Một lễ hội của người Bru-Vân Kiều xã Ngân Thủy ở Quảng Bình nhận bằng di sản văn hóa phi vật thể

Nơi người dân xem lúa như vị thần, hằng năm đều tổ chức lễ Mừng cơm mới

Đồng bào dân tộc Bru - Vân Kiều cư trú tại các bản, làng dọc theo dãy Trường Sơn hùng vĩ có rất nhiều hoạt động văn hóa truyền thống đặc sắc, trong đó, bà con Bru – Vân Kiều sống ở xã Ngân Thủy (huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình) có một hoạt động rất nổi bật, đó là lễ Mừng cơm mới nhằm tôn thờ vị thần lúa.

Trò chuyện với PV Dân Việt, bà Hồ Thị Lan (ở bản Khe Giữa, xã Ngân Thủy, huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình), cho biết: "Bà con chúng tôi đã thu hoạch vụ lúa hè – thu, năm nay lúa trĩu bông, được mùa và đã mang thóc về nhà. Chúng tôi có quan niệm, mọi vật đều có linh hồn nên những gì liên quan tới đời sống hằng ngày đều coi trọng, đặc biệt, lúa là thức ăn mang lại ấm no, hạnh phúc nên mọi người ở đây đều xem như vị thần".

"Để chuẩn bị cho vụ mùa mới làm ăn thắng lợi, bà con chúng tôi vừa tổ chức lễ hội Mừng cơm mới. Năm nay, hoạt động được làm rất hoành tráng để đón nhận bằng di sản văn hóa phi vật thể quốc gia về lễ hội này", bà Hồ Thị Lan nói.

Ông Hồ Minh (ở bản Còi Đá, xã Ngân Thủy, huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình) cho hay: "Bà con Bru – Vân Kiều nơi đây xem lúa như vị thần, trong quá trình canh tác, có nhiều giống lúa mang nét đặc trưng bản địa và phải kể đến giống nếp than. Trước đây, giống này được bà con gieo trồng trên rẫy, cũng có thời gian giống nếp than mai một vì lối sống du canh du cư và năng suất bấp bênh vì bị hạn hán, thú rừng phá hoại".

"Để giữ giống lúa mang đậm bản sắc người Bru – Vân Kiều nơi đây. Chính quyền địa phương đã cùng bà con phục tráng lại giống lúa quý này để làm cơ sở cho việc mở rộng sản xuất, đảm bảo an ninh lương thực, dinh dưỡng và tăng thu nhập cho bà con. Qua nhiều năm canh tác, giống này cho năng suất cao, vụ nào cũng bội thu", ông Hồ Minh nói.

Theo ông Hồ Minh, hàng năm, sau mùa thu hoạch lúa rẫy, kết thúc chu kỳ sản xuất để bước vào một vụ mùa mới, bà con nơi đây sẽ tổ chức lễ Mừng cơm mới vào khoảng tháng 10 âm lịch. Tại lễ hội này, bà con cúng tạ ơn các thần linh đã phù hộ cho họ có một vụ mùa tốt, đồng thời cầu xin thần lúa và các vị thần sông, thần núi cho họ mùa tới tốt hơn.

Lễ hội Mừng cơm mới - Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Trao đổi với PV Dân Việt, ông Hồ Núi – Chủ tịch UBND xã Ngân Thủy (huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình), hào hứng nói: "Địa phương cùng với bà con Bru – Vân Kiều vừa tổ chức thành công lễ đón nhận bằng di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Lễ hội Mừng cơm mới".

Chủ tịch UBND xã Ngân Thuỷ Hồ Núi, kể: người Bru-Vân Kiều rất coi trọng các lễ cúng mùa vụ, tín ngưỡng nông nghiệp, xem lúa như vị thần nên luôn bảo lưu các lễ hội liên quan đến thần lúa như lễ Mừng cơm mới.

Để chuẩn bị cho lễ hội này, lúa nếp sau khi tuốt từ ruộng về sẽ được bà con đem phơi khô rồi sảy, làm sạch, chọn lọc những hạt chắc, mẩy cất vào kho.

Sau đó, bà con cho hạt lúa vào cối lớn bằng gỗ để giã. Với đôi bàn tay khéo léo và rắn rỏi của phụ nữ Bru – Vân Kiều tạo ra thành phẩm là những mẹt gạo nếp trắng trẻo, thơm nồng.

Gần đến ngày tổ chức lễ, phụ nữ Bru – Vân Kiều cùng nhau đi gùi củi, lấy nước, cắt lá dong, lấy rau củ trên rừng trên nương để chuẩn bị vật phẩm phục vụ lễ cúng mừng cơm mới. Trong khi đó, những người đàn ông cầm cung, nỏ, ná, đeo nơm lên rừng xuống suối để tìm kiếm những thành quả mà thiên nhiên ban tặng như: cá, mật ong rừng và các sản vật khác.

Còn già làng, trưởng bản, người uy tín trong đồng bào Bru – Vân Kiều sẽ chuẩn bị dựng cột nêu hình cây lúa. Trên cây nêu có buộc túm những cây lúa sai hạt vào cột. Cột nêu được trang trí hình chim muông, mặt trăng, mặt trời với các đường nét đơn giản nhưng thanh thoát.

Ngày diễn ra lễ hội, tất cả bà con Bru – Vân Kiều sẽ tập trung lại và cúng lễ. Đến phần hội sẽ có các trò chơi dân gian, như: Xà hùa, đẩy gậy, kéo co… và diễn xướng văn nghệ dân gian, làn điệu Xà nớt, Tà oải… Ngay sau lễ hội, cả bản từ người già đến trẻ em cùng ăn bữa cơm cộng đồng.

Trước đây, có thời gian, do nhiều yếu tố, lễ hội mừng cơm mới của đồng bào Bru – Vân Kiều ít được tổ chức và có nguy cơ bị lãng quên, mai một. Hiện, tỉnh Quảng Bình đang đẩy mạnh hoạt động trưng bày và thực hành trình diễn lễ hội mừng cơm mới của người Bru - Vân Kiều tại Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Quảng Bình, thông qua hoạt động này nhằm tạo cơ hội cho những người làm công tác bảo tồn di sản văn hóa ở Quảng Bình học hỏi, chia sẻ kinh nghiệm, đồng thời góp phần phục vụ cộng đồng gắn với phát triển du lịch.