Nga muốn có một mạng Internet kiểu Trung Quốc: Điểm yếu tường lửa

Khi cuộc chiến của Nga với Ukraine tiếp tục căng thẳng, Moscow đã tìm cách thắt chặt quyền kiểm soát đối với mạng internet trong nước, cắt bỏ các ứng dụng do các công ty công nghệ khổng lồ của Mỹ sản xuất, ngay cả khi các công ty khác đã rút các dịch vụ của riêng họ ra khỏi nước này.

Các nhà phân tích nói với CNBC rằng, động thái mới từ Nga có thể được mô phỏng tương tự như nền Internet đang có ở Trung Quốc, một môi trường trực tuyến bị hạn chế nhất với bên ngoài, nhưng có lẽ còn lâu thì "hình thù" Internet của Nga kiểu như vậy mới lộ diện, bởi công dân Nga vẫn thông minh xoay sở đủ cách để vượt qua các kiểm soát trong hệ thống internet từ phía Chính phủ Nga.

Thực tế, trong vài năm qua, các công ty như chủ sở hữu Facebook là Meta, Google và Twitter đã hoạt động trong một môi trường không mấy dễ chịu ở Nga. Họ đã phải đối mặt với áp lực từ chính phủ để xóa nội dung mà Điện Kremlin cho là bất lợi. Tờ Washington Post đưa tin trong tháng này rằng, các điệp viên Nga đe dọa sẽ bỏ tù một giám đốc điều hành của Google trừ khi công ty này gỡ bỏ một ứng dụng đã lôi kéo sự phẫn nộ của Tổng thống Vladimir Putin. Và các công ty đã phải đối mặt với mối đe dọa về việc dịch vụ của họ bị Chính phủ Nga hạn chế.

Mặc dù internet của Nga ngày càng được kiểm soát chặt chẽ hơn, nhưng công dân vẫn có thể truy cập vào các dịch vụ toàn cầu đó, khiến các công ty trở thành cổng thông tin quan trọng, ngoài các nguồn truyền thông được nhà nước hậu thuẫn, hoặc các nguồn ủng hộ Điện Kremlin.

Tuy nhiên, cuộc chiến với Ukraine đã đẩy những gã khổng lồ công nghệ Mỹ vào thế khó một lần nữa, khi mong muốn kiểm soát thông tin nhiều hơn nữa của Putin ngày càng gia tăng. Tính tới thời điểm hiện tại, Instagram hiện đã bị chặn ở Nga sau khi công ty mẹ Meta cho phép người dùng ở một số quốc gia kêu gọi bạo lực đối với Tổng thống Nga và quân đội Nga trong bối cảnh Ukraine bị tấn công. Facebook đã bị chặn ở Nga vào tuần trước sau khi cấm các tài khoản truyền thông được nhà nước Nga hậu thuẫn. Trong khi đó, quyền truy cập vào Twitter ở Nga cũng đang bị hạn chế rất nhiều. Những sự cố đó làm nổi bật cách các công ty Big Tech phải cân bằng việc theo đuổi thị trường rộng lớn như Nga với yêu cầu ngày càng tăng về kiểm duyệt.

"Đối với các công ty công nghệ phương Tây, họ đã đưa ra quyết định chiến lược ngay từ đầu cuộc xung đột để hỗ trợ Ukraine. Điều này khiến họ phải đối mặt với chính phủ Nga", Abishur Prakash, đồng sáng lập Trung tâm Đổi mới Tương lai nói với CNBC. Ông nói thêm rằng, các công ty như Meta đang "chọn chính trị hơn lợi nhuận".

Bộ Ngoại giao Nga và cơ quan giám sát truyền thông và internet Roskomnadzor đã không trả lời yêu cầu phản hồi khi được trang CNBC liên hệ.

'Nga không thể làm điều này trong một sớm một chiều'

Việc ngày càng thắt chặt vòng vây trực tuyến của Nga đã làm dấy lên về một kịch bản "mạng Internet nội bộ sẽ hoạt động trong các thế giới trực tuyến ngày càng bị tách biệt". Điều này dễ hình dung bởi không nơi nào có sự tách biệt rõ ràng hơn ở Trung Quốc, nơi các dịch vụ từ Google, Meta, Twitter và các tổ chức tin tức nước ngoài bị chặn hoàn toàn. Ví dụ, thay vì WhatsApp, công dân Trung Quốc sử dụng WeChat, ứng dụng nhắn tin phổ biến với hơn 1 tỷ người dùng. Ứng dụng Tìm kiếm của Google được thay thế bằng Baidu, còn Weibo thay thế Twitter.

Trong khi các biện pháp kiểm soát internet ngày càng tăng của Nga có thể sẽ thúc đẩy quá trình này hướng tới các mạng Internet kiểu Trung Quốc như thế này, nhưng nước này còn lâu mới có được bất cứ thứ gì cần có, đặc biệt là các điều kiện kỹ thuật số đặc thù đứng phía sau làm thành trì cho một đế chế Interet biệt lập của Trung Quốc. Charlie Smith, người sáng lập GreatFire.org, một tổ chức giám sát việc kiểm duyệt ở Trung Quốc cho biết: "Đã phải mất nhiều năm Internet Trung Quốc mới có được vị trí khác lạ như ngày nay".

Còn Paul Triolo, Phó chủ tịch cấp cao phụ trách chính sách công nghệ tại công ty cố vấn chiến lược Albright Stonebridge Group cho biết, hệ thống của Trung Quốc cho phép các nhà kiểm duyệt điều khiển internet kiểm soát nhiều hơn trong việc giám sát lưu lượng truy cập, tắt các khu vực địa lý, bao gồm cả cấp khối ở các thành phố và rất chính xác trong việc nhắm mục tiêu đến lưu lượng truy cập hoặc người dùng vi phạm. Đó là điều mà Nga khó có thể làm được", ông nói thêm.

Điểm yếu trong hệ thống tường lửa của Nga

Công dân Trung Quốc rất khó để vượt qua sự kiểm soát chặt chẽ của Bắc Kinh. Chính phủ này đã thường xuyên kiểm soát các ứng dụng VPN, vốn dĩ đây là lựa chọn tốt nhất để trốn tránh Great Firewall. Nhưng người Nga đã có thể trốn tránh những nỗ lực kiểm duyệt internet của Điện Kremlin. Điển hình là các ứng dụng VPN đã chứng kiến sự gia tăng số lượt tải xuống từ Nga. Trong khi đó, Twitter đã tung ra phiên bản trang web của mình trên trình duyệt Tor, một dịch vụ mã hóa lưu lượng truy cập internet để giúp che giấu danh tính của người dùng và ngăn chặn sự giám sát của họ.

"Putin dường như đã đánh giá thấp mức độ hiểu biết kỹ thuật số của công dân nước ông ấy, bởi họ sẵn sàng tìm kiếm các giải pháp thay thế để tiếp tục truy cập thông tin từ nguồn bên ngoài", Triolo của Albright Stonebridge Group cho biết thêm.