Nghịch lý: “Bội thực” bảo tàng nhưng vẫn “đói” hiện vật!

 Người dân thì chú ý vào số tiền đầu tư “khủng”, các chuyên gia thì đặt câu hỏi liệu các bảo tàng này có đủ hiện vật để trưng bày tương xứng với quy mô đồ sộ như vậy?

Nhiều bảo tàng, ít khách tham quan

Bảo tàng (BT) TPHCM tại khuôn viên Công viên lịch sử - văn hóa dân tộc (P.Long Bình, Q.9) sẽ có diện tích 15,45ha, thay vì phương án đặt tại khu đô thị Thủ Thiêm với diện tích 1,8ha trước đây. Khi được hỏi vì sao đã có BT thành phố đặt ở Lý Tự Trọng, nay lại xây thêm BT mới, ông Lê Tôn Thanh - Phó Giám đốc Sở VHTT, cho biết: Đây là bước đón đầu TP phát triển về hướng Đông. Phải xây đúng nghĩa BT hiện đại, từ kiến trúc và quy hoạch bảo tàng chuyên đề. Sau này, BT Lịch sử tự nhiên Nam Bộ cũng dự kiến được xây ở quận 9 - tạo nên một thiết chế văn hóa có tính bao quát.

BT TPHCM sẽ là một trong những BT mới nhất đóng góp vào tổng số 147 BT trên cả nước hiện nay. Được biết, từ năm 2005 đến nay có 32 BT được xây mới, trong đó có nhưng BT được đầu tư khủng như BT Hà Nội hơn 3.000 tỉ đồng, BT Quảng Ninh gần 900 tỉ… Nhưng con số “khủng” nhất có lẽ thuộc về dự án BT Lịch sử quốc gia với mức đầu tư dự kiến ban đầu lên đến 11.277 tỉ đồng.

Tuy nhiên, nghịch lý là: Nhiều BT, kinh phí khủng, nhưng số người tham quan BT lại ngày càng ít ỏi, vắng vẻ. Trong số 7 BT trực thuộc Sở VHTT TPHCM, Bảo tàng Chứng tích chiến tranh đông khách nhất, mỗi ngày khoảng 2.000 người dịp cao điểm. Các BT khác thì èo uột hơn, từ BT Lịch sử VN và BT Hồ Chí Minh chi nhánh TPHCM cũng chỉ đón từ 300 - 350 ngàn lượt khách/năm, trung bình chỉ gần 1.000 lượt/ngày.

Các BT mới mở còn “thảm” hơn. BT Văn học VN mới mở cửa được 1 tháng, chiều 30.7 cửa chính khóa, phòng trưng bày cũng khóa, gọi mãi mới có người mở, hiện vật phủ bụi. Nhân viên bảo vệ vừa ngái ngủ vừa giải thích “BT mới khánh thành, ít người biết nên ít khách, ngày có vài khách, hôm nào có đoàn tham quan thì có vài chục người”. BT Hà Nội cũng chỉ có vài người tham quan. Theo anh Nguyễn Văn Tiến - nhân viên trông nom khu trưng bày, thì buổi sáng có 1 đoàn khoảng 20 người và “chỉ đến dịp nghỉ lễ hoặc cuối năm học thì có nhiều đoàn đến, chứ ngày bình thường thì rất ít khách tham quan…”.

Vỏ khủng, ruột rỗng

TPHCM kỳ vọng vào việc xây BT thành phố mới, vì nhiều BT đều chung cảnh mặt bằng chật chội, hiện vật không thể đưa ra trưng bày hết và cũng không đắt, độc. Chỉ riêng BT Lịch sử VN tại TPHCM và BT Chứng tích chiến tranh, mới có khoảng 1/10 hiện vật được trưng bày vì không gian quá chật.

Tuy nhiên, số lượng hiện vật nhiều chưa chắc đã "chất" và nếu không có tư duy làm BT kiểu mới, thì có khi BT xây lên không ai vào, như BT Hà Nội là điển hình của tình trạng vỏ khủng ruột rỗng. Đi vào hoạt động được 5 năm, hiện tại tầng 1 và tầng 2 BT Hà Nội không trưng bày gì, được ghi chú là đang trong quá trình chỉnh lý. Hiện vật trưng bày chủ yếu trên tầng 3 và tầng 4 khá sơ sài, khu hiện vật ấn tượng và đẹp nhất lại là của nhà sưu tầm Vũ Tấn gửi trưng bày.

Việc hình thức chưa tương xứng với nội dung của các BT đã được Bộ trưởng Bộ VHTTDL Hoàng Tuấn Anh chỉ rõ: “Chúng ta đầu tư phần hình thức 1, nhưng nội dung mới chỉ dừng lại từ 0,3 - 0,5. Chúng ta cũng chưa mạnh dạn thể hiện nội dung trưng bày. Mỗi năm Bộ VHTTDL đầu tư cho những BT trọng điểm từ 4 - 5 tỉ đồng. Nhưng việc liên kết với giáo dục, du lịch chưa được chặt chẽ để hút khách tham quan…”.

Còn GS.TS Nguyễn Văn Huy - Nguyên Giám đốc BT Dân tộc học VN, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia - thì chỉ ra “sai lầm lớn nhất ở ta hiện nay là cơ chế xây dựng BT. Tại sao một thiết chế văn hóa mà lại đưa cho một ngành không liên quan gì đến văn hóa làm từ A - Z? Giám đốc BT, các chuyên gia BT chỉ có “chân” trong BQL “cho có”? Kết quả là “anh” xây cho tôi được cái nhà, nhưng khi tôi mang “đồ dùng - hiện vật” vào thì không biết trưng bày ra sao? Những BT nghìn tỉ gần đây nhất như BT Hà Nội (do Sở Xây dựng HN làm chủ đầu tư), Bảo tàng Quảng Ninh (do BQL các công trình văn hóa UBND tỉnh làm)… cho thấy cái cơ chế ấy đã làm cho nó “chết yểu” ra sao.

Cho tới nay, câu hỏi khi nào xây BTLSQG và con số 11.000 tỉ nhiều người quan tâm vẫn tiếp tục “treo” đó, như ông Nguyễn Quang Nam - Giám đốc Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng BTLSQG (Bộ Xây dựng) cho biết: “Hiện, chưa có đề xuất khi nào xây dựng và chưa thể khẳng định tổng mức đầu tư dự án là bao nhiêu tiền, nhưng chắc chắn sẽ thấp hơn con số 11.000 tỉ đồng”. Các nhà chuyên môn thì không đặt nặng vấn đề nghìn tỉ, như TS Nguyễn Văn Huy đã nói: “Theo tôi, trong câu chuyện này, chúng ta không nên bàn nhiều về câu chuyện nhiều tiền hay ít tiền… Một BT chục tỉ mà nội dung không tốt thì không đáng làm, nhưng một BT hàng chục nghìn tỉ đồng mà có nội dung hấp dẫn vẫn đáng làm… Với câu chuyện cụ thể của BTLSQG, nếu chúng ta không thay đổi được cơ chế xây dựng cơ bản ấy thì chắc chắn nó sẽ bị rơi vào tình trạng như dư luận đang lo ngại: Lãng phí do bỏ không”.