đừng bị làm tình làm tội vì bất cứ nhân danh gì. Bỗng dưng tôi nghe bạn tôi đọc vu vơ cái câu để đời trong tiểu thuyết “Con đường đau khổ” của nhà văn Xô Viết lừng danh Aleksey Tolstoy; hai nhân vật Katia và Rotsin đi bên nhau, cùng nhìn lên cung điện Smonưi - đại bản doanh của cách mạng, Rostin nói với Katia: “Năm tháng sẽ trôi qua, những cuộc chiến tranh sẽ thôi gào thét và những cuộc cách mạng sẽ im ắng dần, chỉ còn lại không phôi pha là tấm lòng em nhẫn nại, dịu dàng và chan chứa tình yêu thương”, mà thời sinh viên chúng tôi chép trong sổ tay.

Nhà thơ NGUYỄN THANH MỪNG