Nghệ sĩ Minh Hải đóng Chủ tịch Hồ Chí Minh, NSƯT Mai Nguyên đóng Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong “Người đi dép cao su”

Kateb Yacine là nhà văn Algeria (1929 – 1989) sống nhiều năm ở Pháp, sáng tác thơ, viết tiểu thuyết và kịch. Không chỉ viết kịch bản, ông còn tham gia hoặc tự mình tổ chức những đoàn kịch đi biểu diễn nhiều nơi ở xứ sở quê hương và một số nước châu Âu trước đông đảo khán giả công nhân, nông dân, sinh viên.

Năm 1967, Kateb Yacine đến Việt Nam, những điều tai nghe mắt thấy trên đất nước của chủ tịch Hồ Chí Minh trong cuộc kháng chiến chống Mỹ ác liệt thôi thúc ông tìm hiểu lịch sử Việt Nam, con người Việt Nam và vị lãnh tụ kính yêu của chúng ta. Tình yêu, sự kính trọng đối với dân tộc Việt Nam và lãnh tụ Hồ Chí Minh đã truyền cảm hứng sáng tạo cho nhà văn và kịch bản Người đi dép cao su ra đời.

Với sự đồng cảm sâu sắc của người đứng cùng hàng ngũ với các dân tộc thuộc địa, bị áp bức, Kateb Yacine đã khắc họa hình tượng vị lãnh tụ kính yêu của chúng ta, mà trước hết và chủ yếu được khai thác ở góc độ một con người của đời thường, con người bình dị mà lớn lao. Không những thế, tác phẩm Người đi dép cao su đã trở thành hình tượng nghệ thuật phản ánh những phẩm chất cao quý, tinh thần quật cường của một dân tộc dám đứng lên đấu tranh giành tự do, độc lập qua suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước.

Kịch bản Người đi dép cao su có vấn đề lịch sử, nhưng không phải là một vở kịch lịch sử; có vấn đề chính trị, nhưng không phải là một vở kịch chính luận. Trước hết, đây là một tác phẩm nghệ thuật, trong đó hư cấu và sáng tạo có vai trò quan trọng và phải được cân nhắc kỹ lưỡng trong mối qua hệ với cái hiện thực.

Kịch, nhưng trong đó xung đột giữa cá nhân với cá nhân, giữa cá nhân với hoàn cảnh không còn là động lực chủ yếu thúc đẩy hành động kịch phát triển. Sự kiện kịch không được tổ chức theo diễn biến nhân - quả trực tiếp: Hành động này của các nhân vật dẫn đến hành động khác, tình huống này đưa đến tình huống kia.

Quy luật diễn biến ấy không còn chi phối cấu trúc vở Người đi dép cao su của Yacine. Diễn biến nhân - quả gắn với trục thời gian của các sự kiện, các hành động được thay thế bằng cách sắp đặt bên cạnh nhau trên không gian của văn bản cũng như trên sàn diễn, những nhân vật, những sự kiện, những hành động có vẻ như chẳng liên quan trực tiếp gì đến nhau.

"Người đi dép cao su": Cuộc trình diễn lịch sử đấu tranh bằng nghệ thuật sân khấu

Kịch không có thắt nút, mở nút, không còn bị khuôn vào cái khung nghệ thuật quy ước về không gian và thời gian; là kịch thơ mà không phải thơ: lời thoại của các nhân vật thực chất là văn xuôi, nhưng lại được ngắt ra thành những dòng thơ, văn xuôi tự do, không vần nhưng có nhịp điệu; đây đó vẫn còn cả trang văn xuôi. Nhìn chung, kịch bản Người đi dép cao su của Kateb Yacine không tuân theo quy tắc kịch truyền thống.

Kịch bản dài 304 trang, với 1800 câu thoại, hàng trăm nhân vật có tên và không tên, nên chúng tôi chưa có điều kiện dàn dựng cả vở mà chỉ có thể biên tập, lựa chọn, dàn dựng, phần đầu của kịch bản với mong muốn: khắc họa một phần nhỏ không gian lịch sử dân tộc với những chặng đường đấu tranh giành độc lập dưới góc nhìn của một nhà văn người nước ngoài thông qua hình tượng Người đi dép cao su.

Nhìn một cách tổng quan và sâu rộng, "Người đi dép cao su" không chỉ ca ngợi hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại, mà còn là một biên niên sử của Việt Nam, là bản trường ca ngợi ca đất nước và con người Việt Nam. Vở kịch giữ nguyên được không gian kịch đồ sộ, là một cuộc trình diễn lịch sử đấu tranh của dân tộc bằng nghệ thuật sân khấu được dàn dựng với một phong cách đặc biệt mới lạ, lần đầu tiên được công diễn ở Việt Nam.

Vở diễn có sự tham gia dàn dựng của ê-kíp hoạ sĩ, phục trang, thiết kế sân khấu, biên đạo múa và âm nhạc có uy tín dưới sự chỉ đạo nghệ thuật - Nghệ sĩ Ưu tú Nguyễn Xuân Bắc cùng diễn xuất nổi bật của nghệ sĩ Minh Hải thể hiện hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh, Nghệ sĩ Ưu tú Trịnh Mai Nguyên vai Đại tướng Võ Nguyên Giáp cùng đông đảo nghệ sĩ, diễn viên của nhà hát. Vở diễn đã mang đến cho người xem những cảm xúc mới lạ về kịch, ghi dấu ấn tốt đẹp trong dịp kỷ niệm 60 năm ngày thiết lập quan hệ hữu nghị Việt Nam-Algeria.